امروزه بانکداری اسلامی محدود به کشورهای مسلمان نیست و در کشورهای غربی نیز بانک اسلامی و بانکدار اسلامی در دسترس موضوع تحقیقات فراوان است.[۳۱]
بانکداری اسلامی اهداف خاصی را دنبال می‌کند. به همین دلیل بانک‌های اسلامی باید دارای ویژگی‌های لازم برای رسیدن به این اهداف باشند. مهمترین اهداف بانکداری اسلامی عبارتند از حذف نظام بهره، معرفی عقود مشارکتی، عدم تعیین و تضمین نرخ سود مشارکت سپرده‌گذار در سود و زیان و صوری‌شدن عقود این اهداف در واقع اصول بانکداری اسلامی را تشکیل می‌دهند.[۳۲]
( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )
بنابراین بانکداری اسلامی در چند مسیر عمده مهم از بانکداری عرفی متمایز و جدا می‌شود که از جمله آن‌ها، ممنوعیت معاملاتی است که بر مبنای نرخ ثابت و از پیش تعیین شده ای (بهره) استوار است و دیگر اینکه عملیات بانکی باید براساس روش های معینی و با بهره گرفتن از ابزار و وسایل مالی خاصی انجام پذیرد؛ لذا ویژگی های ﺑﺎﻧﻚﻫﺎی اسلامی می‌توان به شرح زیر شمرد:
-
- ممنوعیت پرداخت ودریافت مبلغی ثابت یا از پیش تعیین شده نرخ بهره
در بانکداری اسلامی جایگزین این سیستم، مشارکت و سهیم شدن در سود و زیان است و از این رو نرخ سود فقط هنگامی می‌تواند تعیین شود که منافع واقعی در نتیجه معامله حاصل شود.
-
- لزوم انجام عملیات بانکی در قالب روش های مالی اسلامی
این روش هم بر دارایی و هم بر مسئولیت بانک تأثیر گذاشته و می‌توانند به دو گروه تقسیم شوند:
الف – آن‌هایی که براساس اصل سهیم شدن در سود و زیان استوارند.
ب- آن‌هایی که بدین گونه نیستند و درصد مشخصی از مال موضوع معامله را عاید شخص می‌کنند.
۳- سپرده‌های سرمایه‌گذاری
این سپرده‌ها از نظر ارزش سرمایه و همچنین نرخ ثابت بهره، تضمین شده نیستند و سود و زیان آن‌ها براساس قرار داد بین بانک و مشتری تقسیم می‌شود.
۴- سپرده‌های عندالمطالبه
برخی سپرده‌ها از نظر ارزش سرمایه تضمین شده اند، لیکن هیچ مبلغ اضافه‌ای بابت آن‌ها پرداخت نمی‌شود، دلیلی که به واسطه آن، ارزش سرمایه تضمین می‌شود، بر این فرض استوار است که سپرده‌های عندالمطالبه در مقام امانت داده می‌شوند و از این رو آن‌ها در هر زمانی به امانتگذار تعلق دارند[۳۳].
بند ب : اصول حاکم بر نظام بانکداری اسلامی (بدون ربا)
بانکداری اسلامی از اصولی تبعیت می‌کند که روش های تخصص و تجهیز منابع آن را تا حدود زیادی از بانکداری سنتی جدا می‌سازد این اصول، حقیقت بانکداری اسلامی را تشکیل می‌دهند. بنابراین، در مواردی که تشریفات انجام گرفته برای تحقق اسلامی بودن فعالیت بانک‌ها صوری باشد، در آن صورت نباید آنچه را تحقق یافته است اسلامی محسوب داشت. اصول بانکداری اسلامی را می‌توان به این شرح خلاصه کرد:
-
- اصل منع بهره
این اصل، مهمترین اصل در میان اصول بانکداری اسلامی به شمار می‌آید، از نظر حقوقی برای حرمت ربا می‌توان استدلالهای مختلفی ارائه داد. از یک طرف، ربا مفهومی جز «دارا شدن ناعادلانه» شخصی که مدتی پس از پرداخت پول یا کالایی به دیگری بدون علت کالا یا مبلغ بیشتری را دریافت می‌کند ندارد. از سوی دیگر ربا موجب اخلال در نظم اقتصادی است و عده‌ای را به صرف داشتن پول از شرکت در فعالیت‌های اقتصادی و فعالیت برای کسب در آمد معاف می‌سازد.
