وبلاگ

۱۳۸۰

رهبری، تفکر استراتژیک، مسئولیت­ پذیری، انعطاف­پذیری، دانش کار و حل مسئله، کمال­جویی حرفه­ای، تحمل فشار و پایداری، تصمیم گیری، وفاداری سازمانی، صداقت و قابلیت اعتماد

الگوی فریس

فریس، ۱۹۹۲

مهارت برنامه­ ریزی، خلاقیت، کارآفرینی

این مدل بیشتر نحوه انجام یک ارزیابی موثر در مورد کارکنان را مطرح می­ کند.

۲-۱۰- ارزیابی عملکرد کارکنان در ارتش جمهوری اسلامی ایران
عملکرد نیروی انسانی ارتش در دوران گذشته تا سال ۱۳۴۹ با بهره گرفتن از فرم­های اولیه تحت عنوان “تعرفه­های نمونه پرسنلی” ارزیابی می­شد که برخی از شاخص­ های آن عبارتند بودند از: دانش، مهارت، خلاقیت فردی، انعطاف پذیری، شهامت، شجاعت، صداقت، خود باوری، اعتماد به نفس، مقاومت در مقابل سختی­ها، قدرت ریسک پذیری، اطاعت پذیری، انظباط ظاهری و معنوی(معاونت طرح و برنامه و بودجه و امور مجلس آجا،۱۳۸۸).
هدف از ارزیابی یگان­ها، سنجش آمادگی رزمی یگان­های رزمی، پشتیبانی خدمات رزمی، مراکز فرهنگی آموزشی در راستای اجرای ماموریت ارجاعی، انجام مسئولیت ­ها طبق وظایف مندرج در شرح وظایف و شناخت کارکنان متعهد، کارا و مسئولیت­پذیر در سطح سلسه مراتب فرماندهی، شناخت نارسایی­ها و وقوف بر محاسن یگان­ها و انعکاس و انتقال آن به سایر واحدهای تابعه آجا^[۶۱] است(معاونت طرح و برنامه و بودجه و امور مجلس آجا،۱۳۸۸).
۲-۱۰-۱- اهداف ارزیابی عملکرد کارکنان در ارتش جمهوری اسلامی ایران
هر یگان و سازمانی در ارزیابی عملکرد کارکنان و اعضای خود در پی اهداف مختلف و گوناگونی است. بدیهی است آجا در ارزیابی کارکنان خویش اهدافی را دنبال می­ کند که حاصل آن عبارتست از: سنجش بینش، دانش و توانش کارکنان با توجه به مقدورات و محدودیت­ها و همچنین ارزیابی لیاقت­ها، قدرت کار، عکس­العمل کارکنان در مقابل استاندارد­های تعیین شده در کار، در مقایسه با سایر کارکنان، استعدادها، توانایی­ها و لیاقت­های نهفته در آنان خواهد بود(عظمی، ۱۳۹۱).
اهم اهداف به قرار زیر است:
۱- کمک به فرماندهان، مدیران، روسا و سرپرستان جهت اتخاذ تصمیم و طرحریزی، برنامه­ ریزی، هماهنگی و نظارت.
۲- تعیین نوع هدف­های مورد انتظار آجا و تعیین شاخص ­ها با توجه به نوع شغل و ماهیت آن.
۳- تعیین و تبین روش­های ارزیابی کارایی و نظارت بر اجرای آن.
۴- شناخت نارسایی­های بینش، دانش، توانش مهارتی افراد برای طرحریزی و برنامه ریزی.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۵- ارزیابی عملکرد فردی و گروهی و سنجش میزان تاثیر فرد به گروه و بالعکس برای بهره ­برداری در ارتقاء و نقل و انتقالات و خاتمه بخشیدن به کار کارکنان.
۶- ارزیابی عملکرد کارکنان بدون تبعیض، تعصب و پیشداوری، اغراق گویی و سهل­انگاری و جلوگیری از خطاهای حین ارزیابی(پیشداوری و قضاوت ذهنی و تکیه بر شاخص­ های غیر عملکردی با بهره­ گیری از شاخص­ های بیشتر) و جلوگیری از خطاهای ارزیابی جهت تشخیص میزان بصیرت، تخصص، تلاش و کوشش با توجه به معیارهای اسلامی.
۷- تعیین مهارت و شایستگی کارکنان متناسب با کاری که انجام می­ دهند.
۸- اصلاح بهبود و تعالی کارکنان که در نهایت به بهره­وری و اثربخشی آجا بینجامد.
۹- کشف میزان ظرفیت و توانایی­های بالقوه کارکنان با لحاظ کردن نتایج ارزیابی محوله و استعدادهای نهفته و ظاهر نشده ارزیابی شونده.
۱۰- تعیین نوع انتظارها از مشاغل گوناگون و آگاهی کارکنان از آن.
۱۱- هدایت کارکنان به سمتی که احساس و باور کنند سازمان آن طور که شایسته است به نتایج کارشان ارزش می­ گذارد.
۱۲- استفاده از شیوه ­های گوناگون ارزیابی برای آگاهی از توانایی­ها و استعدادهای بالقوه و بالفعل کارکنان.
۱۳- تعیین موفقیت یا عدم موفقیت برنامه ­های تدوینی با بهره گرفتن از پردازش اطلاعات چک لیست­های خود ارزیابی.
۱۴- طبقه بندی افراد در طبقات ممتاز، عالی، خیلی خوب، خوب، متوسط و ضعیف.
۱۵- اعطای امتیازات، پاداش­ها و مزایای دیگر به کارکنان، طبق اصول صحیح علمی به میزان عادلانه.
۱۶- تعیین کارکنان غیر کارا و هدایت آنان در جهت بهبود وضعیت خدمتی و خاتمه بخشیدن به کار کارکنان که اصلاح پذیر نیستند(ستاد آجا، ۱۳۷۹، ۱۱).
محاسن ارزیابی عملکرد کارکنان در آجا
در صورتی که ارزیابی عملکرد کارکنان به دقت انجام پذیرد ضمن برخورداری از مزایای عملی در رابطه سیر قراردهای نظام مدیریت منابع انسانی، بیشتر جنبه­ های ظاهری و عملکردی را نشان خواهد داد که اثرات غیر مستقیم و غیر مشهود آن در تمام شؤون سازمان و مدیریت آن مشهود بوده و نمایان خواهد گشت. گرچه محاسن ارزیابی به چند نمونه در زیر خاتمه نمی­یابد ولی بصورت فهرست وار می­توان اشاره کرد که:
۱- تشخیص کمبودها، برآورد احتیاجات آموزشی و پرورشی.
۲- به وجود آمدن مبنای منطقی و عادلانه برای تشخیص میزان شایستگی کارکنان.
۳- ایجاد مبنا و معیارهای صحیح برای برنامه­ ریزی جابجایی­های افقی و عمودی کارکنان، به منظور تطبیق هرچه بهتر شرایط فکری، روحی و جسمی و توانایی کارکنان با مشاغل آنها(سپردن کار به کاردن).
۴-ایجاد یک نظام ترفیع معقول و مبتنی بر شایستگی.
۵-ایجاد زمینه برای تعالی و پیشرفت کارکنان با عزام به دوره­ها و ماموریت­های داخل و خارج، اعطای پاداش و امتیاز و ….
۶- کاهش نارضایتی و شکایت ناشی از تبعیض و اعمال نظرهای مغرضانه.
۷- برقرای روش صحیح در امر واگذاری مزایا و امتیازات.
۸- کمک به تعیین معیار و ضوابط رهایی از خدمت کارکنان.
۹- علاقه­مند کردن کارکنان ساعی به کار، از طریق ایجاد نظام تشویق و تنبیه منطقی.

تصویر ۲-۲٫ ساختمان آمینواسید “فورد، ۱۸۳۱ ، ص ۲۲”
بخش عمده ی پشم را کراتین تشکیل می­دهد.کراتین ممکن است دارای دو نوع ساختمان بلورین باشد. پشم معمولی دارای ساختمانی به نام کراتین آلفا ^[۸] می­باشد که در آن زنجیره های ملکولی به شکل مارپیچی قرار دارند ولی چنانچه پشم کشیده شود یک تغییر برگشت پذیر و تدریجی صورت می­گیرد و تصویر پراش اشعه ی ایکس متفاوتی در مقایسه با کراتین آلفاحاصل می­گرددکه به آن کراتین بتا^[۹] گفته می­ شود و به تصویر پراش اشعه ایکس ابریشم شباهت دارد. در کراتین بتا زنجیره ها به فرم زیگزاگ بوده و به مقدار کمی پیچ خوردگی دارند.پشم را می­توان در آب تا حدود ۵۰ درصد و در بخار آب تا حدود ۱۰۰ درصد کشید. به علت مارپیچی قرار گرفتن و چین خوردگی زنجیره ها، ازدیادطولی بالایی در اثر باز شدن شکل فنری اولیه برای پشم امکان پذیر می­باشد.بعد از کشیده شدن پشم، برگشت تدریجی به ابعاد اولیه صورت می­گیرد. به کمک استراحت دادن پشم در بخار، می­توان طول آن را تا ۳۰ درصد نسبت به طول اولیه کاهش داد"توانایی، ۱۳۷۶، ص۳۱ “.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

