۲-۸- پیشینه روش های حل

درادبیات مسائل مکانیابی تسهیلات ظرفیت دار چند کالایی پویا درطراحی شبکه زنجیره تامین حلقه – بسته دامنه وسیعی ازآن بصورت تک هدفه مطرح گردیده است ؛هرچندچندین هدف برای این نوع مسائل ،باعث نزدیکی مدل به دنیای واقعی می گردد. به طور دقیق، تصمیمات استراتژیک طراحی شبکه لجستیک درجریان مستقیم و معکوس مرتبط با تعیین نوع شبکه (شامل مکانیابی و تعیین ظرفیت تسهیلات تولید، ظرفیت ذخیره، هم زمانی بارانداز^[۱۰۴]، توزیع، جمع آوری، مرتب سازی، احیا، بازیافت و انهدام و تعریف انواع ارتباطات حمل و نقل می باشد. مدل مسأله طراحی شبکه لجستیک مستقیم به فرم MLIP درمی‌آید(جایارامان وپیرکول،۲۰۰۱)^[۱۰۵]. معمولاٌ حل یکپارچه مدل‌هایی از این نوع در اندازه کوچک با روش دقیق ممکن است. این مسأله در دسته مسائل NP-hard قرار می‌گیرد. لذا با بزرگ شدن مسأله و همچنین بررسی همزمان آن در جهت معکوس، بر پیچیدگی‌های الگوریتم افزوده می‌شود و نیاز به استفاده از روش‌های فرا ابتکاری را اجتناب‌ناپذیر می کند.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

دراین بخش به مرور جزئی بر پیشینه روش های حل پیشنهادی یعنی الگوریتم های فراابتکاری که در این پایان نامه استفاده شده می پردازیم.

۲-۸-۱- الگوریتم های فراابتکاری^[۱۰۶](متاهیورستیک)

روش‌ها و الگوریتم‌های بهینه‌سازی به دو دسته الگوریتمهای دقیق^[۱۰۷]و الگوریتم‌های تقریبی^[۱۰۸] تقسیم‌بندی می‌شوند. الگوریتم‌های دقیق قادر به یافتن جواب بهینه به صورت دقیق هستند اما در مورد مسائل بهینه سازی سخت کارایی ندارند و زمان حل آنها در این مسائل به صورت نمایی افزایش می‌یابد. الگوریتم‌های تقریبی قادر به یافتن جواب‌های خوب (نزدیک به بهینه) در زمان حل کوتاه برای مسائل بهینه‌سازی سخت هستند. الگوریتم‌های تقریبی معمولا به دو دسته الگوریتم‌های ابتکاری^[۱۰۹] و فراابتکاری طبقه بندی می شوند.

۲-۸-۲- انواع الگوریتم های فرا ابتکاری

کلونی مورچگان ACO   - سیستم ایمنی مصنوعی AIS  - کلونی زنبوران BC
الگوریتمهای تربیتی CA    - الگوریتم های با هم تکاملی CEA
استراتژی تکاملی تطابق با ماتریس کواریانس CMA-ES  -تکامل دیفرانسیل DE
الگوریتم های تخمین توزیع EDA  - برنامه ریزی تکاملی EP  - استراتژی های تکاملی ES
الگوریتم ژنتیک GA   - طوفان بزرگ GDA  - جستجوی محلی راهنما GLS
برنامه نویسی ژنتیک GP  -رویه جستجوی انطباقی حریصانه GRASP
جستجوی محلی تکراری ILS -روش شلوغ NM  - بهینه سازی توده ذرات PSO
انجماد تدریجی SA  -روش هموار سازی SM  -جستجوی پراکنده SS - پذیرش آستانه TA
جستجوی ممنوع TS    - جستجوی همسایگی متغیرVNS  - الگوریتم رقابت استعماری ICA
بهینه سازی ازدحام ذرات چند هدفه(MOPSO)- الگوریتم ژنتیک با مرتب سازی نا مغلوب(NSGA, NSGA-II)

۲-۸-۳- چه موقع از روش های فرا ابتکاری استفاده میشود ؟

۱- مسائل ساده با نمونه های خیلی بزرگ  . (با توجه به ابعاد بزرگ مسئله ، حل دقیق پر هزینه است )
۲- مسائل ساده با محدودیت های زمان واقعی شدید . ( مسائل بهینه سازی پویا )
۳- مسائل بهینه سازی با توابع هدف یا محدودیتهای زمان بر .( هزینه محاسباتی زیاد در روش های دقیق )
۴- مدل های غیر تحلیلی .
۵- مسائل شبیه سازی پیچیده .
۶- مسائل کنترلی . ( مانند مدیریت ترافیک که تصمیمات در حد ثانیه می باشد )
دو مشکل اصلی الگوریتم‌های ابتکاری، قرار گرفتن آنها در بهینه‌های محلی، و ناتوانی آنها برای کاربرد در مسائل گوناگون است. الگوریتم‌های فراابتکاری برای حل این مشکلات الگوریتم‌های ابتکاری ارائه شده‌اند. در واقع الگوریتم‌های فراابتکاری، یکی از انواع الگوریتم‌های بهینه‌سازی تقریبی هستند که دارای راهکارهای برونرفت از بهینه محلی می‌باشند و قابل کاربرد در طیف گسترده ای از مسائل هستند.

۲-۸-۴- تحلیل عملکردی متاهیوریستیک

ارزیابی عملکرد ی متاهیوریستیک ، جهت اطمینان داشتن از صحت جوابهای بدست آمده ضروریست ، که با بهره گرفتن از طراحی آزمایش ها ، اندازه گیری با بهره گرفتن از شاخص ها ، تحلیل آماری و گزارش گیری از نتایج بدست آمده ، انجام می گردد .

۲-۹- جمع بندی

در این فصل، به بررسی تحقیقات انجام شده در زمینه‌ی طراحی شبکه لجستیک معکوس و یکپارچه پرداخته شد. همان‌طور که از مرور ادبیات برمی‌آید، در سال‌های گذشته بیشتر مدل‌های طراحی شبکه بر طراحی شبکه‌های مستقیم و معکوس به صورت جداگانه تمرکز داشته‌اند و تنها تعداد محدودی از مقالات در سال‌های اخیر به طراحی یکپارچه شبکه لجستیک مستقیم و معکوس پرداخته‌اند. با وجود ارزش این مدل‌ها در طراحی یکپارچه، برخی از موضوعات مهم در این مدل‌ها مورد غفلت قرار گرفته است. از این جمله، می‌توان به موضوع زیست محیطی در کل زنجیره ودر اینجا توجه به تامین کننده هارامیتوان اشاره نمود که با وجود تأثیر غیرقابل انکار آن بر میزان انتشارگازهای گلخانه ای و بازگشت محصولات تاکنون مورد توجه قرار نگرفته است. از دیگر کاستی‌های مدل‌های قبل می‌توان به تک‌دوره‌ای بودن بیشتر مدل‌ها، در نظر نگرفتن برخی سطوح شبکه لجستیک مانند تأمین‌کنندگان، مراکز بازیافت و مراکز انهدام و نیز در نظر گرفتن میزان بازگشت کالا به عنوان کسری از تقاضا اشاره نمود. با توجه به این بررسی‌ها و پی بردن به خلأهای موجود، در این تحقیق مدلی برای طراحی یکپارچه شبکه‌ی لجستیک مستقیم و معکوس با در نظر گرفتن کاهش گازهای گلخانه ای برای یک زنجیره‌ی تأمین چندسطحی در حالت چنددوره‌ای ارائه خواهد شد.

فصل سوم :تعریف مسئله ومدل

۳-۱- مقدمه

پس از ارائه کلیات وپیشینه تحقیق،ابتدا زنجیره تامین حلقه – بسته واجزاء یک شبکه عمومی زنجیره تامین حلقه ـ بسته تشریح شده ،سپس فرضیات وپارامترها ومتغیرهای تصمیم مدل پیشنهادی ارائه می گرددوبعد از با توجه به گسترگی مدل به طورمشروح به تعریف اجزاروابط مدل می پردازیم،وپس از نتیجه گیری فصل را بیان می نمائیم .