-
- اصل بازرگان بودن بانک اسلامی
بنابر یک دیدگاه اغلب در حوزه بانکداری اسلامی، اشتغال به این نوع از بانکداری، بانک را ملزم می‌سازد که همانند سایر بازرگانان وارد فعالیت‌های تجاری شود، زیرا اگر هدف تقسیم سود واقعی میان سپرده‌گذاران باشد، بانک باید به عنوان یک تاجر یا مجری اقتصادی و نه واسطه وارد فعالیت‌های اقتصادی شود.
-
- اصل استقلال بانک از سپرده‌گذاران
به موجب این اصل بانک اسلامی به صلاحدید خود می‌تواند سرمایه‌هایی را که تحت مالکیت آن است در هر فعالیت تجاری که به تشخیص کارشناسان مجرب آن بیشتر به صلاح است به کار گیرد. سپرده‌گذار نمی‌تواند در این مورد بانک را امرونهی کند. دلیل اصلی این امر این است که پس از سپرده‌گذاری، سرمایه سپرده شده به مالکیت بانک در می‌آید و بانک حق دارد هر نوع تصرفی در آن بکند البته استقلال بانک از سپرده‌گذاران به معنای نبود نظارت و کنترل برای فعالیت‌های بانک نیست. گفته می‌شود که در بانکداری سنتی چنین استقلالی وجود ندارد زیرا بانک مجاز نیست سپرده‌های تأمین شده از سوی سپرده‌گذاران را در هدفی غیر از قرض دادن به مشتریان دیگر در قبال سود از پیش تعیین شده به کار گیرد.
-
- اصل مشارکت مشتری در سود و زیان
در نظام بانکداری اسلامی، بانک همانند شرکت با مسئولیت محدودی است که سپرده‌گذار با گشایش حساب وارد آن شرکت می‌شود. اگر مشتری حسابی به قصد بردن سود گشوده باشد، باید بداند که در بانکداری اسلامی هیچ تضمینی برای سپرده وی که اکنون جزئی از سرمایه بانک است در آینده وجود ندارد. در این نوع سپرده‌گذاری «میزان سود به هیچ وجه از قبل مشخص نیست و حتی امکان دارد که تمام سرمایه سپرده‌گذاران به دلیل زیان از دست برود بنابراین هر روش که برای تضمین فعلی سود آتی انجام گیرد، خلاف اصل مشارکت است».
-
- اصل حقیقی بودن معاملات بانکی
بانکداری اسلامی، تنها در صورتی وجود دارد که معاملات در آن با قصد واقعی مشارکت و سرمایه‌گذاری مستقیم از سوی بانک انجام گرفته باشد و بانک صرفاً واسطه پول گردانی نباشد. در نتیجه حقیقی بودن معاملات بانکی در بانکداری اسلامی، معامله صوری یا مبهم یا مجهول (غرری) در رابطه بانک و مشتری باطل است.
-
- اصل بهره گیری از عقود (ضرورت وجود تراضی)
در ادبیات اقتصادی کشور از عقودی که پس از انقلاب در بانکداری و سایر روابط مالی به کارگرفته شده است به «عقود اسلامی» یاد می‌شود. شاید دلیل اطلاق این قید به عقود مذکور آن باشد که مشمول قمست دوم آیه شریفه ۲۹ سوره نسا بوده و در قالب «تجارتهای مجاز همراه با تراضی » هستند چرا که ربا از مصادیق اکل مال به باطل است و «تجارت » به شمار نمی‌آید، در حالی که قرار داد باتراضی متقابل طرفین منعقد می‌شود و مشروعیت دارد[۳۴].
بندج : علل حذف ربا و جایگزین نمودن سود در بانکداری اسلامی
همانطور که گفتیم ربا به معنی اضافه گرفتن بر معامله یا قرض است اضافه‌ای که در قرارداد شرط شده باشد[۳۵].
ربای معاملی را خرید و فروش جنسی به مثل خودش ولی با زیاده گفته اند و ربای قرضی گرفتن سود در برابر قرض می‌دانند.
در قرآن کریم ربا و رباخواری به شدت نکوهش شده است به طوریکه در چهار سورۀ مبارکه روم، بقره، آل عمران و سورۀ نساء این عمل مورد مذمت قرار گرفته است.
فرم در حال بارگذاری ...