انواع پشم های موجود ، دامنه ی وسیعی از ظرافت ، تجعد ، طول و رنگ را شامل می شود . الیاف پشم دارای سطح قاعده ی تقریباً دایره ای شکل می باشند و از طرف ریشه به رأس ظریف می گردند . بیشتر حجم لیف پشم از سلول های کورتیکال^[۱۰] تشکیل می شود که در داخل هر کدام یک ساختمان فیبریل وجود دارد . فیبریل ها ممکن است همچنین سلول های کورتیکال را به یکدیگر ربط دهند . در پشم های ظریف ممکن است در مرکز لیف یک بخش مرکزی به نام مدولا ^[۱۱] وجود داشته باشد که از پروتئین متفاوتی نسبت به بقیه پشم تشکیل می شود. در الیاف ظریف معمولاً دیده نمی شود . اندازه مدولا در پشم های مختلف، متفاوت بوده و در بعضی موارد به صورت یک کانال خالی در طول لیف قرار دارد . مدولا ممکن است حاوی شبکه بازسلولی باشد .
سطح بیرونی پشم را فلس ها ^[۱۲] تشکیل می دهند. فلس ها که نایکنواخت می باشند به طرف رأس قرار دارند و وجود آن ها باعث تفاوت در ضریب اصطکاک الیاف پشم در جهت رأس و در جهت ریشه می­گردد که به D.F.E ^[۱۳]معروف می باشد. خواصی مثل نمدی شدن پشم به این فاکتور ربط داده می شود . کثرت فلس ها به ظرافت لیف بستگی دارد. الیاف ضخیم کثرت فلس کمتری دارند. روی فلس ها غشاء ضد آب قرار گرفته است که به آن Epicuticle گفته می شود. این لایه که به عنوان)همان، ص(۷۲ محافظ عمل می کند مثل یک لایه چربی، آب را از لیف دور می نماید، بین کوتیکل و کورتکس لایه ی دیگری وجود دارد که پوسته­ی کیوتیکل جزء^[۱۴]نام دارد .بخش اعظم پشم را کورتکس^[۱۵] تشکیل می دهد که خود از ملیون ها سلول دوکی شکل بلند که سخت به یکدیگر چسبیده اند، شکل می گیرد. این سلول ها خود از چند فیبریل و هر فیبریل از واحدهای کوچکتری تشکیل می شود. کورتکس به دو بخش ارتو و پارا^[۱۶] تقسیم میگردد که دارای ساختمان شیمیایی متفاوت می باشند و در نتیجه خواص کراتین در این دو بخش متفاوت می باشد .به همین علت لیف پشم یک لیف دو جزئی طبیعی به حساب می آید .بخش پاراکورتکس دارای گروه های سیستین بیشتری می باشد که زنجیره های ملکولی را به یکدیگر پیوند می دهد. به همین علت این بخش پایداری بیشتری داشته و نفوذ رنگینه در آن مشکل تر از بخش ارتوکورتکس می باشد. لیف پشم به صورت موج دار)فردار( می باشد که این شکل افزایش خاصیت عایق بندی گرمایی ، چسبندگی و فنریت را برای پشم به همراه دارد .فردار بودن پشم به تفاوت در دو بخش اورتو و پاراکورتکس و نهایتاً جمع شدگی متفاوت این دو بخش بر می­گردد"توانایی، ۱۳۸۷، ص” ۷۷٫ الیاف پشم دارای بازیابی الاستیک خوب بوده و در مقابل چروک شدن مقاومت بیشتری را نسبت به پنبه نشان می­ دهند، ولی استحکام آن ها از پنبه کمتر بوده و هم چنین دارای مقاومت کمتری نسبت به پنبه در مقابل قلیا می­باشند. پیوندهای سیستین پشم به کمک اسید تیوگلیکولیک^[۱۷] گسیخته شده و گروه های SH2 حاصل می­گردند .پیوندهای سیستئین گسیخته شده به کمک آلکیل دی هالیدها^[۱۸] دوباره شکیل می­گیرند. به عبارت دیگر تثبیت شیمیایی برای پشم امکان پذیر است) همان،ص. (۷

تصویر ۲-۳٫ شکل ظاهری و داخلی پشم (توانایی، ۱۳۷۶، ص۳۴).
در صنایع قالیبافی معمولا از پشم ضخیم استفاده می­ شود. بعد از ظرافت، طول الیاف از اهمیت خاصی برخوردار است و نباید در هر گروه از حد معینی کمتر باشد، میزان مقاومت الیاف که نشان دهنده مقاومت آن ها نسبت به پارگی است و نیز رنگین بودن پشم از دیگر صفاتی است که باید بدان توجه داشت. به طور معمول در بازارهای جهانی برای هر دو نوع استفاده پشم سفید بیشتر مورد نظر است ولی در ایران در مناطق عشایری علاوه بر آن ها از رنگ طبیعی خود پشم ها برای قالیبافی و زیراندازها استفاده می­ کنند. از نظر قطر، پشم های بین ۱۹ تا ۲۸ میکرون مهمترین نوع پشم برای تهیه پارچه­های فاستونی و پشمی است و الیاف با قطر ۲۹ تا ۳۶ میکرون برای تهیه پارچه های ضخیم پشمی رویه صندلی، پتو و … مناسب­اند. پشم قالی بافی تا حد زیادی از پشم نساجی متفاوت است و ترکیبی از الیاف طویل و مویی همراه با الیاف ظریف (پشم حقیقی) است که این دو نوع تار اجزای اصلی پشم قالی هستند که مقدار متغیری کمپ (۱ تا ۲۰ %) نیز دارند که معمولا متوسط قطر الیاف خشن و طویل پشم رویی گوسفند است . پشم قالی بین ۳۰ تا ۴۰ میکرون و الیاف ظریف آن از کرک زیرین است که قطر آن­ها بین ۱۰ تا ۲۴ میکرون است.
۲-۴ رنگرزی
۲-۴-۱ مروری تاریخی بر رنگرزی طبیعی
رنگ پدیده­ای است که انسان از دوران کهن با آن آشنا شده است، انسان نخستین از پوست حیوانات برای پوشش خود استفاده می­کرد، به حکم غریزه با رنگ های موجود در طبیعت نیز آشنا می­ شود و ابتدا رنگ را برای زیباسازی پوشش ­های پوستین خود به کار می­برد، پس از فراگیری شیوه ­های نقاشی غارها، از رنگ برای ترسیم نقوش جانوران استفاده کرد، غار تنها مأمن او بود و او سعی داشت آنچه را در طبیعت می­بیند در نهایت سادگی و به میزان تشخیص فردیش، آنجا را با چند رنگ معدودی که شناخته بود با تصاویر جانوران بیاراید.
رنگرزی طبیعی و بحث در خصوص تاریخچه آن همواره یکی از مهمترین مساﺋل قابل بررسی در رابطه با رنگزاهای طبیعی می‌باشد. قدمت رنگ های طبیعی و رنگرزی با این رنگ ها، به قدمت منسوج یا پارچه می­رسد. هنر رنگرزی یک گذشته طولانی دارد و اکثر رنگزاها مربوط به دوران ماقبل تاریخ می­باشد""Siva,2007:916. به هر حال هنر رنگرزی در نقاط مختلف جهان گسترش و به مرور پیشرفت داشته است. در این میان اسناد و مدارک اندکی جهت مطالعه در این خصوص باقی مانده است. اولین سند مکتوب از استفاده از رنگ های طبیعی در چین مربوط به ۲۶۰۰ قبل از میلاد می­باشد""Siva,2007:916. یافته های باستان شناسی نشان می دهند که استفاده از منابع طبیعی برای رنگرزی الیاف دارای قدمتی شش هزار ساله است. بین سال های ۳۰۰۰ و ۴۰۰۰ قبل از میلاد، رنگرزی به عنوان هنر و مهارت در هند، چین و قسمت هایی از آمریکای جنوبی پایه گذاری شد"دین، ۱۳۸۵، ص ۱۰". دانش رنگرزی در ابتدای دوره دره سند (۲۵۰۰ قبل از میلاد)، براساس پارچه های رنگی لباس های یافت شده، شناخته شده است. همچنین اثر رنگزای روناس در خرابه های تمدن دره سند در موهانجودارو و هاراپا (۳۵۰۰ قبل از میلاد) اثبات شده است""Siva,2007:916. آزمایشات شیمیایی از پارچه های قرمز موجود (کمربند قرمز رنگ) در مقبره شاه توتانخامون^[۱۹] که در سال ۳۵۲ قبل از میلاد درگذشته بود، حضور رنگدانه استخراج شده آلیزارین از روناس را نشان می­دهد"Siva,2007:917″. الیاف رنگرزی شده ای که از گورهای واقع در دره پازیریک در ناحیه آلتایی^[۲۰] سیبری کشف شده اند دارای قدمتی درحدود ۵ قرن قبل از میلاد هستند"دین، ۱۳۸۵ص ۱۰". در قرن ۴ میلادی، رنگ هایی مانند نیل، وسمه، روناس، اسپرک، چوب برزیل، ایندیگو و ارغوانی تیره مایل به قرمز شناخته شد. حتی رنگ حنا از ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد مورد استفاده قرار می­گرفت. رنگ زعفران در کتاب مقدس ذکر شده است. معروف ترین و باارزش ترین رنگ در طول اعصار که در کتاب مقدس نیز ذکر شده، رنگ ارغوانی است. این رنگ از صدف طلایی رنگ خاردار تهیه می­شده است""Siva,2007:917. آبی نیلی از هند به نام «پادشاه رنگ» درخشان­تر و سازنده­تر از نیلی رنگرزان اروپایی(woad) بود، که جایگزین آن شد “Puntener& Schlesinger,2000:382″.
۲-۴-۲ پیشینه رنگرزی در ایران
رنگرزی در ایران نیز پیشینه دیرینه‌ای دارد. پیش از اسلام، در دوره هخامنشی شاهد استفاده از رنگزاهای طبیعی و مهارت در رنگرزی هستیم. به طوری که گزنفون مورخ یونانی در نوشته هایش، اشاره به کارگاه قالی­بافی شاهان هخامنشی در شهر سارد (۴۰۰ سال قبل از میلاد) و قالی ارغوانی رنگ، روی قبر کوروش داشته است. همچنین این مورخ به پازیریک کهن‌ترین قالی کشف شده جهان و ایران، و وجود رنگ های زرد، قرمز، نارنجی، سبزآبی و سرمه ای در آن نیز اشاره کرده است “حیاتی، ۱۳۸۴،ص۷". در کتاب «بُندَهِش» که تألیف آن را به دوران ساسانی نسبت می‌دهند، گیاهان را به خوبی دسته بندی کرده و درباره رنگ آمیزی آنها با روناس و سایر رنگ ها سخن به میان آورده است. این نشان می دهد که نیاکان ما این گیاهان را برای پوشش خود به کار می برده اند و نحوه کاشت و داشت و برداشت آن را می دانسته اند و در استفاده از آنها برای بافت پارچه هم، مهارت کافی داشته اند. در سطرهای شش و هفت همان صفحه می نویسد: «هر چه جامه به آن شاید رشتن(یعنی رنگ کردن، ریسیدن، تافتن و تابیدن) مانند سرکه و دار پرنیان و زردچوبه و روناس و نیل رنگ خوانند “دادگی، ۱۳۶۹، ص۴". این امر نشان می­دهد که ایرانیان از دو سه هزار سال قبل گیاهان رنگزا را می­شناخته اند و آنها را رده بندی و در کشت و توسعه آنها مهارت داشته اند. در دوره ساسانی رنگرزان از احترام خاصی برخوردار بوده‌اند. کشف نمونه‌هایی از پارچه‌های دوره­ ساسانی و بافت فرش ناشی از وجود صنایع پیشرفته رنگرزی و نساجی در این دوره است. از نمونه‌های قالی ساسانی، قالی بهارستان یا بهارخسرو می‌باشد که از سنگ‌ها و جواهرات و تزئینات گران بها و بی‌نظیر، و همچنین از رنگ‌های زیبایی که تمام فصول سال را به نحو شگفت‌ انگیزی در مقابل نگاه بیننده قرار داده‌ تهیه شده است. شیوه ساسانیان در به‌کارگیری رنگ‌ها با شیوه بیزانسی تفاوت دارد. رنگ‌های ساسانی دارای درخشش کمتر و معتدل‌تر بوده و هنرمندانه‌تر تقسیم شده و با در نظر گرفتن نقش انتخاب شده‌اند. در دوران آل بویه و سپس سلجوقیان کارگاه‌ های رنگرزی که به صورت صنفی و تولیدی در بسیاری شهرهای ایران نظیر یزد، کاشان و اصفهان وجود داشته است. در این کارگاه‌ها علاوه بر بافندگان، رنگرزان نیز به طور دائم حضور داشتند و تجربه و مهارت و ذوق خود را در این رنگرزخانه‌ها به‌کار می‌گرفتند. شهرت ایرانیان در رنگسازی و دریافت ارزش رنگ‌ها به‌ خصوص در زمینه‌های مربوط به کتاب سازی و مینیاتور نیز به مرزی رسیده بود که با گسترش مکتب هنری برجسته‌ای نظیر مکتب هرات، ایرانیان به عنوان استادان رنگ شناخته می‌شدند. با شروع حکومت سلاجقه در ایران تمامی فنون و به خصوص رنگرزی و قالی بافی نیز به خاطر عشایر ترک در سراسر کشورهای اسلامی اهمیت فراوان پیدا کرد. رنگ‌های قالی با بهره گرفتن از گیاهان و به کمک مهارت استادکاران‌ رنگرز به حد و دامنه‌ای رسید که به تدریج دیگر هنرها و صنایع دستی را در سایه قرار داد. روناس، نیل، اسپرک، پوست گردو، پوست انار و زعفران و سایر رنگ‌های گیاهی که از صدها سال پیش بشر شناخته بود به دست هنرمندان رنگرز ایرانی جلوه‌ای یافت که در هیچ کجای دیگر از جهان تقلید شدنی نبود. دوران صفویه اوج ترقی صنایع رنگرزی و قالی بافی‌ بوده است. خوشبختانه آثار زیادی از آن زینت بخش موزه های دنیاست که شیوه رنگ آمیزی ملایم و بی نظیر در قطعات به دست آمده به چشم می‌خورد. صنعت رنگرزی ایران در اواخر دوران صفویه، همزمان با رشد رنگرزی مدرن در اروپا عظمت و اهمیت خود را تا حدی از دست داد. در دوره پهلوی کاربرد رنگ‌های شیمیایی خارجی نسبت به رنگ‌های طبیعی افزایش چشمگیری پیدا کرد. طبیعت به دلیل وجود تنوع رنگ زیباست و جذابیت قالی ایران به دلیل تنوع رنگ است که لحظه ها چشم به یک اثر خیره می­ شود و از آن به سادگی نمی­گذرد، تنوع رنگ قالی از ویژگی­های آن است که نسبت به سایر منسوجات زیباتر است رنگ­ها هر کدام موضوعی را بیان می­ کنند. تا دوره قاجار، رنگرزان ایرانی تنها از منابع طبیعی در فن رنگرزی استفاده می­کردند، ولی از این دوره به بعد با ورود رنگ­های جوهری از خانواده رنگ­های شیمیایی تحت نام آنیلین استفاده شد. ورود این رنگ­ها مانع از دلبستگی ایرانیان به رنگ­های طبیعی نگردید، هنوز بسیاری از افراد با تعصب ویژه­ای از آنها استفاده می­ کنند و تمام سعی و تلاش خود را صرف حفظ رویه­های سنتی و اشاعه آنها دارند که توجه­شان به این امر بسیار حیاتی فرش ایران قابل ستایش است.
۲-۴-۳ رنگزاهای طبیعی
واژه «رنگزای طبیعی» همان طور که از نامشان بر می ­آید ریشه طبیعی داشته و شامل همه رنگ های بدست آمده از منابع طبیعی است. منشاء رنگزاها در طبیعت شامل گیاهان، حیوانات و مواد معدنی می­باشد. از مواد رنگزای به دست آمده از گیاهان می توان به نیل، روناس، حنا و جز اینها اشاره داشت که از ریشه، گل، برگ، میوه و پوست نباتات به دست می­آیند. مواد رنگزای به دست آمده از حیوانات نیز اغلب شامل حشره قرمز‌دانه و صدف طلایی خاردار(رنگ ارغوانی) می­باشد. رنگزاهای طبیعی معدنی شامل نمک فلزات واسطه یا همان دندانه ها می­باشند. برای نمونه می توان به کروم، آهن، مس و… اشاره داشت.
طبیعت سراسر رنگ است، هر چند چشم انسان حساسیتی که نسبت به نور مرئی دارد محدوده­ کوتاهی از امواج
۶۵۵ نانومتر را شامل می­ شود , اما قادر است بسیاری از رنگ های طبیعی از جمله الکترومغناطیسی در حدود ۳۵۵
رنگ، گیاهان، جانوران و غیره را مشاهده کرده و آن ها را در گروه های مختلف دسته بندی کند .انسان اولیه نخست گیاهان، گل ها و بعضاً گروهی از حشرات را به عنوان منشأ ساخت رنگینه ها شناخت و دریافت درمیان بافت خاص این گیاهان و جانوران مولکول هایی وجود دارد که قادر به رنگ کردن الیاف طبیعی مانند پشم و پنبه می­باشند “افشارنیا، ۱۳۸۷ ،ص. “۲ هنر و علم رنگرزی با مواد طبیعی با داشتن صلابت وجود روزگاری بس دور است که به خدمت بشر در آمده است.
۲-۴-۴ طبقه بندی رنگزاهای طبیعی بر اساس ساختار شیمیایی
رنگزاهای طبیعی دارای ساختار و خصوصیات رنگی می­باشند این ساختارها شامل ایندیگویی، آنتراکینون، آلفا نفتوکینون ها، فلانوئیدها، دی هیدروکسی پیران ها، آنتوسیانانیدین ها، کاروتنوئیدها و غیره می­­باشد.
۲-۴-۴-۱ رنگزاهای ایندیگو^[۲۱]: رنگزاهای ایندیگویی از مهمترین گروه رنگزاها هستند شامل نیل واقعی از گیاه «ایندیگوفرا تینکتوریا» و وسمه «ایساتیس تینکتوریا» می باشد"منتظر و همکاران، ۱۳۸۸، ص ۷۹".
تصویر۲-۴٫ ساختار رنگزاهای ایندیگو
۲-۴-۴-۲ رنگزاهای آنتراکینون^[۲۲]: تقریباً همه رنگ های قرمز طبیعی با منشاء گیاهی، حیوانی و معدنی براساس ساختار آنتراکینون می­باشد. روناس، قرمزدانه، قرمز کرمس برخی از رنگ های دارای این ساختار می­باشند. به طور کلی این رنگ ها از ثبات خوبی برخوردارند"Samanta & Konar,2011: 33″.
تصویر۲-۵٫ ساختار رنگزاهای آنتراکینون
۲-۴-۴-۳ آلفا نفتوکینون ها^[۲۳]: مهمترین رنگزا این دسته، حنا است که در مصر و هند کشت می­ شود. این رنگ ها معمولاً به روش رنگینه های دیسپرس بوده و فام نارنجی می­دهد. (تصویر۲-۶)
۲-۴-۴-۴ فلانوئیدها: فلانوئیدها که از مشتقات فلاون، ایزوفلاون ها، چالکون^[۲۴] وآورونس ها^[۲۵] هستند، منجر به تولید رنگ زرد می­شوند. فلاون ترکیب آلی بی رنگ است"Samanta & Konar,2011: 33″. (تصویر۲-۷)