۳-۲- زنجیره تأمین حلقه ـ بسته ومکان یابی تسهیلات در طراحی

اخیراً مفهوم زنجیره تأمین حلقه ـ بسته موردتوجه دو قشر متخصصان و محققان قرار گرفته و باتوجه به منافع بالقوه از ادغام فعالیت‌های معمولی روبه جلو زنجیره تأمین، فعالیت‌های معکوس آن روبه رشد نهاده است. بسیاری از صنایع از قبیل قطعه‌سازان خودرو، لوازم الکترونیکی مصرفی، ارتباطات راه دور، چاپ و نشر، شیوه زنجیره تأمین حلقه ـ بسته را اتخاذ نموده‌اند. دو دلیل عمده بر این روند روبه رشد وجود دارد:
اولین عامل، مقررات و قانون‌گذاری‌های زیست محیطی برای شرکت‌ها بویژه در اروپا ودومین عامل،‌ عوامل اقتصادی موثر در شدت مبارزه رقابت درمیان شرکت‌های موجود است(وسیچ وهمکاران ^[۱۱۰]و۲۰۰۷).
باتوجه به توضیحات ذیل یک نمای کلی و نموداری از شبکه زنجیره تأمین حلقه ـ بسته در شکل های ۳-۱ و ۳-۲ نشان داده شده است. در نمونه فرایند زنجیره تأمین تولیدکنندگان، تأمین‌کننده مواد خام / قطعات برای ایجاد محصولات نهایی وجود دارند. اغلب مشتریان خرید محصولات را ازطریق توزیع‌کنندگان را به خرید مستقیم از تولیدکنندگان انجام می‌دهند. با تعیین سیاست بازگردان، محصول درحال حاضر، کاربران نهایی ممکن است محصولات خود را از طرق تولیدکنندگان را به خرید مستقیم از تولیدکنندگان انجام می‌دهند. با تعیین سیاست بازگردان، محصول در حال حاضر، کاربران نهایی ممکن است محصولات خود را برای بازیابی به زنجیره تأمین بفرستند (شکل ۳-۱ را ببینید).
بهبود محصولات ممکن است بصورت مستقیم و یا از پردازش دوره باشد (شکل ۳-۲را مشاهده نمایید) که شامل طیف گسترده‌ای از فعالیت‌ها برای کل فرایند زنجیره تأمین معکوس است.
شکل ۳-۱- یک شبکه عمومی زنجیره تامین حلقه ـ بسته
پنج فعالیت عمده از یک زنجیره تأمین معکوس به شرح ذیل می‌باشد^[۱۱۱].
جمع آوری^[۱۱۲] (و یا خرید): مجموعه اشاره به دریافت محصولات از مصرف‌کنندگان نهایی به یک نقطه بازیابی می‌باشد.
بازرسی/ انتخاب/ فرایند مرتب‌سازی: محصولات در یک نقطه ایجاد شده پس از آن باتوجه به گزینه‌های بازیابی، بصورت مجزا تقسیم می‌شوند.
توزیع مجدد: درصورت بهبود مستقیم اقلام بازگشتی به عنوان اقلام جدید (قابل استفاده مجدد) به سرعت به چرخه توزیع بازمی گردند.
پردازش مجدد: اگر کیفیت اقلام بازگشتی نامناسب باشد محصول برای پردازش دوباره برای انتقال به مرکز حمل می‌شود.دلیل پردازش مجدد تبدیل محصولات برای استفاده مجدد در آینده می‌باشد.مرحله پردازش مجدد شامل تعمیر، نوسازی، بازسازی/ جایگزینی و بازیافت می‌باشد. بعلاوه تمیزکردن، ‌جایگزینی و مونتاژ دوباره در این مرحله گنجانیده شده است.
دفع:اقلام غیرقابل استفده مجددی هستند که از طریق سوزاندن و یا دورانداختن در محل‌های دفع زباله انجام می‌پذیرند.
شکل ۳-۲- سیستم زنجیره تأمین حلقه ـ بسته (اروپادی جوچیم،۲۰۱۲)
همانطور که در شکل (۳-۲)نشان داده شده که نقطه بالای هرم بیشترین بهبود ارزش را نشان می‌دهد در حالیکه فعالیت‌های بهبود نزدیک به پایین هرم ارزش کمتری را نشان می‌دهند (کوماروملجینت^[۱۱۳] ،۲۰۰۶). این دیدگاه که بایستی شرکت‌ها گزینه بازده بازیابی یا دفع مناسب را انتخاب نمایند را تقویت می‌کنند.
از مهم‌ترین هزینه‌های اضافی که در تمام طول عمر تسهیلات بر آنها تحمیل می‌گردد شامل مکان‌های ناکارآمد تولید،‌ بازیابی، توزیع، جمع‌ آوری و دفع می باشد.از اینرو باید اهداف استراتژیک بلندمدت به درستی توسعه یابند.

۳-۳- یک مدل عمومی مکان‌یابی تسهیلات برای زنجیره تأمین حلقه ـ بسته

در نسخه پویا و چند دوره‌ای، جریان روبه جلو و معکوس برای ارائه ارزش‌های بهینه تولید و میزان حمل و نقل محصولات تولید شده و بازتولید و همچنین برای حل مسائل مکان‌یابی روبه جلو و معکوس در هر دوره و تعامل متقابل آنها به صورت همزمان درنظر گرفته شده است.

جدول ۳-۳)جدول پایایی مربوط به سوال های پرسشنامه

ضریب آلفای کرونباخ به­دست آمده برای تک تک متغیرها وهمچنین ضریب آلفای کرونباخ کل متغیرهابالای ۷/۰ می باشدو نشان دهنده آن است که پرسشنامه مورد استفاده، از پایایی و یا به عبارت دیگر از قابلیت اعتماد لازم برخوردار می­باشد.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۳-۷) روش تجزیه و تحلیل داده ها
در این تحقیق، برای تجزیه و تحلیل داده ­های به­دست آمده از نمونه­ها، هم از روش­های آمار توصیفی و هم از روش­های آمار استنباطی استفاده شده است. در این تحقیق برای بررسی روابط بین اجزاء مدل از مدل یابی معادلات ساختاری^[۱۰۳] استفاده شده است. مدل معادلات ساختاری برای بررسی روابط علّی بین متغیرها به صورت منسجم کوشش های زیادی در دهه اخیر صورت گرفته است. یکی از این روش های نوید بخش در این زمینه، مدل معادلات ساختاری یا تحلیل چند متغیری با متغیرهای مکنون است. بدون توجه به نام یا مفهوم بی شمار آن، این واژه به یک سری مدل های عمومی اشاره می کند؛ که شامل تحلیل عاملی تأییدی، مدل های ساختاری همزمان کلاسیک^[۱۰۴] ، تجزیه و تحلیل مسیر^[۱۰۵] ، رگرسیون چندگانه^[۱۰۶]، تحلیل واریانس^[۱۰۷] و سایر روش های آماری است(هولی^[۱۰۸]،۱۹۹۵،ص۲۲). جرقه ورود به بحث مدل معادلات ساختاری با موضوع شاخص های چندگانه شروع شد(شمس،۱۳۸۶،ص۳۲). مدل یابی معادلات ساختاری یک تکنیک تحلیل چند متغیری بسیار کلی و نیرومند از خانواده رگرسیون^[۱۰۹] چند متغیری و به بیان دقیق تر، بسط مدل خطی کلی است؛ که به تحقیق گر امکان می دهد؛ مجموعه ای از معادلات رگرسیون را به گونه هم زمان مورد آزمون قرار دهد(هیر^[۱۱۰]و همکاران،۲۰۰۶،ص۲۰). مدل معادلات ساختاری یک رویکرد آماری جامعی برای آزمون فرضیه هایی درباره روابط بین متغیرهای مشاهده شده ^[۱۱۱] و متغیرهای مکنون^[۱۱۲] می باشد(همان منبع،ص۲۱). در میان تمامی شیوه های تحلیل چند متغیره، تنها روش معادلات ساختاری است؛ که هم زمان هم از تحلیل رگرسیون چندگانه و هم از تحلیل عاملی استفاده می کند. آن چه باعث می شود روش معادلات ساختاری روشی قدرتمند و مورد استفاده در میان محققان باشد، این است که علاوه بر ظاهر گرافیکی آن که تفسیر را آسان می کند، این روش می تواند مجموعه ای از روابط میان متغیرها را به صورت هم زمان محاسبه کند(کومر^[۱۱۳] و همکاران،۲۰۰۸،ص۱۷۸). بنابراین در تحقیق حاضر استفاده از مدل معادلات ساختاری ضرورت می یابد. لذا برای پاسخ به پرسش اصلی این تحقیق، از روش معادلات ساختاری و نرم افزار آماری لیزرل ۲/۸ استفاده شده است. روش معادلات ساختاری می تواند به دو صورت یک مرحله ای و دو مرحله ای انجام شود. در روش یک مرحله­ ای، برازش مدل اندازه گیری و مدل علی به صورت یک جا انجام می شود، اما در روش دو مرحله ای هر کدام از این دو، به صورت مجزا انجام می شود. بسیاری از محققان روش دو مرحله ای را ترجیح می دهند، زیرا در این شیوه هم از سردرگمی در تفسیر اجتناب می شود­(بیورت^[۱۱۴]،۱۹۷۶،ص۲۰).­و هم جلوی تصریح نادرست مدل را می گیرد (گالاقر^[۱۱۵]وهمکاران،۲۰۰۸،ص۲۵۸). ­
در این تحقیق از روش دو مرحله­ ای استفاده می شود. در مرحله اول، مدل اندازه گیری مورد آزمون قرار می گیرد و سپس مدل علی برازش می شود. تحلیل عاملی می تواند دو صورت اکتشافی و تاییدی داشته باشد. اینکه کدام یک از این دو روش باید در تحلیل عاملی به کار رود؛ مبتنی بر هدف تحلیل داده هاست. در تحلیل اکتشافی^[۱۱۶] تحقیق گر به دنبال بررسی داده های تجربی به منظور کشف و شناسایی شاخص ها و نیز روابط بین آن هاست، و این کار را بدون تحمیل هر گونه مدل معینی انجام می دهد. به بیان دیگر تحلیل اکتشافی علاوه بر آن که ارزش تجسسی یا پیشنهادی دارد؛ می تواند ساختار ساز، مدل ساز یا فرضیه ساز باشد (میرزایی،۱۳۸۸،ص۱۳). در تحلیل عاملی تاییدی، تحقیق گر به دنبال تهیه مدلی است که فرض می شود؛ داده های تجربی را بر پایه چند پارامتر نسبتا اندک توصیف، تبیین یا توجیه می کند. این مدل مبتنی بر اطلاعات پیش تجربی درباره ساختار داده هاست، که می تواند به شکل یک تئوری یا فرضیه، یک طرح طبقه بندی کننده معین برای گویه ها، یا پاره تست ها در انطباق با ویژگی های عینی شکل و محتوا، شرایط معلوم تجربی و یا دانش حاصل از مطالعات قبلی درباره داده های وسیع باشد. با توجه به این که در این تحقیق مدل نظری پیش از جمع آوری داده ها تدوین شده است، برای آزمون برازش و محاسبه بار عاملی گویه ها در شاخص های ساخته شده، از تحلیل عاملی تأییدی استفاده می شود(میرزایی،۱۳۸۸).

