وبلاگ

ناصر خسرو مردی دیوانی است وآشنا به کار دیوان رسالت یا دار الانشاء سلطانی وگذشته از آن به دانشهای روزگار خود واقف است، هربار غزنویان را دیده است به خوبی می داند که گروهی از دبیران ومنشیان دیوانی که موی با خامه به دو نیم می شکافند قلم را انتها در خدمت مراسلات دیوانی به کار نداشته اند، بلکه از هنر نویسندگی وتیز بینی واطلاعات مکتسب خود غالباً برای تصنیف وتنظیم کتابها استفاده کرده اند وآینه ای برابر اجتماع داشته، نمونه این گونه مردان را در ادب فارسی کم نداریم واز آن جمله یکی ابوالفضل بیهقی است که از همین رهگذر وبر مبنای یادداشتهای انبوهی که طی سالیان دراز خدمت در دربار ودیده ها وشنیدهها ودر اختیار داشتن بسیاری اسناد ومراسلات از دواتخانه دیوانی، کتابی با ارج چون تاریخ مسعودی پدید آورده است ودر حقیقت پایه تاریخ او همان تعلیقه هاست که روزانه ضبط وثبت کرده بوده است .

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

فرق ناصر خسرو با شاعران دیگر
اگر بخواهیم از گویندگان ونویسندگان ایران که در عرض این هزار ویکصد سال ظاهر شده اند شش نفر را انتخاب کرده به عنوان اعاظم شعرای ایران نام ببریم، بنده ناصر خسرو را حتماً در میان آنها ذکر خواهم کرد وکسان دیگر نیز بوده وهستند که در این تشخیص وتعیین با بنده موافقند، وبر خلاف شعرای بزرگ دیگری که از ایشان غیر شعر چیزی به جا نمانده است یعنی فردوسی وحافظ، از ناصر خسرو کتب نثر نیز در دست است چنانکه از سنایی ومولوی وسعدی هم کتب نثر به ما رسیده است اما علت اینکه شعر ونثر ناصر خسرو چندان شهرتی نیافته است ومانند شاهنامه ومثنوی وکلیات سعدی وغزلیات حافظ مرجع عموم فارسی زبانان نشده است، یکی این بوده است که ناصر خسرو مذهب اسماعیلی داشته ودسته ای از اسماعیلیه مدتی به اسم ملاحده مطعون اهل ایران ومورد نفرت ولعنت شیعه وسنی بوده اند، واشعار وتألیفات ناصر خسرو در اثبات وتایید مذهب خود او بوده است وحکم تبلیغ دینی داشته است دیگر اینکه ناصر خسرو مرد حکیم عالمی بوده واشعار ومولفات او در موضوع های مشکل کلامی وحکمتی ودینی وفلسفی بوده است که قابل فهم وهضم عوام نبوده، واگر چه این حیث مثنوی مولوی نیز پای کمی از اشعار ناصر ندارد وبلکه غالباً از آن هم مشکل تر است چون عرفان وتصوف مطبوع ایرانیان بوده وهرگز جماعتی از صوفیه نبوده اند که مانند ملاحده قرون پنجم وششم وهفتم بر قسمتی از ولایت وقلاع ایران مسلط شده وبا سلاطین واولیای امور جنگیده باشند ورجال مشهور را به حمله ناگهانی به ضرب کارد از پا در آورده باشند، نفرت وانزجاری از اهل عرفان وتصوف در میان عموم پیدا نشده است ودشمنان ایشان منحصر بوده اند به شیخ وملّا وفقیه ومحتسب ومتشرع که خود آنها چندان محبوب قلوب عامه نبوده اند….