تصویر۲-۶٫ ساختار رنگزاهای آلفا نفتوکینون ها تصویر۲-۷٫ ساختار رنگزاهای فلانوئیدها
گسترش صنایع نساجی و قالی بافی در قرن نوزدهم و نیاز روزافزون این صنایع به رنگ های ارزان و متنوع با کاربرد آسان لزوم کشفیات سریعی را در زمینه رنگ های شیمیایی مصنوعی ایجاب می­نمود. رنگ های شیمیایی از منابع دیگر رنگرزی الیاف می­باشند که در حدود یک قرن است در صنعت رنگرزی ایران مورد استفاده قرار می­گیرند. رنگ­های شیمیایی بعد از پیدایش به سرعت در کارگاه های رنگرزی رواج پیدا کردند، این رنگ ها به رنگ های جوهری معروف بودند که برای رنگرزی الیاف قالی مورد استفاده قرار گرفتند، این دسته از رنگ ها شفافیت قابل ملاحظه ای داشتند ولی از ثبات بسیار کمی برخوردار بودند، سرعت گسترش استفاده از آن ها به دلایل زیر بود :
۱ ) سهولت تهیه آن ها در بازار
۲ ) ارزان بودن قیمت آن ها
۳ ) ساده و راحت بودن روش رنگرزی با آنها “نصیری،۱۳۸۱،ص۲۶".
در صورتی که از رنگ های شیمیایی برای رنگرزی الیاف استفاده شود، باید به نوع ساختمان الیاف و کیفیت کار توجه شود، چون نمی توان بدون توجه هر رنگی را برای هر لیفی بکار برد، برای مثال رنگ های بازیک را به دلیل عدم ثباتشان نباید برای الیاف پشم بکار برده شوند بلکه از آن ها می توان تنها برای رنگ کردن الیاف پنبه ای استفاده کرد و یا رنگ های شیمیایی دندانه ای مناسب رنگرزی الیاف پنبه ای نیستند ولی برای رنگرزی الیاف پشمی قابل استفاده اند.
۲-۴-۵ طبقه بندی رنگ های شیمیایی مناسب پشم مورد مصرف در قالی
رنگ های شیمیایی دارای تنوع زیادی می­باشند که از میان این گروه رنگ ها، تعدادی مناسب برای رنگرزی پشم قالی می­باشند.
۲-۴-۵-۱ رنگ های اسیدی
این نوع رنگ ها از املاح نمک های سدیم اسید سولفونیک تشکیل یافته اند. دسته ای از رنگ های شیمیایی که با بهره گرفتن از اسید استیک و یا اسید سولفوریک همراه با سولفات سدیم به عمل می­آیند. این گروه از رنگ ها در برابر نور و شستشو دارای ثبات بیشتری هستند به همین دلیل در میان رنگرزان الیاف فرش کاربرد بیشتری دارند. برای بالا بردن ثبات نور وشستشو این نوع رنگ ها در بعضی موارد مقداری مواد فلزی مانند دندانه کروم با آن ترکیب می نمایند"یزدانشناس و همکاران، ۱۳۸۱، ص۱۷۱".
۲-۴-۵-۲ رنگ های دندانه ای
رنگ های دندانه ای کاربردشان مانند رنگ های طبیعی است، این رنگ ها را با دندانه کروم، دندانه می­ دهند، به همین علت دارای ثبات خوبی هستند این رنگ ها را، رنگ های کرومی نیز می­نامند­. برای این دسته از رنگ ها علاوه بر دندانه کروم از دندانه های دیگر نظیر زاج سفید هم استفاده می­ کنند. زاج سفید کمک می­ کند تا کیفیت این رنگ ها به رنگ­های طبیعی نزدیکتر باشد­. شیوه حل کردن این رنگ­ها نیز همانند حل کردن رنگ های اسیدی می­باشد. باید توجه داشت که هنگام حل آن­ها­، ابتدا رنگ را با آب سرد به خمیر تبدیل کرده و سپس با افزودن آب گرم ، به حالت محلول مورد استفاده قرار گیرد.
۲-۴-۵-۳ رنگ های خمی
رنگ های خمی در مقابل شستشو و نور و عوامل دیگر از ثبات بسیار خوبی برخوردارند، این رنگ ها دو دسته اند :
الف ) دسته ایندویگوئیدها
ب ) دسته مشتق شده از آنتراکینون
این گروه از رنگ­ها در آب قابل حل نیستند و برای استفاده باید حالتی درآیند که بتوان آن را به صورت مایع مورد استفاده قرار داد. این کار توسط یک فرایند شیمیایی که به نام احیای شیمیایی موسوم است انجام می­ شود. دسته ایندویگوئیدها از گروه اولین رنگ های مصنوعی خمی هستند که در سال ۱۸۷۹ میلادی توسط بایر شیمیدان آلمانی کشف شدند، این گروه از رنگ ها به دلیل آن که در تهیه مشتقات بی رنگشان احتیاج کمتری به مواد قلیایی دارند برای رنگرزی الیاف پشم بسیار مناسب هستند. دسته دوم از رنگ هایی هستند که در سال ۱۹۰۱ میلادی توسط بوهن آلمانی ساخته شدند، این رنگ ها در مقایسه با دسته اول دارای ثبات بهتری در برابر نور و شستشومی باشند. برای حل کردن و تشکیل مشتق بی­رنگ این رنگ­ها به مقدار زیادی مواد قلیایی و حرارت احتیاج هست به همین دلیل رنگ­های این طبقه برای رنگرزی پشم مناسب نیستند بلکه فقط از آن ها برای رنگرزی الیاف پنبه ای استفاده می­ شود. رنگرزی رنگ های خمی برای پشم، باید با حرارتی پایین تر از ۵۵ درجه سانتیگراد انجام شود، اگر حرارت بالاتر از این درجه باشد به دلیل قلیایی بودن حمام رنگ، پشم مورد استفاده پوسیده خواهد شد. همچنان که اشاره شد برای حل کردن رنگ­های خمی لزوما روش قلیایی را انتخاب می­ کنند، اما در کاربرد میزان مواد قلیایی باید جانب احتیاط رعایت شود، سود سوزآوری که برای این منظور به کار می­رود باید درحداقل ممکن باشد تا به الیاف پشم آسیبی نزند. استفاده از سریشم به مقدار ۲/۰ تا ۵/۰ گرم در هر لیتر از پوسیدگی الیاف پشم جلوگیری می­ کند"یزدانشناس و همکاران، ۱۳۸۱، ص۱۷۳".
۲-۴-۵-۴ رنگ های مستقیم
این نوع رنگ­ها برای رنگرزی الیاف سلولزی به کار می روند و به دلیل عدم ثبات کافی در برابر نور و شستشو برای الیاف پشم مناسب نیستند، ولی گاهی برخی از افراد این رنگ­ها را به دلیل ارزانی قیمت و سادگی روش رنگرزی در برخی نقاط به کار می­برند. روش رنگرزی آن­ها به این ترتیب است که ابتدا رنگ را در آب حل کرده و آن را در پاتیل می­ریزند و پس از گرم کردن آب ( به صورت ولرم )، الیاف پشم را به پاتیل اضافه می­ کنند و به مدت یک ساعت یا کمتر پاتیل را به جوش آورده و برای اینکه ثبات رنگ تقویت شود، کمی نمک به آن می­افزایند و به مدت ۳۰ دقیقه دیگر آن را می­جوشانند، سپس الیاف را کاملا شسته و آبگیری کرده و خشک می­ کنند"میرجلیلی، ۱۳۸۷، ص ۱۷۹”
۲-۴-۵-۵ رنگ­های راکتیو