• • مراحل مدل معادلات ساختاری

هر تحقیقی در پی دستیابی به اهدافی صورت می گیرد که نتایج آن نشان دهنده میزان دستیابی به آن اهداف می باشد. این تحقیق به منظور بررسی رابطه بین کارکردهای منابع انسانی و مولفه های کیفیت در دانشگاه شاهد طراحی و اجرا شده است. در این فصل ابتدا به نتایج حاصل از تحلیل توصیفی و سپس به نتایج تحلیل استنباطی پرداخته خواهد شد و در پایان نیز پیشنهادهایی مبتنی بر نتایج تحقیق در چارچوب پیشنهادهای کاربردی و پیشنهادهایی برای تحقیقات آتی ارائه شده است.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۵-۲)نتایج حاصل از تحلیل های آمار توصیفی
در این قسمت به بررسی توصیفی مشخصه های جمعیت شناختی اعضای نمونه آماری از نظر جنسیت، سنوات خدمت، مدرک تحصیلی و… می پردازیم.
۵-۲-۱) وی‍ژگی های جمعیتی پاسخ دهندگان
تحقیق حاضر در بین کارمندان، اساتید و دانشجویان دانشگاه شاهد اجرا شد، که به ترتیب به تحلیل نتایج آن خواهیم پرداخت.
۵-۲-۱-۱) وی‍ژگی های جمعیتی کارمندان
در بین افراد آزمودنی ۵۴٫۷۰ درصد (۹۳ نفر) از نمونه آماری مرد و ۴۵٫۲۹ درصد (۷۷ نفر) آن‌ها زن بودند. سن بخش اعظم پاسخ دهندگان بین ۴۵-۳۵ سال بودند که ۴۶٫۴۷ (۷۹نفر) درصد فراوانی را به خود اختصاص داده اند. به لحاظ سنوات خدمت، بیشتر اعضای نمونه آماری دارای سابقه خدمت بین ۱۰ تا ۱۵، و ۱۵ تا ۲۰ سال می­باشند. به لحاظ مدرک تحصیلی، بیشترین فراوانی متعلق به مدرک کارشناسی بود که ۳۵٫۸۸ (۶۱ نفر) درصد فراوانی ها را به خود اختصاص داده بود. از نظر نوع استخدام، بیشتر اعضای نمونه آماری ۶۷٫۰۵ درصد دارای استخدام رسمی قطعی می­باشند. و بالاخره به لحاظ محل خدمت، بیشترین اعضای جامعه در دانشکده دندانپزشکی بودند که ۱۳٫۵۲ درصد (۲۳ نفر) جامعه را تشکیل می­دادند.
۵-۲-۱-۲) وی‍ژگی های جمعیتی اساتید
در بین افراد آزمودنی ۵۵ درصد (۸۸ نفر) از نمونه آماری مرد و ۴۵ درصد (۷۲ نفر) آن‌ها زن بودند. سن بخش اعظم پاسخ دهندگان بین ۴۰ تا ۵۰ سال بودند که ۴۷٫۵ (۷۶ نفر) درصد فراوانی را به خود اختصاص داده­اند. به لحاظ سنوات خدمت، بیشتر اعضای نمونه آماری دارای سابقه خدمت بین ۱۰ تا ۱۵، و ۱۵ تا ۲۰ سال می­باشند. به لحاظ تحصیلات، ۱۴۰ نفر مدرک دکتری و ۲۰ نفر کارشناسی ارشد بودند. از نظر نوع استخدام، ۴۸ نفر رسمی آزمایشی و ۴۲ نفر پیمانی بوند. و به لحاظ محل خدمت، بیشترین اعضای جامعه در دانشکده علوم انسانی بودند که ۲۲ درصد (۳۵ نفر) جامعه را تشکیل می­دادند.
۵-۲-۱-۳) وی‍ژگی های جمعیتی دانشجویان
در بین افراد آزمودنی ۶۹٫۷ درصد (۲۳۰ نفر) از نمونه آماری زن و ۳۰٫۳ درصد (۱۰۰ نفر) آن‌ها مرد بودند. سن بخش اعظم پاسخ دهندگان بین ۲۵-۲۰ سال بودند که ۵۶٫۷۷ (۱۸۷ نفر) درصد فراوانی را به خود اختصاص داده­اند. به لحاظ مدرک تحصیلی، بیشترین فراوانی متعلق به مدرک کارشناسی بود که ۶۶٫۳۷ (۲۱۹ نفر) درصد فراوانی­ها را به خود اختصاص داده بود. از نظر رشته تحصیلی، بیشترین جامعه آماری به تعداد ۱۱۶ نفر (۳۵٫۸۳ درصد) در دانشکده علوم انسانی و کمترین مقدار مربوط به دانشکده پرستاری و مامایی به تعداد ۹ نفر (۲٫۷۷ درصد) می­ شود.
۵-۳)نتایج حاصل از تحلیل های آمار استنباطی
در این قسمت با توجه به نتایج آزمون های گرفته شده در فصل چهارم، اقدام به تحلیل مؤلفه­ های تحقیق نموده ­ایم.
۵-۳-۱) نتایج حاصل از تحلیل آزمون کولموگروف- اسمیرنوف
از آزمون K-S جهت بررسی نرمال بودن توزیع جامعه استفاده شده است. نتایج تجزیه و تحلیل داده ­ها بیانگر این است که همه مولفه­های کارکردهای منابع انسانی (متغیر مستقل) شامل (انتخاب و استخدام- آموزش- مسیر شغلی- امنیت شغلی- ارزیابی عملکرد- پاداش­ دهی- مشارکت- طراحی شغلی) و کیفیت خدمات (متغیر وابسته) شامل (همدلی- عوامل ظاهری و ملموس- پاسخگویی- ثبات و پایداری) از توزیع نرمال برخوردار است؛ با توجه به این مسأله فرضیه صفر تحقیق تأئید می­ شود؛ بنابراین برای تحلیل داده ­ها از آماره­ های پارامتریک استفاده خواهد شد.
۵-۳-۲) تحلیل واریانس یک طرفه (آنوا) برای کیفیت خدمات
از آزمون آنوا جهت بررسی تفاوت میانگین کیفیت خدمات در دانشکده­ های دانشگاه شاهد استفاده شده است. نتایج تجزیه و تحلیل داده ­ها نشان می­دهد که در سطح معنی­داری ۰٫۰۰ که از سطح خطای ۰٫۰۵ کوچکتر است، فرض صفر تحقیق رد می­ شود. یعنی کیفیت خدمات در دانشکده­ های مختلف با هم فرق دارند و دانشکده ها از کیفیت خدمات یکسانی برخوردار نیستند. دانشکده علوم انسانی در اولویت اول و دانشکده هنر در اولویت آخر کیفیت خدمات قرار دارد.
۵-۳-۳) آزمون همبستگی پیرسون
از آزمون همبستگی پیرسون جهت اندازه ­گیری ارتباط بین مولفه­های استفاده شده است. نتایج تجزیه و تحلیل همبستگی نشان می­دهد که مولفه­های تحقیق در سطح اطمینان ۹۵ درصد و ۹۹ درصد با همدیگر ارتباط مثبت و معنی­داری دارند. در بین مولفه­های تحقیق، پاداش­ دهی با ارزیابی عملکرد، امنیت شغلی با مسیر شغلی، و آموزش با انتخاب و استخدام در سطح اطمینان ۹۹ درصد رابطه قوی و بالایی با هم دارند؛ این در حالی است که مشارکت با انتخاب و استخدام، ارزیابی عملکرد با آموزش، و مشارکت با کیفیت خدمات در سطح اطمینان ۹۹ درصد رابطه کم و پایینی با هم دارند.
۵-۳-۴) برازش مدل
برای آزمون مدل تحقیق از برازش مدل استفاده شده است، تا به این نتیجه برسیم که آیا مدل تحقیق به واقعیت نزدیک است یا نه. مدل تحقیق شامل مدل اصلی و مدل فرعی می­باشد. مدل اصلی نشان دهنده رابطه بین کارکردهای منابع انسانی و کیفیت خدمات(فرضیه اصلی) و مدل فرعی نیز نشان دهنده رابطه مولفه­های کارکردهای منابع انسانی و کیفیت خدمات(فرضیه ­های فرعی). شاخص­ های برازش مدل شامل GFI، CFI، AGFI، NFI و NNFI نشان می­ دهند که مدل اصلی و فرعی از برازش خوبی برخوردار است. البته در بررسی برازش مدل فرعی، مقدار شاخص GFI 0.8 می­باشد که از مقدار ۰٫۹ کمتر می­باشد.
۵-۳-۵) تحلیل عاملی تأییدی
از تحلیل عاملی تأییدی جهت تحلیل ساختار درونی پرسشنامه و کشف عوامل تشکیل دهنده هر سازه استفاده شده است. نتایج تحلیل عاملی تأییدی نشان می­دهد که سازه­های مورد مطالعه از جهت روایی دارای اعتبار بالایی هستند و تمامی بارهای عاملی در سطح اطمینان ۹۹ درصد معنادار هستند و در اندازه ­گیری سازه مورد نظر سهم معناداری دارند.
۵-۳-۶) ضریب مسیر
نتایج تجزیه و تحلیل جدول ضریب مسیر مبین این است که کارکردهای منابع انسانی بر کیفیت خدمات به میزان ۰٫۸۱ تأثیر دارد. بنابراین فرضیه اصلی تحقیق تأیید می­ شود. مقدار ضریب تعیین ۰٫۶۴ است؛ بنابراین می­توان نتیجه گرفت که کارکردهای منابع انسانی ۶۴ درصد از تغییرات کیفیت خدمات را پیش ­بینی می­ کند.
نتایج تجزیه و تحلیل جدول مسیر برای فرضیه ­های فرعی نیز نشان می­دهد که انتخاب و استخدام (=.۸۴ β)، و امنیت شغلی (=.۴۱ β) در سطح اطمینان ۹۹ درصد بر کیفیت خدمات تأثیر مثبت و معنی­داری دارد. همچنین ارزیابی عملکرد (=.۴۴ β)، پاداش­ دهی (=.۶۸ β)، و طراحی شغلی (=.۰۷ β) در سطح اطمینان ۹۵ درصد بر کیفیت خدمات تأثیر مثبت و معنی­داری دارد. این در حالی است که آموزش، مسیر شغلی، و مشارکت به دلیل پایین بودن آماره t بر کیفیت خدمات تأثیر معنی­داری ندارد. بنابراین فرضیه ­های اول، چهارم، پنجم، ششم و هشتم تأیید ولی فرضیه ­های دو، سه و هفت رد می­شوند.
۵-۳-۷) آزمون فرضیات برمبنای اطلاعات کارمندان
نتایج تجزیه و تحلیل جدول ضریب مسیر مبین این است که کارکردهای منابع انسانی بر کیفیت خدمات به میزان ۰٫۷۶ تأثیر دارد؛ بنابراین فرضیه اصلی تحقیق تأیید می­ شود. نتایج تجزیه و تحلیل جدول مسیر برای فرضیه ­های فرعی نیز نشان می­دهد که انتخاب و استخدام (=.۶۶ β)، و امنیت شغلی (=.۳۲ β) در سطح اطمینان ۹۹ درصد بر کیفیت خدمات تأثیر مثبت و معنی­داری دارد. همچنین ارزیابی عملکرد (=.۴۵ β)، پاداش­ دهی (=.۶۳ β)، و طراحی شغلی (=.۱۴ β) در سطح اطمینان ۹۵ درصد بر کیفیت خدمات تأثیر مثبت و معنی­داری دارد. این در حالی است که آموزش، مسیر شغلی، و مشارکت به دلیل پایین بودن آماره t بر کیفیت خدمات تأثیر معنی­داری ندارد. بنابراین فرضیه ­های اول، چهارم، پنجم، ششم و هشتم تأیید ولی فرضیه ­های دو، سه و هفت رد می­شوند.
۵-۳-۸) آزمون فرضیات برمبنای اطلاعات اساتید
نتایج تجزیه و تحلیل جدول ضریب مسیر برای فرضیه اصلی مبین این است که کارکردهای منابع انسانی بر کیفیت خدمات به میزان ۰٫۸۸ تأثیر دارد؛ بنابراین فرضیه اصلی تحقیق تأیید می­ شود. نتایج تجزیه و تحلیل جدول مسیر برای فرضیه ­های فرعی نیز نشان می­دهد که انتخاب و استخدام (=.۶۹ β)، و امنیت شغلی (=.۴۲ β) در سطح اطمینان ۹۹ درصد بر کیفیت خدمات تأثیر مثبت و معنی­داری دارد. همچنین ارزیابی عملکرد (=.۴۸ β)، پاداش­ دهی (=.۷۲ β)، و طراحی شغلی (=.۰۹ β) در سطح اطمینان ۹۵ درصد بر کیفیت خدمات تأثیر مثبت و معنی­داری دارد. این در حالی است که آموزش، مسیر شغلی، و مشارکت به دلیل پایین بودن آماره t بر کیفیت خدمات تأثیر معنی­داری ندارد. بنابراین فرضیه ­های اول، چهارم، پنجم، ششم و هشتم تأیید ولی فرضیه ­های دو، سه و هفت رد می­شوند.
۵-۴) بحث و نتیجه گیری
در این تحقیق کارکردهای منابع انسانی شامل انتخاب و استخدام، آموزش، مسیر شغلی، امنیت شغلی، ارزیابی عملکرد، پاداش­ دهی، مشارکت و طراحی شغلی با کیفیت خدمات شامل همدلی، عوامل ظاهری و ملموس، پاسخگویی، و ثبات و پایداری مورد بررسی قرار گفت. نتایج تجزیه و تحلیل آزمون همبستگی پیرسون نشان داد که کارکردهای منابع انسانی با کیفیت خدمات ارتباط مثبت و معنی­داری دارد؛ همچنین نتایج تجزیه و تحلیل مدل معادلات ساختاری (تحلیل مسیر) نیز نشان داد که کارکردهای منابع انسانی بر کیفیت خدمات تأثیر مثبت و معنی­داری دارد، بنابراین فرضیه اصلی تحقیق تأیید شد. نتایج بررسی­های صورت گرفته نشان می­دهد که مولفه­های آموزش، مسیر شغلی و مشارکت از کارکردهای منابع انسانی بر کیفیت خدمات تأثیر معنی­داری ندارند. این در حالی است که نتایج آزمون همبستگی نشان داد که این مولفه­ها با کیفیت خدمات ارتباط مثبت و معنی­داری دارند. نتایج آزمون تحلیل عاملی و برازش مدل نشان داد که پرسشنامه تحقیق از اعتبار بالایی برخوردار است و مدل تحقیق به واقعیت نزدیک­تر است. بررسی­های انجام شده بیانگر این است که دانشکده­ های دانشگاه شاهد بر مبنای آزمون آنوا دارای میانگین یکسانی نیستند. به عبارت دیگر در دانشکده­ های علوم انسانی، کشاورزی، علوم پایه و دندانپزشکی کیفیت خدمات به مراتب بهتر از دانشکده­ های پرستاری، فنی مهندسی و هنر است. این اختلاف میانگین باید مورد توجه مدیران ارشد دانشکده ­ها قرار گیرد تا تدابیری جهت حذف نابرابری­ها در ارائه خدمات اندیشیده شود.
۵-۵) پیشنهادهای کاربردی مبتنی بر فرضیه ­های تحقیق
بر طبق نتایج به دست آمده حاصل از بررسی فرضیه های تحقیق، پیشنهادهای کاربردی ذیل، ارائه می­گردد:
۵-۵-۱) پیشنهاد مبتنی بر نتایج فرضیه فرعی اول:
با توجه به تأثیر مثبت و معنی­داری انتخاب و استخدام به عنوان کارکرد منابع انسانی بر کیفیت خدمات پیشنهاد می­ شود:
در مرحله انتخاب و استخدام کارکنان باانگیزه و دارای روحیه خدمت به کار گرفته شوند. همچنین باید کارکنانی انتخاب شوند که با چگونگی کارکرد دانشکده مورد نظر آشنایی داشته باشد تا در زمان ارائه خدمات با مشکل مواجه نشود.
۵-۵-۲) پیشنهاد مبتنی بر نتایج فرضیه فرعی دوم:
با توجه به نتایج تجزیه و تحلیل داده ­ها به این نتیجه رسیدیم که آموزش بر کیفیت خدمات تأثیر ندارد. بنابراین پیشنهاد می­ شود:
برنامه­ ریزی دقیقی برای آموزش­های کارکنان صورت گیرد، چرا که نتایج تحقیق نشان داد آموزش­هایی که به کارکنان جهت ارائه خدمات با کیفیت انجام می­ شود، چندان ارتباطی با کیفیت خدمات ندارد. بنابراین، باید در برنامه­ ریزی­های آموزشی کارکنان باید تجدیدنظر صورت گیرد.
آموزش­های حین خدمت باید به روز باشند و کارکنان باید به صورت عملی کارکرد کیفیت خدمات را درک کنند، این در حیطه وظیفه مدیران دانشگاه می­باشد که باید در امر آموزشی به این مهم توجه کنند.
۵-۵-۳) پیشنهاد مبتنی بر نتایج فرضیه فرعی سوم:
با توجه به نتایج تجزیه و تحلیل داده ­ها به این نتیجه رسیدیم که مسیر شغلی بر کیفیت خدمات تأثیر ندارد.
مسیر شغلی بر مبنای تجربه و توانایی کارکنان تعریف می­ شود. کارکنان توانمند در انجام امور محوله بهتر می­توانند وظایف خویش را انجام دهند همچنین کارکنان باتجربه و باسابقه سریعتر می­توانند کار محوله را به اتمام برسانند. بنابراین بکارگیری کارکنان توانمند و باتجربه منجر به بهبود کیفیت خدمات در سازمان می­ شود.
بهتر است کارکنانی که جدید بوده و دارای سابقه چندانی نیستند از تجربه کارکنان باسابقه نهایت استفاده را بکنند، این مهم در سایه حمایت مدیران و برنامه­ ریزان سازمان عملیاتی می­ شود.