آنچه مسلم است اینکه ناصر خسرو از استادان بزرگ نظم ونثر فارسی وبه اصطلاح اهل ادب«شاعر فحلی» است وجای خوش وقتی که در بیست سس ساله اخیر بیشتر مورد توجه شده است و دیواناشعار او وهفت تا از کتب حکمتی ودینی او به نثر فارسی به طبع رسیده، تتبع در آثار قلمش باب شده است . از خراسان که برای ناصر خسرو روزی جلوه گاه صورت ومعنیهر دو بود دیگر در نظرش جز ظاهری بی روح وصورتی خالی از معنی نمانده بود آن همه خان وطغان وآن همه فروجلال که در عهد محمود ومسعود چشم او را خیره می کرد در این زمان……..
درباره سفرنامه:
سفرنامه ظاهراً برای عامه مردم نوشته شده ودرباره مسائل مذهبی ساکت است ولیکن از دو عبارت آن کتاب در صفحات 40و 42 متن واضح است که هیچ گونه شک وشبهه ای در صحت نسب فاطمیون نداشته است و درباره حسن اداره امور وثروت وقناعت وامنیت وآسایش رعایای ایشان با شور وحرارت سخن گفته است آنچه در وصف قاهره ومساجد وکوی وبرزن ها ومحلات دهگانه وباغها وساختمانها وحومه شهر می نویسد مایه اعجاب است واخباری که به تفصیل از حکومت فاطمیان روایت می کند، واجد اعلی درجه ارزش است چنین به نظر می رسد که انضباط سپاهیان ونظم وترتیبی که در پرداخت حقوق ایشان رعایت می شد وبالنتیجه مردم از بیم زور گویی وستم لشکریان در امان بودند در ذهن او تاثیر بسیار داشت ارتش مصر مرکب بوده است از عده ای در حدود 215000 تن سپاهی، از این عده 20000 سوار قیروانی، 15000 سوار باطلی (از افریقای شمال غربی)، 50000 سوار بدوی از حجاز و 30000 سوار مزدور مخلوط (سیاه وسفید) به شمار آورده، وپیادگان عبارت بودند از 20000 سیاه مصمودی(از افریقای شمال غربی)و10000 ترک وعجم (به نام مشارقه)و 30000 بنده درم خریده(عبیدالشراء) وگروهی خارجی مرکب از 10000 مستحفظ درباربه فرماندهی سپهسالاری جداگانه وبالاخره 30000 زنگی یا حبشی وفور مال ونعمت در بازارها وی را غرق در حیرت نمود واز آن گذشته امنیت عمومی بدان حد بود که بازرگانان لازم نمی دانستند دکانهاوانبارهای خود را قفل کنند.
در صفحه 53 کتاب مزبور ناصر خسرو چنین گوید:«در آن وقت که در آنجا بودم ودر سنه تسع وثلاثین واربعمائه (439) سلطان را پسری آمد فرمود که مردم خرمی کنند سهر وبازار بیاراستند چنانکه گر وصف آن کرده شود همانا که بعضی مردم آن را باور نکنند واستوار ندارند که دکانهای بزازان وصرافان وغیر هم چنان بود که از زر جواهر ونقد وجنس وجامه های زربفت وقصب جایی که کسی بنشیند وهمه از سلطان ایمن اند که هیچ کس از عوانان وعمازان نمی ترسد وبر سلطان اعتماد داشتند که بر کسی ظلم نکند وبه مال کسی هرگز طمع نکند وآنجا مالها دیدم از آن مردم که اگر گویم یا صفت کنم مردم عجم را آن قبول نیفتد ومال ایشان را حد وحصر نتوانستم کرد وآن آسایش که آنجا دیدم هیچ جا ندیدم وآنجا شخصی ترسا دیدم که از متمولان مصر بود چنانکه گفتند کشتیها ومال وملک او را قیاس نتوان کرد در این وقت لامحه چندان خلق در مصر بود که آنچه در نیشابور بودند خمس ایشان بجهد بود وهرکه مقادیر داند معلوم او باشد که کسی را چند مال باید تا غله او این مقدار باشد وچه ایمن رعیتی وعادل سلطانی بود که در ایام ایشان چنین حالها باشد وچندین مالها که نه سلطان بر کسی ظلم وجور کند ونه رعیت چیزی پنهان وپوشیده دارد.