دامن کشیده و همکاران (۱۳۹۰) با بررسی آثار ناشی از جایگزینی خودروهای فرسوده سبک بنزین­سوز بر روی آلودگی هوای تهران به این نتیجه رسیدند که در دوره زمانی مورد بررسی چهار ساله نتایج حاصل از برآورد معادلات عوامل موثر بر آلودگی هوای شهر تهران نشان دهنده کاهش آلودگی هوا با خارج کردن خودروهای فرسوده سبک بنزین­سوز از چرخه حمل و نقل شهری و جایگزین کردن خودروهای جدید در هر کیلومتر پیمایش در دوره مورد بررسی به حد استاندارد هوای پاک می­باشد.
مهدی نژاد و همکاران (۱۳۹۰) با بررسی آلاینده­های هوای ناشی از خودروهای بنزینی و دیزلی در شهر گرگان، برای سنجش آلاینده­ها ۵ ایستگاه نمونه برداری انتخاب کردند و با بهره گرفتن از دستگاه دلت آنالیزور اقدام به اندازه ­گیری گازهای خروجی از خودورها شده و پس از تعیین مقدار آلاینده­ها میزان آنها با استانداردهای سازمان حفاظت محیط زیست کشور مقایسه گردید در این تحقیق خودروها در ۷ دسته سواری، تاکسی، وانت، موتور، اتوبوس، مینی بوس، کامیون قرارگرفتند به این نتیجه رسیدند که در خودروهای بنزینی، وانت­ها بیشترین آلودگی را دارند، بطوریکه بیشتر از ۵۹% منواکسیدکربن و ۵۰% هیدروکربن­های منتشره در هوا در خودروهای بنزینی توسط آنها تولید می­ شود. لذا توصیه می­ شود در راستای کنترل آلاینده­های هوا، تغییر مصرف سوخت، تغییر اجزا سوخت بنزینی و دیزل و جایگزینی خودروهای نو با خودروهای فرسوده انجام شود.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