۱-۶-۲-۲- واکنش ۲-آمینوتیوفنول با کربوکسیلیک اسیدها و مشتقات آن برای سنتز ۲-آریل بنزوتیازول

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

از واکنش تراکمی ۲-آمینوتیوفنول با کربوکسیلیک اسیدها در حضور P₂O₅ و CH₃SO₃H مشتقات بنزوتیازول ها سنتز شده است[۸۵]. در این واکنش از و به نسبت ۱ به ۱۰ استفاده شده است.

(شمای ۱-۳۰) تشکیل بنزوتیازول ها با بهره گرفتن از ۲-آمینو تیوفنول با اسید در حضور P₂O₅ و CH₃SO₃H
از معایب این روش زمان طولانی واکنش و استفاده ازg 5/1مخلوطP₂O₅/CH₃SO₃H به ازایmmol 1 از ۲-آمینوتیوفنول است.
از پلی فسفریک اسید به عنوان کاتالیزگر در واکنش ۲-آمینوتیوفنول با کربوکسیلیک اسیدها و مشتقات آن به منظور سنتز بنزوتیازول های ۲-استخلافی استفاده شده است[۹۲]. در این واکنش از کربوکسیلیک اسیدهای آلیفاتیک و آروماتیک استفاده شده است.

(شمای۱-۳۱) تشکیل بنزوتیازول ها با بهره گرفتن از ۲-آمینو تیوفنول با اسید در حضور کاتالیزگر پلی فسفریک اسید
از معایب این روش، دمای بالا واکنش (حدودC °۲۵۰)، طولانی بودن زمان واکنش و بازده کم محصولات است.
۲-آریل بنزوتیازول ها از واکنش ۲-آمینوتیوفنول با بنزوئیک اسید در حضور ید به وسیله ی سایش سنتز شده اند[۹۳]. این واکنش تنها با بنزوئیک اسیدهای حاوی گروه های الکترون کشنده و الکترون دهنده در موقعیت پارا انجام شده است.

(شمای ۱-۳۲) تشکیل بنزوتیازول ها با بهره گرفتن از ۲-آمینو تیوفنول با بنزوئیک اسید در حضور ید
به علت اینکه این واکنش به روش سایش انجام می شود تکرار پذیر نمی باشد و نمی توان از این روش در مقیاس صنعتی استفاده کرد.
مشتقات ۲-آریل بنزوتیازول ها از واکنش تراکمی بنزوئیل کلراید با ۲-آمینوتیوفنول در حضور مایعات یونی تحت شرایط دمای محیط سنتز شده اند[۹۴].

(شمای۱-۳۳) تشکیل بنزوتیازول ها با بهره گرفتن از ۲-آمینو تیوفنول با بنزوئیل کلراید در حضور مایع یونی
مایعات یونی در این واکنش هم به عنوان کاتالیزگر و همچنین حلال واکنش عمل می کند. از مزایای این واکنش، انجام شدن آن در دمای محیط و توانایی بازیابی کاتالیزگر و استفاده مجدد از آن می باشد. اما به دلیل این که مایعات یونی گران قیمت می باشند استفاده از آنها در سنتزهای صنعتی مقرون به صرفه نیست.
۱-۶-۲-۳- واکنش های متفرقه برای سنتز ۲-آریل بنزوتیازول ها
از واکنش جفت شدن سوزوکی بی آریل برای سنتز ۲-آریل بنزوتیازول استفاده شده است[۹۵]. در این روش از کاتالیزگر پالادیوم برای واکنش ۲-برموبنزوتیازول با آریلربوریک اسید استفاده شده است.

(شمای ۱-۳۴) تشکیل بنزوتیازول ها در حضور کاتالیزگر پالادیوم
از واکنش حلقوی شدن درون مولکولی ۲-فلوئوروفنیل ایزوتیوسیانات با فینیل منیزیم برمید، ۲-فنیل بنزوتیازول با بازده ۶۱% سنتز شده اند[۹۶].

(شمای ۱-۳۵) تشکیل بنزوتیازول ها از طریق حلقوی شدن درون مولکولی با معرف گرینیارد
در این روش ابتدا با حمله ی واکنشگر گرینیارد به کربن ایزوتیوسیانات، تیوآمید تشکیل می شود. سپس در حضور باز سدیم هیدرید، حلقوی شدن نوکلئوفیلی رخ می دهد.