سفرنامه از دلچسب ترین آثار ناصر خسرو است که ماجرای سفر هفت ساله خود را به زبان بسیار ساده وپر از صمیمیت نوشته است وسنوات 437-444 را در بر می گیرد ناصر خسرو آثار خود را به همان شیوه دری مخصوص شمال افغانستان آن روزی نوشته است که از نگاه فقه اللغه نیز برای ما بسیار دلچسب است یعنی نثر او نثر شیوا وسره دری افغانستان است ودر آن کلمات عربی کم استعمال شده است
ناصر خسرو به هنگام سفر 43 سال عمر داشته است این حد فاصلی است که زندگانی او را به دو قسمت تقسیم می کند : حیات دنیائیش پیش از سفر وحیات روحانی او بعد از برگشتن قبل از آنکه ناصر این سفر مشهور خود را درپیش گیرد، به ملتان، سند، شمال هند وشهرهای افغانستان با خراسان آن زمان سفرهایی کرده بود واحتمال قوی می رود که در دربار سلطان محمود وپسرش سلطان مسعود هم خدمت کرده باشد … از اشعارش معلوم می شود که تا ایام جوانی در نزد امرا و وزرا صاحب قدر ومنزلتی بوده وحتی«خواجه خطیر» یاد می شده است … اگر چه ناصر اختیار سفر را به مقصد حج ودر نتیجه همان خواب می گوید، ولی می توان حدس زد که فکر جوال وحس کنجکاو او در جستجوی کشف حقایق را احاطه وتسلط او در علوم عقلی ونقلی زمانش دیگر او را تطمین کردن نمی توانست ومیل خاطرش را به سوی تجربه نوی در عالم روحانی می کشانید ولهذا خوابی که دیده بود سائقه عزم سفرش گردید پرفسور کربن در مقدمه جامع الحکمتین«خواب مستی» را یک نماد یا رمزی می شمارد که در رسمی، وبیداری از این خواب را ادراک معنی باطن، وپیرمرد را که در خواب او آمد داعی اسماعیلی تعبیر می کند کربن در تحلیل کیفیت اینکه پیرمرد کدام کس وامری که صادر می کند چه بوده؟ این مثال را می آورد که سیصد سال بعد از ناصر نزاری قهستانی بیرجندی هم مانند ناصر«سفرنامه » نوشته ودرآن عیناً مانند ناصر از «خواب مستی» را یک نماد یا رمزی می شمارد که در تمام قصه های تحولات روحی به تواتر ذکر می شود، ومعنی رمزی خواب مستی را تمسک به احکام دین رسمی، وبیداری از این خواب را ادراک معنی باطن، وپیرمرد را که در خواب او آمد داعی اسماعیلی تعبیر می کند کربن در تحلیل کیفیت اینکه پیرمرد کدام کس وامری که صادر می کند چه بوده؟ این مثال را می آورد که سیصد سال بعد از ناصر نزاری قهستانی بیرجندی هم مانند ناصر «سفرنامه» نوشته ودر ان عیناً مانند ناصر از «خواب مستی» بیدار می شود ودر اثرآن به سوی جنوب قفقا که در آنجا امام زمان به صورت پنهانی می زیسته، روانه می شود کربن می گوید:« اینک آرزو واشتیاق سالک که تمام قدرت روحی خود را در جستجو ورسیدن به ایده آل خود صرف می کند وآن تخیل آرمانی امام از اعمال شعور روحانی در خواب تظاهر می کند وآن «صامت» خموشانه امر معنوی خود را با اشاره ساده ای به صوب مقصود می دهد.»
به گمان اغلب ناصر قبل از سفرش به مصر ضمن مسافرتهای دیگرش به هندوماوراء النهر وگوشه وکنار خراسان بایستی از دعات وپیروان کیش باطنی برخورده ومعلومات زیاد از آن مذهب به دست آورده بود… در مصر که در این وقت زیر حکم رانی خلفای فاطمی بود تحول بزرگی در زندگانی ناصر رخ می دهد که اوج سفرش را تشکیل می دهد وآن سلوک اوست به مذهب باطنی اسماعیلی اگر چه ناصر در سفرنامه خود از این سلوک بحثی نمی کند وبا خلیفه مستنصر ملاقاتی برایش میسر نشده، مگر او را در روز مراسم«فتح خلیج» از دور دیده ویک بار هم در خوان خلیفه که چگونگی آن در سفرنامه خوب تصویر می کند اشتراک ورزیده است … ناصر از عظمت، شأن وشوکت فاطمیان، رفاه وعدالت وآسایش مصر در زیر اداره فاطمی ها آن قدر به وجد وحرارت بیان می کند وفرق آن را با حالت هرج ومرج، ظلم وبیداد وبی امنی خراسان ایما می کند که واضح می شود چه قدر گرویده فاطمیها گردیده بود… سفرنامه به طور بسیار ساده وبی آلایشی نوشته شده واز نقطه نظر ادبی موقع خیلی ممتاز بلندی را دارد وبا وجود اینکه خود در عداد اولین کتابهایی است که پس از استیلای عرب به ایران در زبان فارسی نوشته شده وبا وصف مغایرت لهجه آن زمان یعنی درست نهصد سال پیش با لهجه امروزی فارسی از حیث ترکیب الفاظ وتلفیق عبارات ونسج جمل طرز نگارش آن به قدری دل پسند وشیرین است که ماها یعنی خوانندگان این دوره را از مطالعه ان اصلاً غرابتی احساس نمی شود وبارزترین صفتی که سفرنامه وبالجمله سایر آثار ناصر خسرو را امتیاز مخصوص داده…… این است که مشارالیه الفاظ عربی را به قدری کم در نوشته های خود به کاربرده است که این نویسندگان دوره حاضر را نیز شاید کمتر میسر تواند شد. (غنی زاده،مقدمه سفرنامه، چاپ برلین)
سفرنامه تصویری فوق العاده با ارزش از فرهنگ آن زمان در کرانه های نیل وآسیای مقدم به دست می دهد. ( شهابی،تاریخ ادبیات ایران، ص 302)
از آنچه ناصر خسرو در گشت وگذار خود از عجایب وزیباییها مشاهده نمود، شرحی بس جالب در«سفرنامه» خود آورد وارزش این مطالب که معلومات متنوع در باب سرزمین ومسائل اجتماعی ودینی وسیاسی آسیای صغیر ومصر در زمان مولف یعنی قرن پنجم هجری دارد نیک معین است وهنوز اهمیت آن به اندازه کافی تقدیر نگشته است .( دکتر شفق، تاریخ ادبیات ایران،ص145)
سفرنامه نخستین اثر موجود از آثار منثور ناصر خسرو است .. وی در سفر طولانی عجایب بسیار دید وسختیها کشید وبا بسیاری از رجال ومعاریف زمان ملاقات کرد وعلی الخصوص در قاهره به دستگاه المستنصر بالله راه یافت ودر مذهب اسماعیلی به عالی ترین مقام رسید سفرنامه ارمغان این سفر ممتد است که با انشایی بسیار روان ودل انگیز نوشته شد وحاوی اطلاعات دقیق است و به بیان عادات وآداب مردم ممالک ونواحی مختلف است . ( دکتر صفا، تاریخ ادبیات ایران، ص896-897)
می توان حدس زد که قدیم ترین زندگی نامه ها وزندگی نامه های دروغین ناصر خسرو به دست یکی از خویشان یا شاگردان او در یمگان ساخته شده که خواسته است از صیت وشهرت فوق العاده ناصر استفاده کرده، از وی « اولیاء الله» واز خاکش زیارتگاه بسازد وخود از این راه به نوایی برسد… بسیاری از این زندگی نامه ها که دیگران نوشته ویا به قلم خود ناصر منسوب کرده اند به دست ما رسیده است ظاهراً قدیمی ترین آنها «سفرنامه ناصر خسرو» است که نسخه خطی آن در پامیر کشف شده وعبارت از شرح حال افسانه آمیزی است که هیچ گونه مناسبتی با سفرنامه حقیق ندارد…سمیونف توانسته است راجع به کتابی به نام«سفرنامه مشرق» اطلاعی به دست بیاورد.(آ.ی.برتلس،ناصرخسرو واسماعیلیان، ص150-151)
سفرنامه دو گونه ارزش دارد یکی ادبی دیگری اجتماعی
از لحاظ ادبی این کتاب یکی از نمونه های زیبا وارزنده نثر قرن پنجم هجری است ونشان دهنده اثری با همه خصوصیات سکی آن قرن، لغات آن چه تازی وچه پارسی در حد اعتدال وتراش خورده وکافی برای ادای مقصود است وجمله ها در حد رسائی است ودر مقام قیاس با تاریخ بیهقی تغییرات پیچیده ندارد ومتأثر از جمله بندی زبان عرب نیست، روان وبی پیرایه است ، معانی همه لباسی یک دست از الفاظ به تن دارند و وافی به مقصودند.
مسافری که نامش ناصر خسرو است وعلوم متداول زمان را با ژرفی آموخته است ودر خاندانی دیوانی گوشش به بسایری تعابیر واصطلاحات وفنون دبیری وتوسل آشناست وخود به فضل وادب شهرتی گرفته است وبر روابط مردم اجتماع از هر دست بینائی دارد واز زبانی گشاده برخوردار است وشنیده ها ودیده ها را می تواند خوب بازگو کند و مطالب را نیک بپرورد ودر قالب عبارات بریزد، با آینه خاطری چنین تابناک روی به سفر می اورد ، سه هزار فرسنگ زمین را زیر پا می کند، آینه خاطرش هر منظره ساکن یا متموج از طبیعت واجتماع را در ذهن تابناک منعکس می سازد وچون خودنقاش ومصور است، تا حدی که به نشان دادن آن مناظر خللی وارد نشود وتصویر جاندار وزباندار به چشم بیندگان درآید ، به کمک ذوق سلیم وذهن وقاد خطوط اصلی چهره های مشهودات ومسموعات را در خاطر رسم می کند واز راه اندیشه به کمک سرانگشتان هنرمند بر صفحه منقوش می سازد. بی گمان هر بخشی از سفرنامه که موقعی جغرافیایی را وصف می کند تصویری است که ناصر خسرو از آن کشیده است وبه اصطلاح امروز از آن عکس برداری کرده است اما نه عکس عادی ومعمولی بلکه عکسی که عکاسی هنرمند از زاویه خاص، که بتواند همه زیبائیها وخطوط وانحناها را روشن به دیده بیننده در آورد بر دارد ویا فیلمبرداری که بداند از میان مناظر گوناگون کدام قسمت را برگزیند که نشان دهنده ونماینده جان آن منظره باشد شما وقتی وصف قلعه شمیران را بخوانید وبعد تصویری را که از وضع امروز آن داریم ودر خلال صفحات کتاب جای داده ایم بنگرید با گذشت هزار سال، نوشته ناصر خسرو را اگر از عکس گویاتر نیابید در همان حد خواهید یافت .حال دیگر مواضع جغرافیایی نیز چنین است من می پندارم کسی که حد خواهید یافت حال دیگر مواضع جغرافیایی نیز چنین است من می پندارم کسی که وصف مکه وخانه کعبه واعمال حج را به دقت از این کتاب خوانده باشد وزیارت بیت الله الحرام او را دست دهد، با وجود فاصله هزار ساله، در انجام دادن اعمال حج، از آنان که پیشتر به ادای ای مراسم توفیق داشته اند باز پس نخواهد ماند نقاط تاریخی دیگر چون بیت المقدس ومشهد خلیل وغیره را که کمتر دستخوش تحول وتغییر وضع شده اند با این آشنائی ذهنی می توان همانند یک آشنا دیدار کرد کفه تصاویر مربوط به بیت المقدس که در کتاب جای داده ایم با کفه وصف ناصر خسرو از این شهر آسان برابر نمی تواند ایستاد.
اهمیت«سفرنامه»از نظر محتوای تحقیق:
با مطالعه متن تحقیق می‏توان پی به اهمیت‏ «سفرنامه»ناصر خسرو برد.«سفرنامه»ناصر خسرو از دو جنبه کلی قابل توجه است.نخست:ابعاد ادبی‏ «سفرنامه»از آنجا که ناصر خسرو در درجه اول یک‏ ادیب و شاعر بوده است،متن«سفرنامه»به عنوان یک‏ سند معتبر در متون ادبی جهت نیل به نکات و ظرایف‏ ادبیات فارسی تلقی می‏گردد.و باید به عنوان یکی از منابع و شاهکارهای تاریخ ادبیات فارسی به آن نگریست.
جنبه دوم اهمیت«سفرنامه»،ابعاد اجتماعی و فرهنگی آن است که عمده توجه این نوشتار بدین جنبه‏ خواهد بود و جزئیات آن بررسی خواهد شد.
با مطالعهء تاریخ روشن می‏شود که پیش از رسمیت‏ پیدا کردن علم جدیدی تحت عنوان جامعه شناسی‏ توسط آگوست کنت فرانسوی،مباحث اجتماعی میان‏ متفکران و اندیشمندان به اشکال متعدد مورد توجه‏ بوده و یکی از منابع تاریخ تفکرات اجتماعی،متون و آثار سفرنامه نویسان بوده است و این سفرنامه‏ها تا زمان کنونی نیز به عنوان مهمترین منابع مطالعه اوضاع‏ و احوال اجتماعی،سیاسی اقتصادی و فرهنگی‏ جوامع گذشته به شمار می‏روند.آنچه اهمیت سفرنامه نویسان مسلمان در مجموعه مباحث اجتماعی‏ را نشان می‏دهد،آن است که مسلمانان سیاح نخستین‏ پایه گزاران علم مردم شناسی و سیر و سیاحت بوده‏اند و دانشمندان عربی قرونی پس از آنها متوجه اهمیت‏ جمع آوری اطلاعات از طریق سیر و سفر شده‏اند.همان‏ گونه که عمده تحقیق دانشمندان غربی در قرون‏ وسطی در«سفرنامه»مارکوپولو مشاهده می‏شود. توجه دانشمندانی چون ابو ریحان بیرونی،ناصر خسرو،ابن بطوطه و…باعث ایجاد زمینه‏های پیدایش‏ علم نوینی تحت عنوان مردم شناسی(علم مطالعه‏ فرهنگ)گردید و افزون بر آن در مطالعات‏ جامعه شناسی نیز به عنوان اطلاعات مفیدی از پژوهشهای آنها یاد می‏شود.
اهمیت«سفرنامه»از نظر روش تحقیق:
یکی از ابعاد اهمیت«سفرنامه»ناصر خسرو توجه به‏ نکات روش شناسی تحقیق می‏باشد که به طور خلاصه‏ عمده‏ترین موارد آن را می‏توان به شرح زیر اشاره کرد.
-تأکید بیش از حد در تکنیک مشاهده در مطالعات‏ فرهنگی و مردم شناسی:یکی از روش های تحقیق در علوم اجتماعی،روش میدانی است که در این روش‏ محقق در میدان تحقیق حضور داشته و با ملاحظه‏ موضوعات اقدام به تحقیق می‏نماید.ایده جهانگردان‏ مسلمان،به ویژه ناصر خسرو توجه به انجام مطالعات‏ میدانی و مشاهده مباحث و موضوعات اجتماعی و فرهنگی از نزدیک بوده است.
-توجه به اصل واقع نگری در تحقیق:اساس هر گونه‏ پژوهش اجتماعی،دیدن و بیان موضوعات تحقیق است‏ به همان حالت واقعی که وجود دارند.رعایت اصل‏ عینی نگری واقع گرایی موجب آن می‏شود که‏ پدیده‏های اجتماعی و فرهنگی را بدون افراط و تفریط مورد مطالعه قرار داد.
-اصل تنوع و تعدد:تحقیق ناصر خسرو بیانگر آن‏ است که پژوهشگر در انجام تحقیق خود به ابعاد گوناگون و مختلف موضوع تحقیق عنایت داشته باشد اگر چه حجم سفرنامه کم بوده ولی محتویات آن گویای‏ مباحث متعدد و متنوع است.
-اصل ایجاز و خلاصه گویی:نکته مهم روش شناسی‏ تحقیق ناصر خسرو آن است که او به اصل مباحث‏ پرداخته و از اطاله کلام جلوگیری کرده است به‏ گونه‏ای که خواننده با مطالعه متن متوجه عمق‏ موضوعات شده دچار خستگی نمی‏شود.
-در موارد بسیاری ناصر خسرو اعتراف می‏کند که‏ بیان فلان موضوع از حد و حصر محقق خارج است و حق مطلب ادا نگردیده است و اعتراف به این مطلب‏ یکی از اصول تجزیه و تحلیل داده‏های تحقیق است.
-در بسیاری از موارد ناصر خسرو مطالب را به‏ گونه‏ای بیان می‏کند که خواننده متوجه می‏شود که‏ ارائه آنها از طریق نقل قول و استناد به گفته دیگران‏ است و تفکیک مطالب خود نکته دیگر روش شناسی‏ تحقیق می‏باشد.
-اصل دقت و ظرافت و نکته سنجی در بیان‏ موضوعات تحقیق مثل ساخت شهرها،روز ورود و خروج از مکانهای مهم،…
-بیان انگیزه تحقیق که ناصر خسرو به واسطه خواب‏ دیدن با توکل به خداوند قصد سفر به سوی مکه‏ می‏کند.
مراحل مسافرت ناصر خسرو
مرحله اول:اشتغال به شغل دیوانی
مرو-پنج دیه-جوزجان-شبورغان-فاریاب- مرو الرود
مرحله دوم:سفر اول حج پس از استعفا از شغل‏ دیوانی: مرو-سرخس-نیشابور-قومس-دامغان-سمنان‏ -ری-قزوین-خرزویل-سراب-تبریز-مرند-خوی‏ -وان-وسطان-اخلاط-بطلیس-ارزن-میافارقین-آمد-حران-سروج-منبج-جلب-سرمین- معرة النعمان-حماة-عرقه-طرابلس-طرابرزن- جبیل-بیروت-صیدا-صور-عکه-حیفا-قیساریه- رمله-بیت المقدس-مکه
مرحله سوم:بازگشت از مکه به بیت المقدس
مرحله چهارم:سفر به مصر: بیت المقدس-رمله-عقلان-تنیس-قاهره- اسکندریه-قیروان
مرحله پنجم:سفر دوم حج: قاهره-قلزم-جار-مدینه-مکه
مرحله ششم:بازگشت به مصر(قاهره): مکه-مدینه-قلزم-قاهره
مرحله هفتم:سفر سوم حج: قاهره-قلزم-جار-[مدینه‏]-مکه
مرحله هشتم:بازگشت به مصر:مکه-[مدینه-جار -قلزم‏]-قاهره
مرحله نهم:سفر چهارم حج: قاهره-اسیوط-اخمیم-قوص-اسوان-عیذات- جده-مکه
مرحله دهم:بازگشت به بلخ: مکه-طایف-یمامه-هجره-ابله-عبادان- مهروبان-ارجان-اصفهان-نایین-طبس-تون‏ (فردوس)-قاین-سرخس-مرو الرود-فاریاب-بلخ.
فصل چهارم:
یافته های تحقیق
اسم ورسم ومولد وحسب ونسب شاعر