درگاهی و همکاران (۱۳۹۱) به بررسی میزان آلاینده­های خروجی از اگزوز اتومبیل­های شهر کرمانشاه و تاثیر آن بر سلامت انسان پرداختند که برای انجام این تحقیق ۲۰۷ خودرو ساخت داخل و خارج کشور به روش نمونه گیری سرشماری انتخاب و اندازه ­گیری پارامترهای خروجی از اگزوز به وسیله دستگاه MEXA انجام شد. نتایج نشان داد که غلظت متوسط CO، CO₂ و HC در اتومبیل­های ساخت خارج کشور به ترتیب ۶۸/۰، ۲۱/۱۲ و ۷۳ و در اتومبیل­های ساخت داخل کشور به ترتیب ۹۸/۳ ،۵۳/۱۴، ۳۷۰ بوده است. نتیجه بررسی نشان داد که اتومبیل­های ساخت خارج کشور از نظر تولید آلاینده­های HC و CO در وضعیت بسیار مطلوب­تری قرار دارند، ولی از نظر تولید آلاینده CO₂ اتومبیل­های ساخت داخل کشور در وضعیت مناسبی نسبت به خودروهای خارجی قرار دارند.
صالحی تینونی و همکاران (۱۳۹۱) به بررسی تاثیر معاینه فنی بر بهبود عملکرد موتور خودروها و کاهش آلودگی هوا پرداختند که با جمع آوری نتایج تست آلاینده­های ۱۰۱۳خودرو در دور آرام و و اندازه ­گیری پارامترهای خروجی از اگزوز به وسیله دستگاه MGT5 و تجزیه و تحلیل آنها با نرم افزار SPSS به این نتیجه رسیدند که تقریبا یک چهارم از کل خودروهای سبک مراجعه کننده به مرکز معاینه در شهر کرمان مشکل آلایندگی دارند که با انجام معاینه فنی کاهش چشمگیری در منواکسیدکربن و هیدروکربن­های نسوخته خروجی ازاگزوز خودروهای سواری حاصل می­ شود. متغیر منواکسیدکربن در کل خودروهای ورودی به مرکز معاینه فنی (مجموع خودروهای سالم و اصلاح شده) دارای میانگین ۲۶/۲ درصد حجمی گازهای اگزوز بوده و پس از اصلاح خودروهای معیوب میانگین منواکسیدکربن درکل خودروهای خروجی به ۰۶/۱ درصد حجمی گازهای اگزوز رسیده است که کاهش ۵۳ درصدی در منواکسیدکربن کل خودروهای مراجعه کننده به مرکز معاینه فنی را نشان می­دهد. متغیر هیدروکربن­های نسوخته درکل خودروهای ورودی دارای میانگین ppm 260 بوده که پس از تعمیر خودروهای معیوب میانگین آن در کل خودروهای خروجی (مجموع خودروهای سالم و اصلاح شده) به ppm 174 رسیده است و کاهش ۳۳ درصدی هیدروکربن­های نسوخته در کل خودروهای مراجعه کننده به مرکز معاینه فنی را نشان می­دهد.
علی نیا و نجیبی (۱۳۹۲). به بررسی و مقایسه میزان انتشار منواکسیدکربن ناشی از بخش حمل و نقل در شهر زنجان پرداختند. در این پژوهش از ضرایب انتشار محاسبه شده توسط شرکت کنترل کیفیت هوا که بر مبنای ضرایب موجود در طرح جامع آلودگی هوای تهران می­باشد، استفاده شده است. نتایج حاصل از این تحقیق بیانگر این است که با توجه به آمار موجود درباره تعداد و انواع وسایل نقلیه بنزینی و دیزلی در شهر زنجان و میزان مصرف سوخت هر یک آنها و همچنین ضریب انتشار هریک از انواع سوخت­ها، بالاترین میزان انتشار متعلق به سواری­ها با میزان انتشار ۱۷۷۷۴ تن در سال می­باشد، در رده بعدی انتشار آلاینده مونواکسید کربن، موتور سیکلت­ها با ۱۲۷۱۹ تن انتشار در سال قرار دارند، در رده بعدی تاکسی­های درون شهری، با ۱۲۴۵۶ تن در سال و بالاخره وانت بارها با میزان انتشار ۲۱۱۸ تن در سال در رده آخر قرار دارند. با مقایسه نتایج به دست آمده از محاسبات می­توان نتیجه ­گیری کرد که، بیشترین میزان آلایندگی ناشی از وسایل نقلیه در رابطه با آلاینده منواکسیدکربن متعلق به وسایل نقلیه بنزین­سوز می­باشد و میزان انتشار منواکسیدکربن ناشی از احتراق خودروهای دیزلی نسبت به وسایل بنزین سوز بسیار کمتر می­باشد.
منصوری و همکاران (۱۳۹۲) با سنجش میزان غلظت منواکسیدکربن در فضای داخل کابین تاکسی در محدوده­ مرکزی شهر تهران که با بررسی غلظت منواکسیدکربن در فضای داخل کابین ناکسی­های سمند، پژو، پراید و پیکان با شرایط مختلف حرکتی توسط دستگاه CO متر در بهار و تابستان اندازه ­گیری شد، به این نتیجه رسیدند که خودروهای تاکسی به دلیل کوچک بودن بدنه و نزدیکی اگزوز به اتاقک خودرو، باعث باز شدن مجدد آلودگی به داخل کابین شده و غلظت منواکسیدکربن را بالا می­برد و همچنین به دلیل بنزین سوز بودن، تاکسی­ها منواکسیدکربن بیشتری تولید می­ کند. و خودروهای فرسوده بالاتر از ۱۰ سال دارای آلودگی داخل کابین بیش از ۳ برابرخودروهای غیر فرسوده می­باشد.
دهقانی و همکاران (۱۳۹۲) با بررسی تاثیر آلاینده­های هوا بر بیماران قلبی - تنفسی پذیرش شده در بیمارستان­های منتخب شیراز که با جمع آوری اطلاعات در طی یک دوره ۶ ماهه و تجزیه و تحلیل با نرم افزار SPSS و آزمون آماری تی تاثیر آلاینده­های هوا بر تعداد مراجعه کنندگان به بیمارستان­های آموزشی شیراز به این نتیجه رسیدند که مواد معلق با قطر کمتر از ۱۰ میکرون مهمترین عامل آلاینده هوا در شیراز است ولیکن بیشترین ارتباط بیماران قلبی – تنفسی پذیرش شده در بیمارستان­های منتخب شیراز مربوط به آلاینده منواکسیدکربن است.
۲-۳- پژوهش­های خارجی
الکوردی^[۲۱] و همکاران (۲۰۱۳) با مطالعه خصوصیات، غلظت و میزان انتشار هیدروکربن­های آروماتیک چند حلقه­ای در انتشار گازهای خروجی از وسایل نقلیه در دمشق به این نتیجه رسیدند که موثرترین سیستم پس تصفیه برای کاهش آلاینده­های خروجی از موتور، تبدیل کننده کاتالیزوری است، که بر روی اکثر خودروها یافت می­ شود.
فایز^[۲۲] و همکاران (۲۰۰۶) به اثرگذاری بازرسی و تعمیر وسایل نقلیه بر کاهش میزان آلودگی هوا در کشور نپال پرداخته اند. در این راه انواع مختلفی از خودروها را مورد بررسی و آزمایش قرار دادند و پارامترهای مهم آلایندگی مانند CO و HC را مورد اندازه ­گیری قرار دادند. همچنین آن­ها به اندازه ­گیری میزان این آلاینده­ها در خروجی اگزوز خودروها قبل و بعد از تعمیرات لازم پرداختند که مشاهده کردند پس از تعمیرات لازم، میزان آلایندگی کاهش چشمگیری دارد.
اونگ^[۲۳] و همکاران (۲۰۱۳) با بررسی تولید گازهای گلخانه­ای و استراتژی­ های کاهش حمل و نقل جاده­ای در مالزی به این نتیجه رسیدند که تولید گازهای گلخانه­ای از حمل و نقل جاده­ای تهدید جدی برای کیفیت هوای شهری و گرم شدن کره زمین است. علت اصلی تولید CO₂ ، NO_X و CO خودروهای مسافربری هستند، در حالی که موتورسیکلت­ها منبع اصلی تولید گازهای HC می­باشند.
ریبیرو دسوزا^[۲۴] و همکاران (۲۰۱۳) با بررسی اهمیت استانداردهای انتشار خودرو برای آلودگی اگزوز از وسایل نقلیه سبک در یک منطقه شهری به این نتیجه رسیدند که اتومبیل­ها مسئول انتشار ۵۵ درصد CO و ۶۱ درصد THC هوا هستند.
ریس تیلور^[۲۵] و همکاران (۲۰۱۱) با بررسی اهمیت استانداردهای تولید گازهای گلخانه ای برای آلاینده­های خروجی از اگزوز وسایل نقلیه سبک در منطقه شهری به این نتیجه رسیدند که یک کاهش چشمگیر آماری در آلاینده­های خروجی بعد از استاندارد یورو ۱ دیده می­ شود.
ریوروس^[۲۶] و همکاران (۲۰۰۲) نیز به اثر خودروهای فرسوده بر میزان آلودگی هوای مکزیکوسیتی پرداختند. نشان دادند که هر چه از عمر یک خودرو می­گذرد میزان آلایندگی آن افزایش می­یابد. همچنین اثر مثبت تعمیر وسایل نقلیه بر میزان آلودگی نیز اشاره کرده اند.
ون در وستویسن^[۲۷] و همکاران (۲۰۰۴) بررسی تبخیر و انتشار گازهای گلخانه­ای وسایل نقلیه موتوری در آفریقای جنوبی نشان داد با افزایش دمای سوخت، انتشارات بخارها به صورت تصاعدی افزایش می­یابد. انتشارات بخار خروجی از وسایل نقلیه بنزینی در آفریقای جنوبی ۱۰برابر بیشتر از میزانیست که آژانس حفاظت محیط زیست آمریکا اجازه داده است.
زامبونی^[۲۸] و همکاران (۲۰۰۹) با مطالعه بر روی برآورد گازهای خروجی اگزوز خودرو و مقایسه آن با اندازه کیفیت هوا در جنوا ایتالیا به این نتیجه رسیدند که با مقایسه تولید گازهای گلخانه­ای سال­های ۱۹۹۲ و۲۰۱۰ در کل کاهش قابل توجهی داشته؛ حدود ۵۰ درصد در NOx و PMM ، ۷۰ درصد در HC و ۸۰ درصد در CO، با توجه به بهبود در موتور و سوخت و با اجبار قانون استاندارد اروپا در نوسازی ناوگان به طور قابل توجهی به کاهش خواهد یافت.
فصل سوم
مواد و روش­
۳-۱- مقدمه
در این فصل با گذر از مراحل نظری پژوهش، قدم به مرحله‌ی تجربه و مشاهده می­گذاریم. ورود به مرحله‌ی تجربی پژوهش، به امکانات، ابزارها و روش‌هایی نیاز دارد که باید پیش از آغاز بررسی تجربی، مورد بررسی قرار گیرد. بدیهی است که عواملی چون موضوع، امکانات و اهداف تحقیق در گزینش ابزارهای اندازه‌گیری، شیوه‌های گردآوری اطلاعات و به طور خلاصه روش تحقیق، سهم عمده‌ای دارند و در هر پژوهش باید شیوه‌های خاصی برای بررسی تجربی واقعیت برگزیده و از ابزارهای اندازه‌گیری معینی مدد گرفته و آزمون‌های خاصی به‌کار گرفته شود. تناسب روش و اجزای آن با موضوع و هدف پژوهش، اصلی است که رعایت آن به محقق کمک می‌کند تا شناختی را که در برخورد با واقعیت کسب می‌کند، با درجه‌ی بالایی با واقعیت تطبیق کند. در این فصل روش تحقیق‌، جمعیت آماری، روش نمونه‌گیری و حجم نمونه، شیوه‌ی گردآوری داده‌ها، تکنیک‌های تجزیه و تحلیل اطلاعات، مورد اشاره قرار خواهد گرفت.
۳-۲- معرفی منطقه مورد مطالعه
شهر شیراز مرکز استان فارس و پرجمعیت­ترین شهر جنوبی ایران در دشتی با مساحتی حدود ۱۷٫۸۸۹ هکتار از ۹ منطقه شهرداری تشکیل شده و از نظر جغرافیایی در ۲۹ درجه و ۳۳ دقیقه تا ۲۹ درجه و ۴۱ دقیقه شمالی و ۵۲ درجه ۲۹ دقیقه تا ۵۲ درجه تا ۳۶ دقیقه شرقی قرار گرفته است. و در ارتفاع ۱۴۸۸ متری بالاتر از دریا واقع شده است (برزگر، ۱۳۹۱). شیراز با متوسط سالانه بارندگی ۳۲۰ میلی­متر در منطقه­ای نیمه گرم و خشک قرار دارد (قبادیان،۱۳۸۷) این شهر بین دو رشته کوه انتهای جنوبی زاگرس در دشتی نسبتا هموار واقع شده است. بر اساس گزارش مرکز آمار ایران در سال ۱۳۸۹ جمعیتی معادل ۱٬۷۴۹٬۹۲۶ بیش از ۳۹ درصد جمعیت استان را در خود جای داده است.
شیراز سومین شهر بزرگ همراه با تراکم صنایع در محدوده شهر و افزایش میزان تردد وسایل نقلیه است که تمامی این عوامل منجر به افزایش سطح آلودگی هوا در این شهر گردیده است. به لحاظ وسعت با شرایط جغرافیایی ویژه (محصور بودن در میان کوه­ها) امکان گسترش به طرف شمال و شرق ندارد و نمی­تواند بیشتر از حد کوهپایه­ها گسترش یابد رشد به نسبت بالای جمعیت و همچنین تعداد و گوناگونی رو به افزایش آلاینده‌ها، به نظر می‌رسد که مشکل آلودگی در طول زمان روند صعودی و کمتر قابل پیشگیری را به خود بگیرد (واثقی و همکاران، ۱۳۸۷).
شکل ۳-۱: موقعیت منطقه مورد مطالعه
۳-۳- روش تحقیق
روش‌های تحقیق به موضوع، امکانات و اهداف تحقیق بستگی دارد. روش‌های تحقیق متعدد و متفاوتند؛ در تحقیق حاضر با توجه به اینکه هدف ما سنجش میزان آلایند­ه­های خروجی از اگزوز خودروهای سبک می‌باشد از روش پیمایش^[۲۹] استفاده شده است. ضمن این‌که برای تدوین چارچوب نظری تحقیق و مروری بر تحقیقات پیشین از روش کتابخانه‌ای (اسنادی) نیز بهره گرفته شده است. و نهایتاً اینکه، این مطالعه به لحاظ ماهیت، کاربردی به لحاظ معیار زمان، مقطعی و به لحاظ معیار وسعت، پهناگر است.
۳-۴- جامعه‌ی آماری
جامعه آماری کلیه خودروهای سبکی هستند که در فاصله زمانی آبان ماه تا اسفندماه ۱۳۹۲ به مرکز معاینه فنی ولیعصر در شهر شیراز مراجعه کردند.
۳-۵- تعیین حجم نمونه و شیوه­ نمونه‌گیری
از آنجا که در این پژوهش کلیه خودروهایی که در فاصله زمانی آبان ماه تا اسفندماه به مرکز معاینه فنی ولیعصر درشهر شیراز مراجعه کردند جامعه آماری بودند و تعداد دقیق آنها مشخص نبوده است از فرمول کوکران ویژه جامعه آماری نامشخص استفاده گردید. برآورد حجم نمونه یکی از قسمت­ های اساسی هر تحقیق پیمایشی است.
در برآورد حجم نمونه مراحل زیر معمولا باید طی شود:
- تعیین دقت احتمالی مطلوب.
- پیدا کردن فرمولی برای برآورد n.
- پیش برآورد واریانس.
- ارزیابی n برآورد شده در پرتو امکانات.
برای برآورد حجم نمونه با بهره گرفتن از فرمول کوکران با دقت احتمالی ۵/۲ درصد و سطح اطمینان ۹۵ درصد و حداکثر واریانس (  ) برابر ۱۵۳۷ خودرو خواهد بود. با توجه به اینکه امکان داشت اطلاعات برخی از خودروها ناقص شود تعداد ۱۶۳۷ مورد بررسی قرار گرفت و با حذف خودروهای با اطلاعات ناقص در مجموع ۱۶۲۲ خودرو مورد تحلیل قرار گرفت.
(۳-۱)