(شمای ۱-۳۶) مکانیسم تشکیل بنزوتیازول ها از طریق حلقوی شدن درون مولکولی با معرف گرینیارد
از معایب این واکنش استفاده از ایزوتیوسیانات که ماده ی اولیه ی ارزان قیمت و متداول نبوده و همین طور کاربرد معرف حساس گرینیارد و حلال های سمی دی متوکسی فرم آمید و تتراهیدروفوران می باشد.
از واکنش حلقوی شدن درون مولکولی آریل تیوفرمانیلید در حضور منیزیم(III)، تحت تابش مایکروویو ۲-آریل بنزوتیازول های مربوطه سنتز شده است[۹۷].

(شمای ۱-۳۷) تشکیل بنزوتیازول ها از طریق حلقوی شدن درون مولکولی در حضور منیزیم(III)، تحت تابش مایکروویو
در این واکنش ابتدا آریل تیوفرمانیلید به تیوایمیدول تبدیل شده که در حضور منیزیم(III) حدواسط رادیکالی ایجاد می شود و حلقوی شدن رادیکالی ۱و۵ همولیتیکی، محصول ۲-آریل بنزوتیازول را تولید می کند.

(شمای ۱-۳۸) مکانیسم تشکیل بنزوتیازول ها از طریق حلقوی شدن درون مولکولی در حضور منیزیم(III)، تحت تابش مایکروویو
از واکنش حلقوی شدن درون مولکولی اورتو-برمو فنیل تیوآمید در حضور کمپلکس پالادیوم، مشتقات بنزوتیازول ها سنتز شده اند[۹۸]، این واکنش تحت شرایط رفلاکس و در حلال دی اکسان انجام شده است.

(شمای ۱-۳۹) تشکیل بنزوتیازول ها در حضور کمپلکس پالادیوم تحت شرایط رفلاکس و حلال دی اکسان
از جمله معایب این روش استفاده از حلال سمی دی اکسان و زمان طولانی واکنش است.
از واکنش تیوفنول با نیتریل های آروماتیک در حضور سریک آمونیوم نیترات تحت شرایط دمای محیط و حلال استونیتریل، ۲-آریل بنزوتیازول های مربوطه با بازده بالا سنتز شده اند[۹۹].

(شمای۱-۴۰) تشکیل بنزوتیازول ها در حضور CANو حلال استونیتریل
از معایب این روش استفاده از ۲ اکی والان سریک آمونیوم نیترات می باشد که مقدار قابل توجهی برای کاتالیزگر به شمار می آید.
سنتز ۲-آریل بنزوتیازول ها از واکنش ۲-آمینوتیوفنول با اکسیم های آروماتیک در حضور Ca(OCl)₂/Al₂O₃و تحت تابش مایکروویو انجام شده است[۱۰۰].

(شمای ۱-۴۱) تشکیل بنزوتیازول ها با اکسیم های آروماتیک تحت شرایط مایکروویو
از واکنش فتوشیمیایی مشتقات N-فنیل آلکیل تیوآمید، بنزوتیازول های ۲-استخلافی مربوطه سنتز شده است[۱۰۱].

(شمای۱-۴۲) تشکیل بنزوتیازول ها از واکنش فتوشیمیایی مشتقات N-فنیل آلکیل تیوآمید
زمان واکنش برای استخلاف های گوناگون متفاوت می باشد. برای انجام شدن واکنش باید ترک کننده های خوب در موقعیت های X¹ و X⁴وجود داشته باشد.
از واکنش N- اتوکسی کربونیل تیوآمید با ۲-آمینوتیوفنول، ۲-آریل بنزوتیازول های مربوطه سنتز شده اند[۱۰۲]. این واکنش تحت شرایط رفلاکس و در حلال های اتانول و یا تتراهیدروفوران انجام شده است.

منظورازمحارب باخداوپیامبر هرشخصی است که باتهدید به جان یامال مردم تجاوز کند،اعم ازاینکه محاربان ازدزدان گردنه ها دربیرون شهرها یادرداخل شهرهاباشندکه چنین فعلی رامرتکب شوند.بنابراین افرادچاقوکشی که به جان،مال ونوامیس مردم حمله می کنند، محارب اند.^[۲۸۰]درفقه سیاسی «کشیدن سلاح»که ازاعمال تهدیدآمیزشمرده می شود به عنوان یک جرم که مرتکب آن مستحق اعدام است تلقی شده وباآن قاطعانه برخوردشده است.درآیه ۳۳/مائده مجازات شدیداعدام وتبعیدبرای محارب مشخص شده است.موضوع وهدف ارعاب وتهدید به صراحت ذکرشده وبه جزکیفردنیایی وعده مجازات دردناک اخروی نیزذکرشده است.^[۲۸۱]