شیوه نمونه گیری تصادفی سیستماتیک بود به عبارت دیگر بر حسب تعداد ماشین­های ورودی به مرکز در طول روز، فاصله نمونه گیری تعیین شد و نمونه­ها انتخاب شد.
۳-۶- ابزار اندازه گیری
داده ­های مورد نیاز این تحقیق در مرکز معاینه فنی والیعصر شیراز با نمونه گیری تصادفی سیستماتیک از ۱۶۳۷ خودروی مراجعه کننده در مدت ۵ ماه بدست آمده است. نمونه­برداری از خودرو در حالت روشن و stable صورت گرفت. اندازه ­گیری پارامترهای خروجی از اگزوز بوسیله دستگاه SAGEM GAS TESTER (دستگاه سنجش آلودگی وسایل نقلیه بنزینی) ساخت کشور فرانسه انجام شده است. برای تست آلاینده­های اگزوز پس از قرار گرفتن خودرو در جایگاه تست پروب، دستگاه در داخل اگزوز قرار گرفته و با انتخاب خودرو در نمایشگر، دستگاه شروع به مکش مقداری از دود خروجی از اگزوز و ارسال آن به اتاقک آنالیز دود می­ کند. نتایج آنالیز دود در صفحه نمایشگر رایانه قابل مشاهده است. در ابتدا مقادیر نشان داده شده متغیر هستند و پس از چند ثانیه مقادیر تقریبا ثابت می­شوند.
۳-۷- تکنیک‌های مورد استفاده در تجزیه و تحلیل داده‌‌ها
داده ­ها پس از استخراج جهت تجزیه و تحلیل از نرم افزار کامپیوتری SPSS و برای ترسیم نمودارها از نرم‌افزار Microsoft Excel 2007 استفاده شده است. در سطح توصیفی از جداول توزیع فراوانی و نمودارهای آماری و در سطح استنباطی نیز برای آزمون فرضیات از آزمون‌های ضریب همبستگی پیرسون، تی، استفاده شده است.
۳-۷-۱- آزمون تی تک نمونه ­ای
یکی از آزمون­های پارامتریک، آزمون تی تک نمونه ­ای است. این آزمون برای ارزیابی یکسان بودن و یا یکسان نبودن میانگین جامعه در حالتی به کار می­رود که انحراف معیار جامعه مجهول باشد. یا وقتی میانگین یک متغیر کمی از یک نمونه را داشته باشیم و بخواهیم آن را با یک عدد فرضی (مثلا میانگین همان جامعه در شرایطی دیگر و یا عدد مورد انتظار و …) مقایسه کنیم، از این آزمون استفاده می­ شود (افشانی،۱۳۹۰).
۳-۷-۲- ضریب همبستگی پیرسون
وقتی افزایش و کاهش یک متغییر با افزایش و کاهش متغیر دیگر همراه باشد این دو متغیر را همبسته می­گویند. ضریب همبستگی نشان می­دهد که آیا افزایش یا کاهش یک متغیر با افزایش یا کاهش متغیر دیگر توام یا نه؟ ضریب همبستگی یک شاخص آماری است که وجود یا عدم وجود، شدت و جهت رابطه بین دو متغیر را نشان می­دهد. شدت رابطه ممکن است از ضعیف تا قوی و جهت رابطه ممکن است مستقیم یا معکوس باشد. ضریب همبستگی پیرسون برای متغیرهای فاصله­ای یا نسبی به کار می­رود. وقتی هر دو متغیر فاصله­ای یا نسبی باشند از این ضریب استفاده می­ شود (افشانی، ۱۳۹۰)
فصل چهارم
یافته­ ها
۴-۱- مقدمه

1. 1. «لَو وَقَعَ النُّشوُزُ وَهُوَ الاِمتِناعُ عَن طاعَتِهِ فیما یَجِبُ لَهُ،ان ضرب مختصرن خانوادگی و خالی از هر نوع انتقام جویی و تشفّی دل و خالی کرد جازَ ضَربُها وَلَوبِاوَلِ مَرَّهٍ» ^[۱۳۴]

مرحوم جواهر که از بزرگترین علماء شیعه است می گوید: اگر زنان در جاهایی که باید از شوهران خود پیروی کنند، سرپیچی نمایند، در این صورت شوهران حق دارند اینگونه زنان استثنایی را با تنبیه بدنی ادب کنند.

1. 1. «فَاِذا هَجَرَها وَلَم تَرجِع وَاَصرِّت عَلَیهِ جازَلَهُ ضَربُها…»

رهبر عالیقدر انقلاب حضرت امام نیز می فرمایند: اگر مرد از همسرش بخواهد که بدون اجازه ی وی از خانه خارج نشود خود را برای استمتاع وی آماده نماید، حتی در کیفیت آرایش و زینتی که مورد دلخواه شوهر است از او پیروی نکند، در این صورت زن ناشزه بوده و چنانچه با نصیحت و ترک بستر اصلاح نشود و بر تخلف خود اصرار ورزد، در این صورت برای شوهر جایز است که او را بزند اما این تنبیه آنگونه باید باشد که زن بسر عقل بیاید و موجب آسیب بدنی نگردد و بیش از حدّ بدنش کبود و سیه نشود و چنانچه از حد مذکور بیشتر باشد، باید دیه ی آن را بپردازد.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

در این فتوا معنی «نشوز» نیز معلوم شد، که زن نباید بدون اجازه ی شوهرش از خانه خارج گردد، و خود را برای تأمین نیازهای جنسی شوهرش آماده نماید و حتی عدم نظافت و آرایش لازم در صورت درخواست شوهر، موجب ناشزه بودن زن می گردد. البته شوهران حق ندارند زنان خود را به کارهای داخل خانه و یا خارج از آن مجبور سازند اگرچه این وظیفه، از نظر اخلاقی لازم بوده و موجب محبت شوهر و پیشرفت در امور اقتصادی است بنابراین اگر زنان در انجام امور خانه داری کوتاهی کنند، شوهران حق ندارند آنان را تنبیه و یا اهانت نمایند. (خمینی،روح الله، ۱۳۹۰ ق)
۳-۴-۱۶- قبح زدن زنان در روایات
در روایات وارده از معصوم دست درازی و زدن زن امری مذموم و قبیح شمرده شده و مؤمن را به پرهیز از این کار فرا می خواند. ذیلاً به تعدادی از روایات اشاره می شود.
عن النبی (ص): «اَنَّهُ نَبی عَن ضَربِ النِّساءِ مِن غَیرِ واجِبٍ^[۱۳۵]»
حضرت رسول خدا (ص) می فرمایند: کسی حق ندارد همسر خود را مورد آزار و اذیت و ضرب قرار دهد، مگر آنجا که شرع مقدس اسلام مجاز می داند.
عن النبی (ص): «اَیَضرِبُ اَحَدُکُم الَمرأَهَ ثُمَّ یَظِلُّ مُعانِقَها»^[۱۳۶]
آیا کسی از شما همسرش را می زند و سپس او را در آغوش می گیرد؟ پیامبر خدا با کمال تعجب این پرسش را مطرح می سازد که چقدر بی شرمی و بی حیائی است که کسی همسرش را بزند و سپس با کمال پرروئی با او آمیزش کند.
عن علی (ع): «اَلعاقِلُ یَتَّعِظُ بِالَادَبِ وَ البَهائِمُ لاتَتَّعِظُ اِلّا بِالضَّربِ»^[۱۳۷]
علی (ع) می فرمایند: روش تربیتی انسان ها باید مؤدبانه باشد، ولی روش تربیتی و آرام کردن حیوانات از طریق ضرب ممکن است و آیا زنان را جزء انسان ها و افراد عاقل نمی دانند، که به ضرب و آزار آنان می پردازند؟
قال النبی (ص): «اِتَّقوُالله فِی النِّساءِ فَاِنَّهُنَّ عَوارِی عِندَکُم اِتَّخَذ تُموهُنَّ بِاماناتِ الله، وَاستَحلَلتُم فُروُجَهُنَّ بِکَلَماتِ الله»^[۱۳۸].
رسول خدا (ص) می فرمایند: ای مردم در مورد همسران خود، خیلی مراقبت نمائید زیرا آنان با پیمان های الهی در اختیار شما قرار گرفته اند و شما با کلمات مخصوص خداوند، آنان را برای خود حلال کرده اید. آیا در این صورت سزاوار است این امانتها را مورد ضرب و جرح قرار داده و دل های آنان را، که کانون عشق و محبت اند، رنجور سازید؟
عن النبی (ص): «اِنّی اَتَعَجَّبُ مِمَّن یَضرِبُ اِمرَ أَتَهُ وَهُوَ بِالضَّربِ اَولی مِنها، لاتَضرِبُوا نِسائَکُم بِالخَشَبِ فَاِنَّ فیهِ القِصاصَ وَلکِن اِضرِبُوهُنَّ بِالجُوعِ وَالعُری حَتّی تُریُحوافِی الدُّنیا وَالاَخِرَه».
پیامبر خدا فرمودند: من تعجب می کنم از شوهری که همسرش را می زند، در حالی که او خود بدان سزاوارتر است. هان ای مسلمانان زنانتان را با چوب نزنید و چنانچه در تنبیه آنان مجبور باشید با گرسنگی و برهنگی، آنان را ادب نمائید و این روش به نفع شما در دنیا و آخرت می باشد.
شخصی از حقوق زنان سؤال نمود پیامبر خدا در جوابش فرمود:«اَن لا یَضرِبَ وَجهَها وَلایُقَبِّحَها»^[۱۳۹].
یعنی: به صورت همسرش نزند و نسبت به وی از نظر اخلاقی هم ترشروئی نکند.
قال رسول الله (ص): «اَلا اُخبِرکُم بِشَرّ رجالِکُم؟ فَقُلنا بلی فَقالَ: «… اَلضّارِبُ اَهلَهُ وَعَبدَهُ…»^[۱۴۰].
حسن بن محبوب می گوید: رسول خدا (ص) روزی با مادر درباره ی شوهران خوب و بد صحبت می کردند و از جمله فرمودند: یکی از نشانه های بدترین مردان این است که همسرش و بنده اش را بزند و به آنها رحم و عطوفت نشان ندهد.
«اَیُّما رَجُلٍ ضَرَبَ اِمرَأتَهُ فَوقَ ثَلاثٍ اَقامَهُ الله یَومَ القِیمَهِ عَلی رُؤُوسِ اخَلائِق فَیُفضِحُهُ فَضیحَهً یَنظُرُ اَلِیه الاوَّلوُن وَ الاَخِروُنَ».^[۱۴۱]
پیامبر خدا می فرمایند: هر کس همسرش را بیش از سه بار در عمرش بزند خداوند او را در میان تمام مردم محشر مفتضح و رسوا می نماید.
این روایات هشتگانه که نقل شد بیان نظر اسلام در مورد منع ضرب و جرح کافی باشد. زیرا اولاً زنان و همسران، دارای عواطف انسانی بوده و امانات الهی هستند بنابراین کتک زدن آنان، خیانت به عواطف انسانی و نادیده گرفتن حقوق امانتداری است، آن هم امانتی که از آن خدا می باشد. ثانیاً: این همسران، عامل سعادت شوهران و کانون عشق و صفا می باشند و زدن زنها نهایت بی شرمی است و کانون عشق خانواده را به جهنمی سوزان تبدیل می نماید. ثالثاً زدن زنان برخلاف دستور دین مبین اسلام است و مرتکبین آن در دنیا و آخرت گرفتار قهر خدا و رسول خدا (ص) قرار خواهند گرفت و این نکته از سایر نکات مهمتر است.
۳-۴-۱۷- مذمت زن ناسازگار در روایات
گروهی از زنان حقوق شوهر را نادیده می گیرند، در تأمین نیازهای جنسی وی کوتاهی نموده و بدون اجازه او از خانه خارج می شوند، با اخلاق رذیله ی خود صفا و محبت خانوادگی را به کانونی از آتش تبدیل می کنند و با دخالت های نابجای خود در امور زندگی شوهران خویش، آنان را متأثر می سازند این گروه از زنان استثنایی از دیدگاه اسلام فاقد ارزش انسانی می باشد، و به شدت مورد تقبیح قرار گرفته اند:
قال رسول الله (ص): «شَرُّالاَشیاءِ المَرأَهُ السّوُءُ»^[۱۴۲]
رسول خدا (ص) می فرمایند: بدترین چیزها در عالم هستی، زنان ناسازگارند.
عن ابی عبدالله (ع): «اَغلَبُ الاَعداءِ لِلمُؤمِنِ زَوجَهُ السّوءُ».^[۱۴۳]
پیشوای مذهب جعفری می فرمایند: قوی ترین دشمنان برای هر مؤمنی، همسر ناسازگار است.

نظریه های کنترل اجتماعی بیان می کنند که همه مردم پتانسیل قانون شکنی را دارند و جامعه­ مدرن فرصت های زیادی برای فعالیت های غیرقانونی ارائه می کند. فعالیت های مجرمانه مانند مصرف مواد مخدر و سرقت ماشین، اغلب سرگرمی های مهیجی هستند که نوید پاداش و لذت فوری را برای فرد فراهم می کنند. با توجه به جذابیت های جرم، سؤال اساسی که نظریه پردازان کنترل مطرح می کنند این است که: چرا مردم از قوانین جامعه تبعیت می­ کنند؟ نظریه پرداز انتخاب اجتماعی پاسخ خواهد داد که این تبعیت به دلیل ترس از مجازات می باشد؛ نظریه پردازان ساختاری خواهند گفت که تبعیت و اطاعت موجب دسترسی به فرصت­های مشروع می گردد؛ نظریه پردازان یادگیری به این شکل تبیین می کنند که اطاعت از طریق تماس و ارتباط با والدین و گروه همسالان قانونمند به دست می آید. در مقابل، نظریه­پردازان کنترل اجتماعی استدلال می کنند که افراد از قانون تبعیت می کنند زیرا رفتار و احساسات به وسیله­ نیروهای داخلی و خارجی کنترل می شوند. به خاطر اینکه افراد به شکل صحیحی اجتماعی شده اند، احساس اخلاقی قوی در آنها به وجود آمده که مانع از آسیب رساندن به دیگران و نقض هنجارهای اجتماعی می گردد(سیگل، ۲۰۱۲: ۲۴۵). نظریه های کنترل اجتماعی شامل نظریه­ بازداری ریکلس، پیوند اجتماعی هیرشی، شرمنده سازی بریث­ویت می باشد.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۳-۲-۴-۲-۲-۱- نظریه­ بازداری والتر ریکلس
ریکلس^[۲۵۵] توانایی یک شخص برای مقاومت در برابر انگیزه های مجرمانه را بازداری(خویشتن داری)^[۲۵۶] نامید که مهم تر از خودشناسی و خوداتکایی مثبت می باشد. جوانانی که دارای این خصیصه ها می باشند، می توانند در مقابل فشارها و کشش های به وجود آورنده­ی جرم، مقاومت کنند(سیگل، ۲۰۱۲: ۲۴۶).
ریکلس بر این نکته تأکید دارد که کجروی را عمدتاً بازدارنده­های خارجی رفتار یعنی فشارهای اجتماعی کنترل می­ کند. بر همین اساس، ضمن آن که یکی از علل وجود کجروی در جامعه را کافی نبودن قدرت کنترل کننده­ های خارجی برای مقابله با انگیزه­ های ارتکاب رفتار کجروانه قلمداد می­ کند، خاطرنشان می­سازد که اگر جامعه­ای از یکپارچگی مناسبی برخوردار باشد، نقش­های اجتماعی و محدودیت­های اجتماعی رفتار را به خوبی تعیین نماید، نظام تربیت خانواده و فرایند سرپرستی و نظارت آن را تشویق کند و برای تقویت دستاوردهای مثبت افراد، پشتوانه­هایی را تدارک ببیند، قادر به مهار جرم و کجروی خواهد بود(لبیبی، ۱۳۸۷: ۴۴).
در عین حال به نظر ریکلس، اگر کنترل­های خارجی در جامعه ضعیف یا مفقود شود، کنترل کجروی ناگزیر به بازدارنده­های درونی و به ویژه وجدان فردی منوط می­گردد. در این خصوص، دیدگاه او را می­توان در زمره­ی نخستین کوشش­هایی دانست که به بیان چگونگی اثرگذاری خودپنداره بر گرایش­های کجروانه پرداخته و یادآور شده است که حتی جوانان رشد­یافته در جرم­زا­ترین مناطق قادر هستند خود را از ارتکاب بزهکاری دور نگه دارند، و این در صورتی ممکن است که آنان نوعی قوت نفس و برداشت مثبت و قوی از خود داشته باشند. به نظر او، وجود این بازدارنده­ی درونی قوی را می­توان از مواردی مانند توان تحمل شکست و ناکامی، انگیزش توسط اهداف درازمدت، مقاومت در برابر آشفتگی خاطر و توان توسل به ارضا کننده­ های جایگزین استنباط کرد(همان: ۴۴-۴۵).
در واقع، نظریه­ بازداری ریکلس، دیدگاه درونی – بین شخصی مناسبی است. به بیان دیگر، این دیدگاه نه نوعی دیدگاه محیطی و انعطاف­ناپذیر به حساب می ­آید و نه به کلی روانشناختی است. این دیدگاه هم رفتار افراد مطیع قانون را در محیطی آکنده از جرم و هم رفتار قانون شکنان را در محیط­هایی که کمتر با کجروی درگیر است تبیین می­ کند(همان: ۴۵).
۳-۲-۴-۲-۲-۲- نظریه پیوند اجتماعی تراویس هیرشی
تبیین کنترل اجتماعی از بزهکاری، در نظریه­ پیوند اجتماعی^[۲۵۷] تراویس هیرشی^[۲۵۸] در کتاب علل بزهکاری^[۲۵۹](۱۹۶۹) بیان می شود. همانند دیدگاه ماتزا، نظریه­ هیرشی بر این فرض مبتنی است که شخص برای ارتکاب اعمال بزهکارانه آزاد است، زیرا پیوندهایش با نظم مرسوم و متعارف به طریقی از بین می رود(پارکر و موون^[۲۶۰]، ۲۰۱۵: ۷۶). در این نظریه، به جای توجه به متخلفان و پرسیدن این سؤال که چرا آنها رفتار بزهکارانه را مرتکب می­شوند؟ هیرشی به دنبال این است که چرا افراد همنوا هستند و قانون را نقض نمی کنند؟ وی پاسخ می دهد که افراد به این دلیل قانون شکنی نمی کنند که هنجارهای اطاعت از قانون را درونی کرده و دارای پیوندهای اجتماعی با افراد و نهادهای دیگر هستند. هیرشی معتقد است که شناسایی محرک­های منجر به انحراف و جرم چندان ضروری نست، اگرچه وی نیروها یا فشارهای خاصی را در نظر می گیرد که قابلیت تلفیق با رویکرد کنترل را دارند(براون و همکاران، ۲۰۱۳: ۳۴۱).
هیرشی بیان می کند، انسان ها همانند دیگر حیوانات، در صورتی که قواعد به عنوان بخشی از کدهای اخلاقی برای شان درونی نشوند، آنها را نقض می کنند. به باور وی، همه ما به شکل طبیعی قابلیت ارتکاب اعمال مجرمانه را داریم…مرغ برای جوجه هایش دانه می دزدد، بدون این که چیزی از قانون اخلاقی بداند؛ او نمی خواهد قواعد را نقض کند؛ فقط می خواهد دانه را بخورد…هیچ محرکی برای انحراف لازم نیست تا اعمال بزهکارانه توضیح داده شود. بنابراین، محرک خاصی برای وقوع جرم در بین انسان ها لازم نیست تا اعمال مجرمانه آنها تبیین گردد(۱۹۶۹: ۳۱).
وی در نظریه­ خود، نقش سازمان های کنترل اجتماعی مانند خانواده و مدرسه را مورد تأکید قرار می دهد و بر این باور است که چون برخی از نیروهای اجتماعی بازدارنده و کنترل کننده­ انحراف اجتماعی از بین رفته یا کارکرد آنها ضعیف شده است، جوانان مرتکب رفتار بزهکارانه می شوند(احمدی، ۱۳۸۴: ۹۰).
هیرشی از چهار عنصر اصلی صحبت می کند که باعث پیوند فرد و جامعه می شوند. این عناصر شامل تعلق و دلبستگی^[۲۶۱]، تعهد^[۲۶۲]، شمول و درگیری^[۲۶۳] و اعتقاد(باور)^[۲۶۴] می باشند(هیرشی، ۱۹۶۹). منظور از تعلق این است که فرد نسبت به افرادی که برایش مهم هستند و با آنان پیوندهای نزدیکی دارد دارای عواطف و احساساتی است که موجب می شود نسبت به قضاوت­های آنان و آنچه که درباره رفتارش می اندیشند مراقب باشد، بنابراین، کنترل بزهکاری با تعلقات جوانان نسبت به والدین شان، دوستان صمیمی و افراد مهم دیگر پیوند می خورد. منظور از تعهد، به سرمایه گذاری هایی اشاره دارد که فرد در جامعه انجام داده است. هرچه قدر سرمایه گذاری های مردم در تحصیلات، سوابق شغلی و سایر دارایی های خود بیشتر باشد، دلیل بیشتری دارند که همنوا باشند تا بتوانند از دستاوردهای خود محافظت کنند. بنابراین، به خاطر از دست ندادن سرمایه گذاری های خود، از قانون پیروی نموده و از بزهکاری و جرم اجتناب می کنند. منظور از شمول و درگیری این است که وقت و انرژی افراد محدود است و لذا افراد بیشتر مشغول فعالیت های متعارف زندگی مانند کار، درس و یا زندگی خانوادگی هستند، بنابراین فرصت کمی دارند که در اعمال بزهکارانه مشارکت نمایند. اما کسانی که وقت آزاد بیشتری دارند، فرصت بیشتری برای انجام دادن رفتارهای بزهکارانه دارند. منظور از اعتقاد و باور، وفاداری فرد به ارزش ها و اصول اخلاقی یک جامعه می باشد. بدین ترتیب، فرد به این باور می رسد که قواعد و قوانین حاکم بر جامعه صحیح است و خود را ملزم به پیروی از آنها می داند. بنابراین، هرچه شخص کمتر به هنجارهای عادی معتقد باشد، احتمال بیشتری وجود دارد که هنجارها را نقض و مرتکب رفتار بزهکارانه شود(احمدی، ۱۳۸۴؛ شومیکر، ۱۳۸۹؛ ممتاز، ۱۳۸۱؛ طالبان، ۱۳۸۳).