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

خداوند متعال می فرماید:«إنما جزا ءالذین یحاربون الله ورسوله ویسعون فی الارض فساداأن یقتلوا أو یصلبواأوتقطع أیدیهم وأرجلهم من خلاف أوینفوا من الارض ذلک لهم خزی ٌفی الدنیا ولهم فی الاخرهعذابٌ عظیم.»^[۲۸۲] سزاى کسانی که با [دوستداران‏] خداوپیامبراومی جنگندودرزمین به فسادمى‏کوشند،جزاین نیست که کشته شوندیابردارآویخته گردندیادست وپایشان درخلاف جهت یکدیگربریده شودیاازآن سرزمین تبعیدگردند. این،رسوایی آنان دردنیاست ودرآخرت عذابی بزرگ خواهندداشت. ^[۲۸۳]
جمله«یحاربون الله»که معنای تحت اللفظی وحقیقتش درموردخدای تعالی محال است بایدگفت که معنای مجازی آن منظوراست ازاین جهت معنای وسیع ودامنه داری خواهدداشت.معنای مجازی اش این می شودکه محاربه باخدا همان دشمنی کردن باخدااست ودشمنی باخدامعنای وسیعی است که هم شامل مخالفت بایک یک احکام شرعی می شودوهم برهرظلمی واسرافی صادق است امادرآیه ۳۳/مائده رسول خدا(ص)راهم ضمیمه کلمه «الله»کرده است وفرمود«الذین یحاربون الله ورسوله» این معنابه مامی فهماندکه مرادازمحاربه باخداورسول عملی است که برگشت می کندبه ابطال اثرچیزی که رسول ازجانب خدای سبحان برآن چیز ولایت داردنظیرجنگیدن کفاربارسول وبامسلمانان وراهزنی راهزنان که امنیت عمومی راخدشه دارمی سازند.امنیتی راکه باگسترش دامنه ولایت رسول انتشاریافته است.^[۲۸۴]
بانبودن امنیت درجامعه وارتکاب جرم محاربه ،به خون مسلمانان تعدی می شود.ازروش های ارتکاب محاربه می توان استفاده ازشمشیر رانام بردکه برای ارعاب مردم استفاده می شودوبستر بی حرمتی به خون مسلمین راباآلت قتّاله فراهم می کند تامحاربان به اهداف شوم خودمانندکشتن مسلمان برای کسب اموالش دست یابند.اهدافی که برای رسیدن به آن حتی امنیت عمومی وجان مسلمانان رادرخطر کشته شدن قرار می دهد.
۱-۱)شناخت شروط تحقق محاربه سبب آگاهی ازشیوه بی حرمتی به خون مسلمان:
ازطریق شناخت جرم محاربه می توان محارب راپیداکردوبااجرای سریع مجازات اوامنیت جان مسلمین را به اجتماع بازگرداند.شناخت محارب ازطریق شروط تحقق محاربه امکان پذیر است.
۱-شرط اول قوت وقدرت داشتن محارب است.بااین شرط محارب ازسارق متمایز می شود.^[۲۸۵] قدرت وقوت است که به جانی انگیزه ارتکاب جرم می دهد وجان مسلمین رادرخطرمرگ می گذارد.
برخی ازافرادهستندکه به قصدترساندن مردم دست به سلاح می برنداماازافرادقوی ترازخودمی ترسند.این موضوع مورداختلاف فقهاواقع شده که آیاچنین کسی محارب است یا خیر.ترسیدن چنین افرادی ازقوی ترهابامحارب بودن آنهاهنگام تعدی باسلاح به جان ومال انسان هاتناسب ندارد.
۲-سلاح کشیدن به سمت مردم،شرط دیگر تحقق محاربه است که می توان گفت دربردارنده قدرت داشتن محارب است وازوسایل قدرت محارب به شمارمی رود. وتهدیدکننده امنیت جان هاست.
سلاح اعم ازشمشیروامثال آن به شمارمی رود.وهرآنچه که درعرف موجب ارعاب شودسلاح محسوب می شود.هرسلاح مخصوص به یک وسیله خاص مانندشمشیرنیست چه بسا می توان ادعاکردکه اطمینان فقهی وجودداردکه هرکسی که باابزارهایی مثل چوب دستی،عصا،یاپرتاب سنگ ویاهرابزارکشنده دیگری راهزنی کند،راه راناامن کندوعابران رابکشد یااموالشان رابدزدحکم مجازات محارب برآنان مترتب است.^[۲۸۶]
۳-محارب دردارالاسلام یا غیرآن راهزنی کند.^[۲۸۷] که این نظر صاحب جواهر است. اصل اولیه، محترم بودن جان ساکنان دارالاسلام است.^[۲۸۸] دارالاسلام به کشوریا منطقه ای گفته می شودکه اکثریت آن مسلمان باشندخواه اینکه حکومت آن دینی یاسکولار ولائیک باشد.ودارالکفربه کشورومنطقه ای گفته می شودکه اکثریت مردمش کافرباشندخواه حکومت آن دینی ومبتنی بریکی ازادیان غیرازاسلام باشدیاسکولارباشدمانندکشورهای اروپایی،آمریکاونظائرآن.بنابراین ممکن است دولتی مدرن وسکولارباشدامادارالکفرودولت کفرحساب شود.^[۲۸۹] ابوحنیفه گفته است محارب در خارج شهر در فاصله بین سرزمین ها یادرصحراقطع طریق کند.چون ممکن است کسی که براوتعدی می شود درداخل شهر باشد واز دیگران کمک بخواهد.جمهور فقها بین داخل شهر وخارج شهر فرقی نگذاشته اند.پس ممکن است اجرای مجازات محاربه درموردگروههای مجرمان که به مردم بعداز نصف شب در خیابان های عمومی تعرض می کنندوآرامش آنان رابرهم می زنند،جاری شود.وهمان مصداق محارب باشند.^[۲۹۰]ارعاب مردم حرام است وفرقی بین ارعاب مسلمان وغیرمسلمان،سرزمین اسلام وغیرآن نیست.^[۲۹۱]
۴-محارب مال را آشکارابگیرد.^[۲۹۲]چون اگر آن راپنهانی بگیرد سارق است.درقواعدآمده است:محاربه زمانی محقق می شودکه محارب بخواهدمال رابه زوروآشکارابگیرد.اگراومال راپنهانی ببردسارق است واگرمال رابدزدوفرارکند منتهب است.منتهب کسی است که مال دزدیده شده رابه زوربگیردوسرقت کند.ومجازات قطع ندارد.^[۲۹۳] اگردزد مال راشخصابگیرد و فرارکند پس مال را با قهر گرفته است وحد قطع نداردواگر باقهر ازقافله بگیردیا به زور این کارراانجام دهد ومال رابدزددحد دزدی که مال راربوده نه حد سرقت است ونه حد محاربه.^[۲۹۴]اگرچه که بدون مجازات نمی مانندوبرای بازدارندگی ازارتکاب جرایم وحفظ حرمت خون مسلمان مجازات می شوند.زیرادرگرفتن مال مسلمان ازتهدید به قتل مسلمان درصورت ندادن مالش به محاربان شروع می شودومسلمان برای حفظ جانش مالش راتسلیم می کند.
محارب با تهدیدمردم بااسلحه به مال وآبروی مردم تعدی کندکه به همین جهت موجب اختلال درنظام اجتماعی وامنیت می شود.^[۲۹۵]وجان مسلمین را درخطرمرگ قرار می دهد .بااجرای مجازات برمحاربان امنیت جان ها تأمین می شود.
بنابراین هرگاه شخصی دارای قدرت وقوت باشدوباسلاح به ارعاب مردم دردارالاسلام بپردازد وآشکاراوبه زورمال مردم رابگیردمحارب است.محارب چون قدرت داردمی تواندهرجنایتی رابه مسلمان مانندکشتن اوانجام دهدوچون سلاح داردابزارقتل مسلمین برایش فراهم است.اصل دردارالاسلام حفظ حرمت خون مسلمان است وحرمت عمل محارب درکشتن مسلمان دردارالاسلام بااین اصل معلوم می شود.وچون محارب مال مسلمان رابه زوروآشکارا می گیردتهدیداولیه برجسم وجان مسلمان است وبه حدی است که درملاءعام این فعل قبیح رامرتکب می شودوآن راترویج می دهد.مسلمان هم برای حفظ جان مالش رامی دهدتاخونش تضییع نشودهرچندکه مالش راداده است. دراحادیث ازپیامبر(ص)نقل شده است«حرمه ماله کحرمهدمه»^[۲۹۶]حرمت مال مسلمان مانندحرمت خونش است.درواقع مسلمان حرمت مهم مال رافدای حرمت اهم جان می کندتاجانش حفظ شود.
۲-۱)مجازات شدید محارب عامل بازدارنده ازبی حرمتی به خون مسلمان:
دین اسلام برای ایجادیک جامعه سالم که درآن حقوق افرادمحترم شمرده شود،برنامه های تربیتی ویژه ای راترتیب داده تاافرادجامعه درامنیت وآسایش زندگی کنندوزمینه رشدوشکوفایی مردم فراهم گردد.این برنامه هاگاهی به صورت تشویقی وصرفاتربیتی است وگاهی به صورت مجازاتهایی است که درباره فتنه گران،اخلال گران،مفسدان وکسانی که درجامعه ایجادناامنی می کننداعمال می شود.این مجازاتها گاهی چنان سخت وخشن است که ترس ازآنهاعامل بازدازنده مهمی به شمارمی رود.یکی ازاین مجازاتهای سنگینی که نقش عمده ای درتأمین امنیت جان وآسایش مردم دارد،حدّومجازاتی است که برای راهزنان واخلال گران امنیت عمومی درنظرگرفته شده است وازآنان به عنوان محاربان باخدا،پیامبر ومفسدان درزمین یادمی شود.^[۲۹۷]
محاربه وافسادهردوموجب اخلال درامنیت عمومی می شود.وامنیت عمومی فقط باایجادترس عمومی وقرارگرفتن ترس به جای امنیت مختل می شودترس عمومی طبعا وعادتا ازطریق به کارگیری سلاح وتهدیدبه قتل ایجادمی شود.^[۲۹۸]اخلال به امنیت عمومی تنهاشامل آن چاقوکشی نمی شودکه به روی فردمعین کشیده شودواورا تهدیدکند چون امنیت عمومی وقتی خلل می پذیرد که خوف عمومی وناامنی جای امنیت رابگیردومحارب زمانی می تواندچنین خوفی درجامعه پدیدآوردکه مردم را بااسلحه تهدید به قتل کند.^[۲۹۹]ودرصددریختن خون آنان برآید.
دراین جالازم است به نکته ای اشاره کنیم که جرم إفسادفی الارض مستقل ازمحاربه است زیراإفسادفی الارض اعم ازمحاربه است ودرآیاتی که محاربه مطرح نیست مانندآیه ۳۲/مائده«من قتل نفسابغیرنفس أوفسادفی الارض»إفساد فی الارض مطرح شده است مواردی ازإفساد فی الارض راکه به خون مسلمان مرتبط بود وآن راتهدید می کردمانندانواع قتل موردبررسی قرارداده شد.هم چنین آیه۳۳/مائده یکی ازمصادیق إفسادفی الارض رابیان می کندتاازطرف دیگرنوعی تعلیل برای شدت گناه وجرم محاربه باشد.إفسادفی الارض مصادیق متعددی داردکه برخی ازآنهاعنوان معینی مانندمحاربه دارند.^[۳۰۰] اجرای مجازات برمحارب ازباب حدودوحق الله است وغیرقابل تغییریاعفو می باشدزیرابامصالح مهمی ازجمله حرمت خون مسلمان مرتبط است که حتی اگرمجنی علیه هم عفوکندنمی توان ازاجرای مجازات اوصرف نظرکردوخداوندمتعال دستوربه اجرای آن داده است.
غزالی وبرخی ازفقهای امامیه گفته اند:هدف شرع ازتشریع مجازات ،حمایت ازمصالح خمسه بوده که یکی ازمصالح خمسه حفظ جان است وجعل همه احکام اسلامی برای حمایت ازآنهاست.هرچه که باعث ازبین رفتن این مصالح گرددمفسده وجرم است وبرطرف کردن مفاسدمصلحتی دیگراست.^[۳۰۱]محارب اعمالی رامرتکب می شودکه مصلحتی از مصالح خمسه ازجمله جان انسان هارادر خطرقرارمی دهد.
درآیه ۳۳/مائده مجازات حدودبرای محاربه وفساداست پس کسی که شمشیربکشد،سعی درگسترش فسادکندوکسی رابکشدبدین جهت که هم مفسدوهم محارب است کشته می شودنه بدین جهت که قاتل قصاص شودتادرنتیجه اگراولیای دم ،قاتل راببخشند،قصاص ساقط شود.چنین نیست یعنی اگراولیای دم،قاتل راببخشند،بازهم قاتلی که محارب است بایدکشته شود.^[۳۰۲]
درآیه ۳۳/مائده چهار مجازات برای محارب بیان شده است :قتل،قطع،صلب ونفی.امااین مجازات تخییری است یا ترتیبی؟آمدن کلمه ی «أو»برای توزیع است پس اگرمحارب کسی رابکشد ومالش را بدزد ،کشته می شودوبه دار آویخته می شود.ومحاربی که فقط مال بدزد دست وپایش به طور مخالف قطع می شودواگر موجب إخافه طریق شود ولی کسی رانکشته ومالی را ندزدیده باشد نفی بلد می شوداین نظر اکثر علما وبزرگان مذاهب است.مالکیه گفته است :آیه دلالت بر تخییر درمجازات ها داردعمل به اقتضای «أو»تخییر است .امام معصوم مخیراست بین تطبیق یکی از عقوبات براساس مصلحتی که می بیند ،حکم کند.واگر محاربان مال را سرقت نکردندوکسی را نکشتند ،امام مخیر است که حکم به قتل یا صلب یا قطع یانفی دهد.که این براساس عمل به ظاهر آیه است دلیل مالکیه این است که حرف«أو»برای تخییر وضع شده است همان گونه که در کفاره جزاءصید آمده است :«لاتقتلواالصید وأنتم حرم ومن قتله منکم متعمدّافجزاء مثل ماقتل من النعم یحکم به ذواعدل منکم هدیابالغ الکعبه أوکفاره طعام مساکین أوعدل ذلک صیاما لیذوق وبال أمره عفاالله عمّا سلف»^[۳۰۳] درحالی که محرمید شکاررانکشیدوهرکس ازشماعمداآنرابکشدبایدنظیرآنچه کشته است ازچهارپایان کفاره ای بدهد،که(نظیربودن)آن رادوتن عادل ازمیان شما تصدیق کنندوبه صورت قربانی به کعبه برسد.یابه کفاره(آن) مستمندان راخوراک بدهد،یامعادلش روزه بگیرد،تاسزای زشتکاری خودرابچشد.خداوندازآنچه درگذشته واقع شده عفوکرده است.^[۳۰۴]ودلیلی بر خلافش اقامه نشده است،پس تخییر باقی است.ابوحنیفه گفته است تخییر برای محارب خاص است ودر موردمحاربی که شخصی راکشته ومالی راسرقت کرده است،می باشد.پس امام در حکم به هریک از این مجازات چهارگانه مخیراست وقطع به تنهایی مجازات دراین مورد از محارب نیست.بلکه ناچاربه انضمام قتل یا صلب به قطع است چون جنایت قطع وأخذ مال توسط محارب صورت گرفته است.
دلیل جمهورفقها این است که اولا عقل مقتضی این است که بایدجزاباجنایت ازنظرزیادی وکمی تناسب داشته باشد.همچنین اجماع امت برعدم اکتفاءبه مجازات نفی بلددرمورد راهزنی است که مال سرقت کرده وکسی راکشته است.ثانیاعمل به تخییرزمانی است که سبب وجوب واحدباشدمانندکفاره سوگندوکفاره جزای صید.امادرصورت اختلاف سبب به ظاهرتخییر عمل نمی شود. ^[۳۰۵]
امااگر محارب کسی را کشته باشد کشتن اومتعین می گردد وبه حدوددیگر بسنده نمی شودخواه محارب را از باب قصاص بکشند یا به عنوان حد ،خواه اولیای خون اوراببخشند یا نبخشند.درموردتناسب جرم ومجازات شیخ طوسی وبرخی فقهای دیگرکه موافق این نظرهستندگفته اند: ۱- اگر کسی را کشته باشد به عنوان قصاص درصورتی که ولی دم خون مقتول را طلب کندیا به عنوان حددرصورتی که ولی دم از اودرگذرد یا درخواست قتل اورانکند کشته می شودوواگر کسی را کشته باشد وهم مال ربوده باشد ،دست وپایش در جهت عکس بریده می شود،آن گاه کشته می شود،سپس پیکر بی جانش را بردار می زنند.۲-اگر فقط مال ربوده وکار دیگری انجام نداده باشد،خواه مال کم یازیاد باشد واز حرزیا غیر حرز دزدی کرده باشد دست وپایش در جهت عکس بریده می شود وسپس تبعید می گرددولی کشته نمی شود.۳-اگر کسی را مجروح کرده باشد وچیزی برنداشته باشدوکسی را نکشته باشدحتی اگر جراحت سرایت پیدا کرده باشد وموجب مرگ مجروح شود،به اندازه جراحت وارد ه قصاص می شود سپس تبعید می شود.۴-اگر فقط سلاحش را آشکار کرده وموجب ترساندن شده باشد،وچیزی برنداشته ،کسی را به قتل نرسانده ومجروح نکرده باشد،فقط تبعید می شود.^[۳۰۶]
مجازات متفاوتی که درباره محاربان اجرامی شود به سبب آن است که نحوه ارتکاب این جرم بسیارمتفاوت است وهمه محاربان مسلمایکسان نیستند.وطرز مجازات آنهاهم متفاوت است.مجازات فوق العاده ای که اسلام درموردمحاربان به خرج داده است برای حفظ خونهای بی گناهان وجلوگیری ازحملات وتجاوزهای افرادقلدر،زورمند،جانی،چاقوکش وآدمکش به جان،مال ونوامیس مردم بی گناه است.^[۳۰۷]انسان هایی که ریختن خونشان حرام است وشرع به شدت به مبارزه با بی حرمتی کردن به آن پرداخته است.
۲)مجازات محارب عامل حفظ حرمت خون مسلمان درروایات:
۱-۲)توجه به حرمت خون مسلمان درشأن نزول آیه محاربه:
شأن نزول آیه ۳۳/مائده ازبی حرمتی کردن به خون مسلمان وکشتن اوآغاز می شود.آیه فوق درموردگروهی است که به ساربان حمله می کنندواورامی کشند که این ازمصادیق سلاح کشیدن برای ترساندن وکشتن مردم است.^[۳۰۸]وحرمت خون انسانهادرآن نزد مرتکبان محاربه نادیده گرفته می شودوبه خون افراد تعدی می کنند.
ازامام صادق(ع)ازرسول خدا(ص)درموردداستان نزول آیه محاربه نقل شده است:«قدم علی رسول الله (ص)قوم من بنی ضبّه مرضَیَ_فقال لهم رسول الله(ص)أقیموا عندی-فإذابَرَأتم بعثتکم فی سریّه_ فقالوااُخرجنامن المدینه_فبعث بهم إلی إبل الصّدقه_یشربون من أبوالهاویأکلون من ألبانها_فلمّابَرَََََُؤا وَاشتدّوا قتلوا ثلاثهً ممن کان فی الإبل _فبلغ رسول الله (ص)الخبرُ_فبعث إلیهم علیّا(ع)وهم فی وادٍ_قدتحیّروالیس یقدرون أن یَخرُجوامنه_قریبا مِن أرض الیمنِ فأسَرَهم_وَجاءَبهماإلی رسولِ الله(ص)فنزلت هذه الایَه«إنما جزا ءالذین یحاربون الله ورسوله ویسعون فی الارض فساداأن یقتلوا أو یصلبواأوتقطع أیدیهم وأرجلهم من خلاف أوینفوا من الارض» فَاختاررسول الله(ص)القَطع_فقطع أیدیهم وأرجلهم من خلاف.^[۳۰۹] بیمارانی ازبنی ضبّه نزدپیامبر(ص)آمدند.پیامبر(ص) به آنان فرمود:نزدمابمانید وپس ازسلامتی شمارا به سریه ای می فرستم.آنهاگفتند:ماراازمدینه به جایی دیگربفرست.پیامبر(ص)آنهارابه محل نگهداری شترهای زکاتی فرستاد.آنان ازادرارشترها(برای مداوا)وازشیرآنهابه عنوان غذا استفاده کردندچون شفایافتندوقدرت گرفتندسه تن ازنگهبانان شترهاراکشتند.این خبر به پیامبر(ص)رسیدواوعلی(ع) راازپی آنان فرستاد.آنهاراسرگردان دربیابانی نزدیک یمن یافت که نمی توانستند ازآن خارج شوندآنهارااسیرکردونزدپیامبر(ص)آورد دراین هنگام آیه۳۳/مائده نازل شد.پیامبر(ص)نیزحکم قطع رابرگزیدودست وپای آنها راازچپ وراست قطع کرد.
هرچندمسلم نیست که موردروایت ازمصادیق سلاح کشیدن برای ترساندن مردم باشدبه این جهت که شترهاجزءصدقات بوده وساربان ازعمّال دولت اسلامی بودند.بنابراین یکی ازدوایرحکومت اسلامی بوده است.محاربان پس ازبهبودی باحمله به مسئولان ومأموران این اداره سه نفرازآنها راکشته وگریختند.ظاهرا این اقدام ازباب حمله مسلحانه به دولت اسلامی به منظورتضعیف آن بوده است.پس ازمصادیق قیام مسلحانه درمقابل حکومت اسلامی است که درآیه ۳۳/مائده ظهوردارد.درصورت پذیرش اینکه کشتن ساربان ازمصادیق کشیدن سلاح به قصدترساندن مردم باشد،بیان موردقرینه برشمول موضوع آیه برچنین اشخاصی است ومنافات نداردکه به ظاهرآیه۳۳/مائده تمسک کنیم وموردنزول وامثال آن راازمصادیق محاربه بدانیم.
بنابراین می توان گفت:هرکس درمقابل دولت اسلامی قیام مسلحانه کندمحارب است وشمشیرکشیدن برای ترساندن مردم وبرهم زدن امنیت ونظمی است که توسط دولت اسلامی که رسول خدا(ص)مؤسس آن بودایجادشده است،ازمصادیق محاربه است. هرچندکه برای صدق محارب ایجادرعب بایدجنبه عمومی داشته باشددرحالی که ساربان رادرخارج ازشهرترسانده اند.^[۳۱۰]چه عنوان محارب برقاتل ساربان صدق بکندیانکندقاتلان مستحق مجازات اعدام هستند چه اینکه ازباب حدیاقصاص باشد.زیرابه خون مسلمانان بی حرمتی شده وبرای عدم تضییع آن قاتلان باید کشته شوند.
۲-۲)امنیت خون باتناسب بین جرم ومجازات:
تخییری بودن مجازات به این معنانیست که حکومت اسلامی نزدخودیکی ازچهارمجازات قتل،صلب،قطع ونفی راانتخاب کندونوع ارتکاب جنایت رادرنظرنگیرد.زیرابسیاربعید است که کشتن وبه دارآویختن محارب هم ردیف تبعیدباشدوهمه به یک اندازه بازدارندگی داشته باشند.دربسیاری ازقوانین جزائی دنیاهم گاهی برای یک جرم چندمجازات درنظرمی گیرند.و قاضی درتعیین مجازات که باجهات مخففه وگاهی باتشدید همراه است کیفرمناسبی راانتخاب می کند.^[۳۱۱]
دراجرای مجازات تخییری محارب بین جرم ومجازات تناسب وجوددارد.اگرتناسب بین جرم ومجازات نباشدمثلاجزاکمترازجرم باشدموجب جرأت یافتن مجرم می شودواگرجزابیشترازجرم باشدانگیزه مجرم رابرای ارتکاب جرایم سنگین ترافزایش می دهد.جرایمی که خون مسلمان رامورد تعدی قرارمی دهد.اگرمحاربی راکه فقط ایجادرعب ووحشت کرده دستش راقطع کنند اودرصددقطع دست مجنی علیه ویاقتل اوبرمی آید.مجرم همیشه آن جرمی راکه درنظرداشته انجام نمی دهدبلکه ممکن است جرمی سنگین ترازآنچه درتصورداشته مرتکب شودوبه خون مسلمانان تعدی کند.
امام صادق(ع)ضمن تعریف محارب مجازات تخییری محارب رابیان نمودند: «أَمْرُ الْمُحَارِبِ وَ هُوَ الَّذِی یَقْطَعُ الطَّرِیقَ وَ یَسْلُبُ النَّاسَ وَ یَغِیرُ عَلَى أَمْوَالِهِمْ وَ مَنْ کَانَ فِی مِثْلِ هَذِهِ الْحَالِ إِلَى الْإِمَامِ فَإِنْ شَاءَ قَتَلَ وَ إِنْ شَاءَ صَلَبَ وَ إِنْ شَاءَ قَطَعَ وَ إِنْ شَاءَ نَفَى وَ یُعَاقِبُهُ الْإِمَامُ عَلَى قَدْرِ مَا یَرَى مِنْ جُرْمِهِ »^[۳۱۲]مجازات محارب وآن کسی که راهزنی می کند واموال مردم رابه غارت می بردوکسانی هماننداو،باامام است.اگرخواست اورامی کشدواگرخواست اورابه دارمی آویزد واگرخواست دست وپای اورابه طورخلاف قطع می کندواگرخواست اوراتبعید می کند.امام،محارب رابه میزان جرم اومجازات می کند.
تعیین مجازات محارب باحاکم است که دروضع آن تناسب بین جرم ومجازات رامدنظرقرارمی دهد.^[۳۱۳]
روایت دیگرکه به بیان تناسب بین جرم ومجازات درمحاربه می پردازدواختیاراامام هم براساس این تناسب است.ازامام رضا(ع) است که درموردآیه« جَزٰاءُ الَّذِینَ یُحارِبُونَ الله وَ رَسُولَهُ وَ یَسْعَوْنَ فِی الْأَرْضِ فساداً »سوال شدکه چه کاری است که اگرکسی مرتکب آن شدمستوجب یکی ازاین مجازات های چهارگانه می شود؟امام فرمودند:« إِذَا حَارَبَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ- وَ سَعَى فِی الْأَرْضِ فَسَاداً فَقَتَلَ قُتِلَ بِهِ- وَ إِنْ قَتَلَ وَ أَخَذَ الْمَالَ قُتِلَ وَ صُلِبَ- وَ إِنْ أَخَذَ الْمَالَ وَ لَمْ یَقْتُلْ- قُطِعَتْ یَدُهُ وَ رِجْلُهُ مِنْ خِلَافٍ- وَ إِنْ شَهَرَ السَّیْفَ وَ حَارَبَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ- وَ سَعَى فِی الْأَرْضِ فَسَاداً- وَ لَمْ یَقْتُلْ وَ لَمْ یَأْخُذِ الْمَالَ نُفِیَ مِنَ الْأَرْضِ الْحَدِیثَ.» ^[۳۱۴]هرگاه کسی به محاربه باخداوپیامبربرخیزدوبکوشدکه درزمین فسادکندودراین راه مرتکب قتل شود،مجازات اواین است که به سبب ارتکاب قتل،به قتل برسدواگرمرتکب قتل شودومال رابگیردکشته ومصلوب شود.واگرأخذ مال کردولی مرتکب قتل نشد،به قتل نمی رسدولی یک دست ویک پای اوبه طورمخالف قطع می شود.واگرکسی شمشیرکشیدوبه محاربه باخدا وپیامبربرخاست وکوشیدتادرزمین فسادکندولی مرتکب قتل وأخذمال نشد،مجازات اواین است که تبعیدشود.
هرگاه محارب جرم سنگین تررامانندقتل مرتکب شودمجازاتش هم قتل است وازمجازت شدیداوبه شمارمی رود.^[۳۱۵]این تناسب بین ارتکاب جرم ومجازات محارب موجب حفظ حرمت خون مسلمان می شودتابامجازات قاتل دیگران مرتکب بی حرمتی به خون مسلمین نشوند.وخون مسلمان ازتعدی محفوظ بماند.بااجرای عادلانه مجازات مانندموردمحاربه می توان ازوقوع مجددجرایم وانگیزه مجرمان برای تلافی ودرنتیجه کشتن مجنی علیه ها پیشگیری کرد.
آیه هفتم:
۱)اهمیت حفظ حرمت خون هادرفلسفه مجازات قصاص:
تشریع قصاص هم عامل حفظ حرمت خون مسلمان است وهم ازکشته شدن بی رویه خانواده قاتل که مرتکب قتل نشده اند وخونشان محترم است جلوگیری می کند.قصاص تنهامختص قاتل است.
کیفرومجازات قصاص درمیان اعراب قبل ازاسلام فقط باقتل صورت می گرفت وهیچ گونه حدوحدودی وجودنداشت وصرفا بستگی به قوت وضعف طرف داشت،گاهی فردی راعوض دیگری می کشتند،وگاهی ده نفر یاقبیله ای رامقابل یک نفرازبین می بردند،ولی اسلام که درهرموضوع،واقع رادرنظرمی گیردنه همچون یهودتنهابه قصاص تکیه می کندونه مانندمسیحیان فقط راه عفو،ویادیه راملتزم می شود. ^[۳۱۶] قبل ازظهور اسلام وقتی کسی کشته می شد همه قبیله را مستوجب کیفر می دانستند واز تمامی آنها انتقام شخصی می گرفتند اسلام به جهت حفظ حیات افراد بی گناه قصاص را قانون گذاری کرد تاریشه ی خون ریزی ها و بی نظمی ها خشکیده شود وضمن سفارش به عدم ارتکاب قتل به کیفر قصاص تأکیدنموده است.^[۳۱۷]
برای هر مجازاتی که خداوند متعال برای مجرمین در نظر گرفته یک علت وفلسفه ایی مدنظر داشته است در موردفلسفه مجازات قصاص خداوند متعال می فرماید: «ولکم فی القصاص حیاه یااولی الالباب لعلکم تتقون » ^[۳۱۸] و ای خردمندان ،شما را در قصاص زندگانی است ،باشد که به تقوا گرایید.^[۳۱۹]
قصاص نفس زمانی اجرامی شودکه قاتل مرتکب قتل عمد شود.موجب قصاص نفس خارج کردن نفس معصوم وهمتا از روی عمد و ستم است.^[۳۲۰] مجازات یکی از عوامل حفظ نظم و حقوق افراد است مبنای مجازات رحمت خداوند بربندگان است که به آحاد جامعه منفعت می رساند، دفع مفسده می کند، رحمت الهی و مصلحت واقعی افراد و جامعه را مستقرمی کند .^[۳۲۱]
حکمت تشریع قصاص حفظ حیات جامعه است زیرابهترین مانع برای جلوگیری مردم ازجرأت یافتن بر قتل نفس است.اگرافراداجتماع بدانندکه هرگاه اقدام به قتل نفس کنند،قصاص می شوندودراجرای قانون قصاص استثنائی راه ندارد ازترس آن جرأت به ارتکاب قتل پیدانمی کنند پس قصاص مایه حیات قاتل است زیرااورا ازفکرآدم کشی تاحدزیادی بازمی داردوکنترل می کند.هم چنین اغلب کسانی که دست به آدمکشی می زنند اشخاص رذل وچاقوکشی هستندکه برای یک امرجزئی مرتکب قتل می شوندواگراوراقصاص نکنند صدهانفردیگررابه قتل می رساندولی اگرقصاص شودجان بسیاری حفظ شده است.^[۳۲۲]
۱-۱)حفاظت ازخون مسلمان به سبب حیات درقصاص:
وجودحیات درقصاص جانی به معنای حفظ حرمت خون انسانهاست که درآیه ۱۷۹/بقره درموردحرمت خون مسلمانان است زیراقرآن کتاب مسلمین است هرچندکه اسلام برای خون سایر ادیان باشرایطی مانندعقدذمه احترام قائل است. آیه۱۷۹/بقره«لکم فی القصاص حیاه»کلامی رسا ومختصر است وبه این معنااست که برخی از شما برخی دیگر را نکشد به این صورت که اگرمجازات قصاص برجانی اجراشود از قتل دیگران جلوگیری می کند ترس از قصاص شدن حیات را احیا می کندچون شخص هرگاه قصد قتل دیگری را داشته باشدوبه مجازات قصاص توجه کنداز قتل دیگران منصرف می شود وتوجه به عاقبت کارش و قصاص باعث می شودخودش وشخصی راکه قصد قتلش راکرده بودزنده بماندبنابراین موجب عدم تحقق قتل ودرنتیجه حیات آن دومی شود.^[۳۲۳]وبه این ترتیب ازبی حرمتی به خون مسلمان جلوگیری می کند.
حکمت تشریع قصاص اشاره دارد به دفع توهمی که ممکن است از تشریع عفو و دیه به ذهن برسد .حاصل توهم این است که آیه درصددبیان دیه و مزیت ومصلحتی است که درعفو وجود دارد که همان نشر حرمت ،ایثار ورأفت است واینکه عفو به مصلحت مردم نزدیکتر است دفع توهم با آیه به این صورت است که درعفو هرچند تخفیف ورحمت وجود داردولکن مصلحت مردم باقصاص مردم تأمین می شود.^[۳۲۴]وعفوهم معمولاباپرداخت دیه ازجانب جانی به ولی دم صورت می گیرد تاخون مسلمانی که موردتعدی واقع شده هدرنرود.عفوبه معنای سقوط قصاص نیست درصورت عدم پذیرش عفوتوسط ولی دم،حق قصاص باقی است وساقط نمی شود.
اجرای مجازات قصاص برقاتل ازارتکاب قتل توسط قاتل دیگرجلوگیری می کند.به همین جهت گفته اند:«نفی قتل باقتل دلالت براین داردکه درقصاص حفظ حیات است.»^[۳۲۵] درانتهای آیه با عبارات « یااولی الالباب لعلکم تتقون »به نهی از ارتکاب قتل می پردازد که خطاب به آنهایی است که مجازات قتل را می دانند وتصور کشتن رادرذهن خود می پرورانند.^[۳۲۶]درواقع عبارت پایانی آیه۱۷۹/بقره حتی انگیزه بی حرمتی کردن به خون مسلمین راهم نهی می کند.
آیه دیگرکه حفظ حیات رادرتشریع قصاص نفس می داندوآن عبارت است ازگفتارخداوندمتعال که می فرماید: «من أجل ذلک کتبناعلی بنی اسرا‌ﺋیل أنه من قتل نفسا بغیر نفس أو فساد فی الارض فکأنما قتل الناس جمیعا ومن أحیا ها فکأنما أحیاالناس جمیعا و لقدجاءتهم رسلنا بالبینات ثم إن کثیرا منهم بعد ذلک فی الارض لمسرفون»^[۳۲۷]
از این روی بر فرزندان اسراﺋیل مقررداشتیم که هرکسی را جز به قصاص قتل،یا فسادی در زمین بکشد چنان است که گویی همه مردم را کشته باشد.وهرکس کسی را زنده بدارد ،چنان است که گویی تمام مردم را زنده داشته است .وقطعا پیامبران ما دلایل آشکار برای آنان آوردند ،پس از آن بسیاری از ایشان در زمین زیاده روی می کنند.^[۳۲۸]
کلمه ی«أجل»به معنای جنایتی است که خوف آن رود که در بلند مدت رخ بدهدپس هرأجلی جنایت است ولی هرجنایتی أجل نیست.این کلمه به تدریج درمعنای غیر لغویش یعنی تعلیل استعمال شد.
وازظاهر سیاق برمی آید که آیه۳۲/مائده اشاره به کلمه «ذلک»به پسران آدم است.پیش آمدن حادثه فجیع پسران آدم باعث شد که بربنی اسرائیل چنین حکمی انجام دهیم.وجه اشاره «ذلک»به پسران آدم این است که این داستان از طبیعت بشر خبر می دهد طبیعتی که خاص پسران آدم نبوده است طبع انسان این گونه است که اگر دنبال هواوهوس رابگیرد وقهرا کارش به حسادت وکینه ورزیدن افراد منجرشود،آن هم کینه ورزیدن به سرنوشتی که در اختیار خود آنان نیست مانند صدا وچهره ی زیبا،وپیروی از هوای نفس اوراوادار می کند که برسر ناچیز ترین مزیتی که دردیگران هست ودراونیست به درگاه ربوبی شکایت کند که چرا دراوهست ودر من نیست ودرصددکشتن خلق خدا بر آیدوفرد محسود را حتی اگر دوست وبرادرش باشد ازبین ببرد.^[۳۲۹]وحرمت خون اورانادیده می گیردوبه سبب خشم آنی وحسادت بزرگترین جنایت یعنی تعرض به خون مسلمانان رامرتکب می شود.