هیرشی نتیجه می گیرد که هرچه یک شخص پیوندهای نزدیک تری با جامعه­ مرسوم و متعارف در هر یک از این شیوه ها داشته باشد، احتمال بیشتری وجود دارد که وی نسبت به شیوه های دیگر نیز دارای پیوندهای نزدیک و صمیمی باشد(هیرشی، ۱۹۶۹: ۲۷).
رفتار همنوا
تعهد:
- آینده
- حرفه
- موفقیت
- اهداف شخصی
درگیری و شمول:
- فعالیت های مدرسه
- تیم های ورزشی
- سازمانهای اجتماعی
- گروه های مذهبی
- کلوب های اجتماعی
باور:
- صداقت
- اخلاقیات
- انصاف
- میهن پرستی
- مسئولیت پذیری
تعلق و دلبستگی:
- خانواده
- دوستان
- اجتماع
رفتار مجرمانه
شکل ۳-۱۳- عناصر نظریه­ پیوند اجتماعی هیرشی. منبع: (سیگل، ۲۰۱۲: ۲۴۶).
۳-۲-۴-۲-۲-۳- نظریه­ شرمنده سازی جان بریث­ویت
بریث­ویت^[۲۶۵] هم مثل هیرشی کنترل رفتار افراد به وسیله عوامل مختلف را علت وجود همنوایی در جامعه می داند، اما هیرشی شیوه­ این کنترل را پیوند فرد با جامعه می داند، در حالی که از نظر بریث­ویت، کنترل افراد توسط جامعه از طریق شرمنده سازی صورت می گیرد. وی معتقد است شرمنده سازی نوعی ابراز عدم تأیید اجتماعی نسبت به رفتاری خاص برای تحریک پشیمانی در شخص خلاف کار است. بریث­ویت از دو نوع شرمنده سازی صحبت می کند: الف) شرمنده سازی جدا کننده که طی آن فرد بزهکار، مجازات، بدنام، طرد و در نتیجه از جامعه­ همنوایان تبعید می شود و ب) شرمنده سازی پیوند دهنده که ضمن اعلام درک احساس بزهکار و نادیده گرفتن تخلف وی و حتی ابراز احترام به او، نوعی احساس تقصیر در وی ایجاد کرده، (فرض شده که) نهایتاً او را از ادامه­ بزهکاری باز می دارد و از بازگشت او به جمع همنوایان استقبال می کند(صدیق سروستانی، ۱۳۹۰: ۵۳-۵۴).
بریث­ویت ادعا می کند که در جوامع سنتی(جایی که روابط متقابل اجتماعی قوی تری وجود دارد و فردگرایی ضعیف است)، شرمنده سازی پیوند دهنده مؤثرتر است و می تواند مانع کجرفتاری بیشتر شود. نظام قضایی ایالات متحده هم از اوایل سال های دهه­ ۱۹۹۰ مجازات­های شرمنده ساز را به ویژه در مورد رانندگی در حال مستی اعمال کرده است(همان: ۵۴).
۳-۲-۴-۲-۲-۴- دکترین بازدارندگی
در حالی که نظریه­ بریث­ویت، شرمنده سازی را عمدتاً نوعی کنترل اجتماعی غیررسمی می­داند که توسط خویشاوندان، دوستان، همسایگان و همکاران اعمال می شود، دکترین بازدارندگی^[۲۶۶] بر اعمال کنترل اجتماعی رسمی توسط قضات و سایر عوامل اجرای قانون تأکید دارد. فرض اصلی در این نظریه این است که انسان ها اساساً عقلانی عمل کرده، در مورد ارتکاب هر نوع کجرفتاری تحلیل داده – ستانده می کنند و چنان چه هزینه ی ارتکاب بزهکاری و جرم بیش از منفعت آن باشد، از انجام آن خودداری خواهند کرد. بنابراین مجازات یعنی کنترل اجتماعی از طریق بازداشت، محاکمه، زندان و یا اعدام مجرم، مانع ارتکاب جرم و عدم مجازات، مشوق بزهکاری می شود. البته ذکر این نکته لازم است که اعمال مجازات در صورت مراعات میزان شدت، قطعیت و سرعت لازم هم به صورت عام مؤثر است و سبب بازداشتن عامه ی مردم از ارتکاب جرم می شود(بازدارندگی عام) و هم به شکل خاص عمل می کند و شخص کجرفتار را از ادامه ی کجرفتاری باز می دارد(بازدارندگی خاص). فرض این نظریه این است که هرچه شدت، قطعیت و سرعت اعمال مجازات بیشتر باشد، قدرت بازدارندگی آن نیز بیشتر خواهد بود(تیو^[۲۶۷]، ۲۰۰۱: ۲۹؛ به نقل از صدیق سروستانی، ۱۳۹۰: ۵۴-۵۵).
نقد: پژوهش های بسیاری موضع نظریه های کنترل اجتماعی را تأیید کرده اند و مقایسه عناصر مختلف نظریه کنترل اجتماعی با نظریه های ساختاری بزهکاری نشان دهنده این است که متغیرهای کنترل اجتماعی حداقل به اندازه یا حتی بیشتر از متغیرهای ساختاری در تبیین بزهکاری و رفتارهای پرخطر قدرتمند است، اما این پژوهش ها نتوانستند آثار متقابل بزهکاری بر پیوند اجتماعی یا خود-کنترلی را بررسی نمایند. به نظر می رسد که بزهکاری نیز موجب تضعیف پیوند اجتماعی و خودپنداره و خود-کنترلی می شود. برخلاف آنچه نظریه های کنترل فرض کرده اند، انگیزه­ همه افراد جامعه برای ارتکاب بزهکاری یکسان نیست. این نظر که هرکس اگر موقعیتی برایش پیش آید دست به رفتار بزهکارانه خواهد زد، مگر آنکه کنترل اجتماعی مانع او شود، بر مبنای نظریه های کنترل یک ویژگی ثابت و مادرزادی قلمداد شده است، که با اندیشه­ی اکثریت جامعه شناسان که مدعی تفاوت و تغییر براساس سوابق فرهنگی و شرایط هنجاری افراد هستند سازگاری ندارد. در نهایت، نظریه های کنترل اجتماعی بر این باورند که نظام ارزشی مرکزی در جامعه وجود دارد که روشن می کند کدام نوع رفتار، بزهکاری است و کدام یک نیست، اما جوامع امروزی را نمی توان اینگونه تصور نمود.
۳-۲-۴-۲-۳- نظریه­ واکنش اجتماعی یا برچسب زنی
نظریه­ واکنش اجتماعی یا برچسب زنی^[۲۶۸] رویکرد جامعه شناختی کاملاً متمایزی است که بر روی نقش برچسب زنی اجتماعی در گسترش جرم و انحراف تأکید می کند(برنبرگ^[۲۶۹]، ۲۰۰۹: ۱۸۷). این دیدگاه در برابر جامعه شناسی کارکردگرایی انحرافات و مکتب بوم شناختی شیکاگو پدیدار گردید. در این نظریه، مفاهیم ژنتیک و روان شناسی کنار گذاشته می شوند و کجرفتاری یک پدیده­ کاملاً اجتماعی قلمداد می شود. پیش فرض اساسی نظریه­ برچسب زنی این است که تعریفی که جامعه از برخی رفتارهای انسان ارائه می کند، اساس و مبنای انحراف اجتماعی می باشد(احمدی، ۱۳۸۴: ۱۰۰).
نظریه پردازان واکنش اجتماعی بر واکنش های اجتماعی و نهادی به فرد تأکید می کنند. رویکردهای واکنش اجتماعی، فرد را به عنوان موجود منفعلی در نظر می گیرند که تحت اجبار تعاریف جامعوی یا از طریق واکنش های دیگران، نقش یک مجرم را می پذیرد(براون و همکاران، ۲۰۱۳: ۳۶۴). نظریه­ برچسب زنی مدعی است که واکنش های اجتماعی رسمی و غیررسمی بر بزهکاری می تواند نگرش ها و رفتارهای اساسی بزهکاران را تحت تأثیر قرار دهد. از اولین مواردی که پیامد برچسب زنی رسمی را بر بزهکاری به طور بالقوه منفی شناسایی نموده است، کارهای فردریک تراشر^[۲۷۰] بر روی گروه های جوانان اوباش^[۲۷۱] در شیکاگو(۱۹۲۷) می­باشد. حدود یک دهه بعد از تراشر، فرانک تاننبائوم^[۲۷۲](۱۹۳۸) اصطلاح “نمایش شر”^[۲۷۳] را مطرح نمود. وی بر این باور بود که زدن برچسب رسمی به فرد به عنوان بزهکار، می تواند وی را وادار به انجام کارهایی کند که او را به آن کارها شناخته اند. چند سال بعد از انتشار کتاب تاننبائوم، ادوین لمرت^[۲۷۴](۱۹۵۱) مفهوم کجرفتاری اولیه^[۲۷۵] و ثانویه^[۲۷۶] را بیان کرد که از عناصر اصلی اولین دیدگاه نظام یافته در این زمینه به شمار آمد(شومیکر، ۲۰۰۹: ۲۹۰-۲۹۱).
میراث نظری این روند منطقی در آرای جامعه شناسان کنش متقابل مانند چارلز هورتون کولی^[۲۷۷] و جورج هربرت مید مشاهده می شود. کولی با طرح مفهوم “خویشتن آیینه گون”^[۲۷۸]، استدلال کرد که ما تصویری از خود را از طریق واکنش های دیگران نسبت به رفتارمان به دست می­آوریم. خویشتن آیینه گون فهم اساسی از چگونگی تغییر خودپنداره­ی ما به خاطر کنش های پلیس یا دادگاه ها نسبت به رفتار ما فراهم می کند. مید با طرح “دیگری تعمیم یافته”^[۲۷۹]، اظهار داشت آنچه که ما باید انجام دهیم، مطابق با چیزی است که ما فکر می کنیم جامعه یا دیگران مهم از ما انتظار دارند. ما براساس برداشت خود از دیگران مهم، ممکن است در مقابل برچسب زده شده مقاومت نموده، تلاش کنیم آن را تغییر داده یا آن را بپذیریم(همان: ۲۹۰). بدین وسیله، کولی و مید نظریه­ برچسب زنی را در تبیین بزهکاری و جرم گسترش دادند. زیرا این نظریه بر تغییرات در تصورات از خود در بزهکاران و مجرمان تأکید دارد(احمدی، ۱۳۸۴: ۱۰۲). در ادامه نظریه های تاننبائوم، لمرت، بکر، شور و کاتز به عنوان صاحب نظران رویکرد واکنش اجتماعی بررسی می شوند.
عمل مجرمانه اولیه: