وبلاگ

قواعد جمع قاعده و قاعده به معانی مختلف از جمله به «پایه، اساس و بنیاد» به کار رفته است.^[۲۲] «قواعد البیت» نیز به پایه های خانه معنا شده است.^[۲۳] این واژه سه بار در قرآن به کار رفته است^[۲۴] از جمله در آیه(وَإِذْ یَرْفَعُ إِبْرَاهِیمُ الْقَوَاعِدَ مِنَ الْبَیْتِ وَإِسْمَاعِیلُ)^[۲۵] «و هنگامى که ابراهیم و اسماعیل پایه‏هاى خانه [کعبه] را بالا مى‏بردند»که به همان معنای پایه و اساس به کار رفته است.
صاحب قواعد التفسیر قاعده را به معنای حکم کلی ای می داند که به وسیله آن احکام جزئیاتش شناخته می شود: «هی حکم کلی یتعرف به علی احکام جزئیاته»^[۲۶]
برخى نیز گفته اند: قاعده در اصطلاح به معناى ضابطه است و آن امرى کلى منطبق بر تمامى جزئیات است.« القاعده: فى الاصْطِلَاحِ بِمَعْنَى الضَّابِطِ وَ هِىَ الْأَمْرُ الکُلِّىُّ الْمُنْطَبِقُ عَلَى جَمِیعِ جُزْئِیَّاتِهِ.»^[۲۷] جرجانى نیز در تعریف آن «امر کلى» را به «قضیه کلى» تغییر داده و گفته است: «إن القاعده هی قضیه کلیه منطبقه على جمیع جزئیاتها»^[۲۸]
با توجه به مطالب فوق روشن می شود گر چه این تعاریف تفاوت اندکی با هم دارند اما در همه آن ها یک ویژگی یعنی «کلی بودن قاعده» بیان شده است.
۲-۴- تعریف قواعد تفسیر
قواعد تفسیر عنوان مرکبی است؛ از این رو تعاریف گوناگونی از آن در کتبی که در زمینه قواعد تفسیر تالیف شده، ارائه شده است.
خالد بن عثمان صاحب کتاب «قواعد التفسیر» آن را این گونه تعریف کرده است:
«هی الاحکام الکلیه التی یتوصل بها الی استنباط معانی القرآن العظیم و معرفه کیفیه الاستفاده منها.»^[۲۹] ؛ قواعد تفسیر احکامى کلى هستند که به وسیله آن ها استنباط معانى قرآن عظیم و شناخت چگونگى استفاده از آن ها به دست مى آید.
وی سپس یاد آور می شود که قواعد تفسیر، جزئی از علوم قرآن به شمار می رود ولی گاهی به همه علوم قرآن «قواعد تفسیر» گفته می شود که از باب اطلاق جزء بر کل است یا اینکه به سبب آن است که در کتب علوم قرآن قواعد زیادی از تفسیر موجود است.^[۳۰]
برخی نیز قواعد تفسیر را قضیه اى کلى می دانند که استنباط معانى قرآن با آن حاصل مى شود.^[۳۱]
عبد الرحمن العک نیز در کتاب«اصول التفسیر و قواعده» قواعد تفسیر را جزئی از اصول تفسیر می داند و می نویسد:
«علم اصول التفسیر عند اصولیین هو ما یبنی علیه التفسیر حسب قواعده و مناهجه.»^[۳۲]؛ علم اصول تفسیر نزد دانشمندان علم اصول آن چیزی است که تفسیر بر حسب قواعد و روش هایش بر آن استوار می شود.
صاحب کتاب«روش شناسی تفسیر قرآن» که فصل دوم کتاب خود را به قواعد تفسیر اختصاص داده است، نیز در رابطه با قواعد تفسیر چنین می نویسد:
«هر کس بخواهد به تفسیر آیات کریمه و فهم مراد خدای متعال از آن بپردازد نیازمند آن است که قواعد متنی را بر مبنای بدیهیات عقلی و قطعیات و مسلمات شرعی و ارتکازات عقلایی، برای تفسیر شناسایی کند و شیوه تفسیر خود را بر آن استوار نماید، تا هم شیوه تفسیری او بی مبنا و استحسانی نباشد و هم در موارد اختلاف، انتخاب او بی ملاک و گزاف نباشد و هم با رعایت آن قواعد، خطاهای تفسیری وی کاهش یافته و به مراد واقعی خدای متعال بیش از دیگران دست یابد…. قواعد تفسیر بخش مهمی بلکه مهمترین بخش از اصول تفسیر را تشکیل می دهد.^[۳۳]»

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

ایشان در ادامه نسبت این قواعد به تفسیر را مانند نسبت علم منطق با اندیشه و استدلال و نسبت اصول فقه با علم فقه می دانند و رعایت آن ها توسط مفسّر را سبب کاهش خطاهای تفسیری و نزدیک شدن به مراد واقعی خدای تعالی می دانند.
باتوجه به این مطالب مشخص می شود که ایشان در این تعریف مانند صاحب اصول التفسیر، قواعد تفسیر را بخشی از اصول تفسیر می دانند امّا همین دانشمند معاصر قرآن در تعریف دیگری که از قواعد تفسیر در جای دیگر دارند آن را جدای از اصول تفسیر دانسته اند و می نویسند:
«با توجه به اینکه یکى از معانى لغوى قاعده، اساس (پى و پایه) است مى توان گفت که قواعد تفسیر، معرفت ها و دیدگاه هایى اند که اساس و پایه تفسیرند و تفسیر بر آن ها مبتنى مى شود؛ ولى اشکال این تعریف ها این است که اصول و مبانى تفسیر را نیز شامل مى شوند و قواعد با اصول و مبانى تفسیر تداخل پیدا مى کنند، زیرا اصول و مبانى تفسیر نیز معرفت ها و دیدگاه هایى اند که تفسیر بر آن ها مبتنى مى شود و قاعده اى که براى تحصیل حجت بر کشف مراد خداى متعال از آیات تبیین شده است بر اصول و مبانى تفسیر نیز صادق است، پس اگر بخواهیم قواعد را به گونه اى تعریف کنیم که از مبانى و اصول جدا شود، با توجه به اینکه قاعده در لغت به معناى ضابطه و قانون نیز آمده بهتر است آن را چنین تعریف کنیم: قواعد تفسیر، دستورالعمل هایى کلى براى تفسیر قرآن مبتنى بر مبانى متقن عقلى، نقلى و عقلایى اند که رعایت آن ها تفسیر را ضابطه مند مى کند و خطا و انحراف در فهم معنا را کاهش مى دهد. طبق این تعریف، معرفت ها و دیدگاه هایى که مبناى تفسیرند اگر دستورالعمل نباشند و ویژگى دستورى نداشته باشند قواعد تفسیر نیستند، بلکه مبانى یا اصول تفسیرند.»^[۳۴]
با توجه به مطالب فوق روشن می شود در تعاریفی که ابتدا برای قواعد تفسیر بیان شد اولاً تنها به ذکر این نکته پرداخته شده بود که قواعد تفسیر احکام کلی ای هستند که وسیله استنباط معانی قرآن قرار می گیرند و ثانیاً به ذکر تعریفی جداگانه برای قواعد تفسیر نپرداخته اند و آن را ذیل اصول تفسیر تعریف کرده اند، در نتیجه تعاریف جامع و کاملی برای قواعد تفسیر نیستند. اما تعریف اخیر به دلیل این که اولاً قواعد تفسیر را جدای از اصول و مبانی تفسیر دانسته و جداگانه به تعریف آن پرداخته است و ثانیاً به خواستگاه قواعد تفسیر نیز اشاره کرده و آن را مبتنی بر مبانی متقن عقلی، نقلی و عقلایی می داند، تعریف جامع تر و بهتری برای قواعد تفسیر است.
۲-۵- انواع قواعد تفسیر
تقسیمات مختلفی در مورد انواع قواعد تفسیر صورت گرفته است و هر کدام از صاحبان قواعد تفسیر در کتب خود به ذکر انواعی از این قواعد پرداخته و آن ها را با آیات قرآن تطبیق داده اند.
خالد بن عثمان در کتاب «قواعد التفسیر» ۳۸۰ قاعده را برشمرده است و این قواعد را در ۲۱ مورد دسته بندی کرده و در هر دسته چند قاعده را گنجانده است. وی ابتدا به توضیح قاعده می پردازد و سپس آن را با آیات قرآن تطبیق می دهد.^[۳۵]
خالد عبدالرحمن عک –همانطور که قبلاً هم اشاره شد- در کتاب «اصول التفسیر و قواعده» مبانی تفسیر را از قواعد جدا کرده و قواعد تفسیر را در ۵ بخش تقسیم کرده است. قواعد تفسیر در روش عقلی و نقلی، قواعد تفسیر در بیان دلالت های نظم و چینش قرآنی، قواعد تفسیر در حالت روشن بودن معانی الفاظ قرآنی، قواعد تفسیر در حالت شمول معانی الفاظ قرآنی و قواعد تفسیر در ضوابط و قوانین الفاظ قرآنی، عنوان پنج بخش قواعد تفسیر در این کتاب است. وی در هر بخش چند فصل گنجانده و هر فصل نیز به نوبه خود شامل چندین قاعده می شود.^[۳۶]
عبد الرحمن بن ناصر سعدی در کتاب «القواعد الحسان لتفسیر القرآن» ۷۰ قاعده را بیان کرده است و در هر قاعده مثال هایی از قرآن بیان می کند. وی در برخی قواعد بدون ذکر عنوان و یا نامی برای قاعده به بررسی آن پرداخته است.^[۳۷]
صاحب کتاب «روش شناسی تفسیر قرآن» نیز که در فصل دوم کتاب خود انواع قواعد تفسیر را بیان می کند به ذکر هفت قاعده کلی از این قواعد بسنده کرده است. این قواعد عبارتند از: قاعده در نظر گرفتن قرائت صحیح، قاعده توجه به مفاهیم کلمات در زمان نزول، قاعده در نظر گرفتن قواعد ادبیات عرب، قاعده در نظر گرفتن قراین، قاعده مبنا بودن«علم» و «علمی»، قاعده در نظر گرفتن انواع دلالت ها و قاعده احتراز از ذکر بطون برای آیات.^[۳۸]
ما در این پژوهش رعایت قواعد تفسیر در منهج الصادقین را براساس کتاب اخیر(روش شناسی تفسیر قرآن) بررسی کرده و این تفسیر را از حیث رعایت قواعد تفسیر ذکر شده در این کتاب مورد بررسی قرار می دهیم تا میزان رعایت این قواعد در تفسیر منهج الصادقین مشخص شود.
فصل دوم: نگاهی به زندگی ملا فتح الله و تفسیر منهج الصادقین
الف: زیست نامه ملا فتح الله کاشانی
ولادت و رشد
ملا فتح الله کاشانی مفسّر بزرگ، فقیه و متکلم دوره صفوی و فرزند ملا شکرالله کاشانی است وی در یکی از دهه های نخست قرن دهم هجری در کاشان به دنیا آمد و از علمای دولت شاه طهماسب صفوی است^[۳۹] در کتب تراجم از این شخصیت بزرگ با عناوین گوناگونی چون المولی المفسّر^[۴۰] اکابر علما، محقق، متبحّر در تمام علوم دینی^[۴۱] فقیه، متکلم، عالم کامل جلیل^[۴۲] عالم به لغات و ادبیات عرب^[۴۳] و … یاد شده است.
پدرش ملا شکرالله نیز از علمای آن دوران بود، ملا فتح الله در خانواده ای مذهبی رشد یافت و تحصیلات مقدماتی را در زادگاهش نزد پدر و دیگر بزرگان آن دریار به اتمام رسانید. ملا فتح الله بعد از رشد و ازدواج، با فقر و نداری زندگی را می گذراند. دوران حیات وی یعنی حدود سال های ۹۰۰ تا ۹۸۸ مصادف با پادشاهی سه پادشاه صفوی به نام های شاه اسماعیل، شاه طهماسب و شاه اسماعیل دوم بوده است.
کتاب های تاریخ و تراجم از چگونگی زندگی، خانواده و فرزندان ملا فتح الله سخن نگفته اند برخی علت ناشناختگی وی را به دلیل روحیه زهد گرایی، انزواطلبی و فقر او دانسته اند.
ملا حبیب الله کاشانی می نویسد: «من کسی را ندیدم که به احوال او در میان علما اشاره کند ….آن چه شایسته شگفتی است این است که چنین فاضل کاملی چگونه ممکن است حالش از علما مخفی بماند و در شمار فضلاء از او یاد نشود ….انگیزه ناشناخته ماندن وی فقر و نداری اوست»^[۴۴]
احتمال دیگری که در ناشناخته ماندن ملا فتح الله کاشانی وجود دارد ممکن است فاصله تاریخی زیاد وی باشد.
اظهارات آیت الله ابوالحسن شعرانی در مقدمه بر تفسیر منهج الصادقین، ما را به فرزندان و نوادگان با واسطه ملا فتح الله راهنمایی می کند. وی در مقدمه بر تفسیر منهج الصادقین می نویسد: «در آخر کتابی مختصر از کتب خانواده ما، جد هفتم این حقیر ملا فتح الله، اجازه روایت این کتاب را به میرزا حسن نام، از اولاد ملا صالح مازندرانی داده است و اسناد خود را به ملا فتح الله صاحب تفسیر می رساند و این نسخه را تبرکاً نگه می داشتند.»^[۴۵]
با توجه به این اظهارات می توان چنین نتیجه گرفت که ملا صالح مازندرانی از اجداد آیت الله شعرانی و از فرزندان چند نسل بعد ملا فتح الله کاشانی بوده است.
علاوه بر این در تبار نامه آیت الله شعرانی که در مجله نور علم به چاپ رسیده است این چنین آمده است:«میرزا ابوالحسن تهرانی، فرزند محمد،….و از نوادگان ملا فتح الله کاشانی»^[۴۶]
استادان
ملا فتح الله نزد استادان مختلفی کسب علم کرده است که مشهورترین آن ها علی بن حسن زواره ای است که در علوم قرآنی استاد بوده، است. وی از علمای قرن دهم و از شاگردان سید غیاث الدین جمشید متوفی۹۸۸ ه.ق و محقق کرکی بوده و تفسیری به نام ترجمه الخواص دارد که به تفسیر زواره ای معروف است و به تصریح خودش آن را با توجه به تفسیر مواهب علیه واعظ کاشفی نگاشته است.^[۴۷]
وی در سال ۹۴۶ه.ق از تالیف این تفسیر فراغت یافته است که بر اساس حساب ابجد مطابق عدد «فضل آله» می باشد.^[۴۸]
ملا فتح الله با واسطه استادش از شیخ علی کرکی و ضیاء الدین محمد بن محمود از مقدس اردبیلی نیز روایت کرده است.«و او شاگرد مفسّر بزرگ ابو الحسن علی بن حسن زواری بوده که به واسطه او از شیخ علی کرکی و همچنین از ضیاء الدین محمد بن محمود از مقدس اردبیلی روایت کرده است.^[۴۹]»
مرحوم میرزا عبدالله افندی در ریاض العلماء می نویسد:«مولی فتح الله کاشانی از علمای دولت شاه طهماسب صفوی و از شاگردان علی بن حسن زواره ای است.^[۵۰]»
در موسوعه الطبقات الفقهاء، روضات الجنات و اعیان الشیعه نیز از این استاد ملا فتح الله کاشانی یاد شده است.^[۵۱]
از دیگر استادان ملا فتح الله همانطور که قبلاً نیز اشاره شد به دلیل فاصله زیاد تاریخی و نیز شفاف نبودن تاریخ زندگی این مفسّر بزرگ، اطلاع چندانی در دسترس نیست، ولی از شواهد معلوم می شود که ملا فتح الله در خانواده مذهبی رشد یافته و مراحل تحصیل و بالندگی علمی را در همان کاشان گذرانده بود و نزد پدر بزرگوارش که از علمای آن عصر بوده، نیز تعلیم دیده است.
شاگردان
شاگردان زیادی نیز در دوران حیات ملا فتح الله از دانش و معرفت و زهد و تقوای وی بهره می بردند اما گذشت زمان نام بسیاری از آن ها را از کتب تاریخ و رجال زدوده است^[۵۲] و نام برخی از آن ها در کتب تراجم ذکر شده است. از شاگردان او می توان به شخصیت های زیر اشاره کرد:
رضی الدین شاه مرتضی بن تاج الدین محمود کاشانی که فقیه و مفسّر و ادیب بود و در کاشان تدریس داشت. در سال ۹۵۰ه.ق متولد و در ۱۰۰۹ه.ق در گذشت وی پدر ملا محسن فیض کاشانی بود^[۵۳]
ملا محسن فیض کاشانی نیز یکی دیگر از شاگردان ملا فتح الله است^[۵۴] وی از عالمان قرن یازدهم هجری است او محدثی فقیه و فیلسوفی عارف بود که در کاشان دیده به جهان گشود و در آن شهر مدارج علمی را طی کرد و آوازه ای به سزا یافت. سه تفسیر بزرگ، متوسط و کوچک به نام های صافی، اصفی و مصفی از اوست.^[۵۵]
همچنین ملا مرتضی برادر ملا محسن فیض کاشانی- ادیب و صاحب کتاب خلاصه الاقوال- از شاگردان ملا فتح الله کاشانی بوده است.^[۵۶]
از دیگر افراد صاحب نامی که به صورت غیر مستقیم از ملا فتح الله بهره برده اند محمد علم الهدی فرزند ملا محسن فیض کاشانی است که علاوه بر مکتب ملا فتح الله نزد پدر و عموهایش تحصیل کرده و از ملا صدرا (پدر بزرگش) و شیخ بهایی اجازه اجتهاد گرفت. وی بر وافی، صافی، کافی و شافی تعلیقاتی دارد و کتاب های متنوع از خود بر جای گذاشته است.^[۵۷]
آثار
آثار فراوانی از این مفسّر گرانقدر بر جای مانده است. با مطالعه زندگی ملا فتح الله به این حقیقت پی می بریم که وی سراسر زندگی خود را وقف برآوردن نیاز های علمی جامعه کرده بود. آثار فراوان وی در زمینه قرآن اعم از ترجمه و تفسیر گواه این مدعاست. برخی از آثار وی عبارتند از:

1. تفسیر ارزشمند «منهج الصادقین فی الزام المخالفین»

جمع

۴۲

۳-۶-۱ نحوه­ امتیازبندی پرسشنامه
برای رتبه ­بندی داده ­های این پژوهش از مقیاس رتبه­ای استفاده شده است. در این روش از پاسخ­گو خواسته می­ شود که میزان موافقت یا مخالفت خود را با هر گویه، بر مبنای یک طیف مشخص نماید. از طریق این مقیاس می توان حساسیت، تعقل و باور پاسخ­دهنده را تعیین نمود. در این پرسشنامه از یک مقیاس ۵ گزینه ای استفاده شده است که ارزش عوامل مقیاسی برای این پرسشنامه از خیلی کم (۱) تا خیلی زیاد (۵) امتداد خواهد یافت.

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۳-۶-۳آزمون روایی ابزار پژوهش
مقصود این است که آیا ابزار اندازه‌گیری مورد نظر می‌تواند ویژگی و خصوصیتی که ابزار برای آن طراحی شده است را اندازه‌گیری کند یا خیر؟ به عبارت دیگر مفهوم رواییبه این سوال پاسخ می‌دهد که ابزار اندازه‌گیری تا چه حد خصیصه مورد نظر را می‌سنجد. پرسشنامه‌ای (یا بطور کلی ابزار اندازه‌گیری) که مثلابرای ارزیابی « رشد فرهنگی» طراحی شده ولی پرسش‌هایش به گونه‌ای طراحی شده‌اند که «عدم رشد فرهنگی» را ارزیابی می‌کند روایی ندارد (هرچند ممکن است بررسی‌های آماری، پایایی مطلوب آن را نشان دهد) همین‌طور پرسشنامه‌ای که همه وجوه موضوع مورد تحقیق را در بر نگیرد قطعا دارای روایی مطلوبی نیست.نظر کارشناسان و خبرگان می‌تواند کمک خوبی برای بهبود روایی ابزار اندازه‌گیری باشد. موضوع روایی از آن جهت اهمیت دارد که اندازه گیری‌های نامتناسب می‌تواند هر پژوهش علمی را بی ارزش سازد. متاسفانه در اغلب تحقیقات دانشگاهی در کشور ما به روایی ابزار تحقیق توجه کافی نمی‌شود.دراین تحقیق برای افزایش روایی از نظرات اساتید متخصص در رشته مدیریت بازرگانی دانشگاه آزاد اسلامی شهر کرمانشاه استفاده شده است.
۳-۶-۴-آزمون پایایی (قابلیت اعتماد)
پایایی با این امر سر و کار دارد که ابزار اندازه‌گیری در شرایط یکسان تا چه اندازه نتایج یکسانی به دست می‌دهد. به عبارت دیگر، «همبستگی میان یک مجموعه از نمرات و مجموعه دیگری از نمرات در یک آزمون معادل که به صورت مستقل بر یک گروه آزمودنی به دست آمده است» چقدر است.به بیان دیگر اگر ابزار اندازه‌گیری را در یک فاصله زمانی کوتاه چندین بار به یک گروه واحدی از افراد بدهیم نتایج حاصل نزدیک به هم باشد. برای اندازه‌گیری پایایی شاخصی به نام ضریب پایایی استفاده می‌کنیم. دامنه ضریب پایایی از صفر تا ۱+ است. ضریب پایایی صفر معرف عدم پایایی و ضریب پایایی یک معرف پایایی کامل است.
در این پژوهش از روش آلفای کرونباخ برای بررسی روایی پرسشنامه استفاده شده است که به شرح جدول ۳-۱ می باشد.
جدول ۳-۱ مقادیر آلفای کرونباخ به تفکیک هر یک از مؤلفه ها

عوامل

تعداد سؤال

مقدار آلفای کرونباخ

سختگیری بانک ها

۵

۷۰۷/۰

عدم رشد فرهنگی

۵

۷۹۱/۰

ترس از خود کفا شدن

۳

۷۲۶/۰

وابستگی به مستمری

۴

۷۰۱/۰

نداشتن مهارت فنی

۵

۸۷۴/۰

عدم بازدهی اقتصادی

۵

۸۷۹/۰

۲-۳-مطالعات داخلی
بت شکن (۱۳۷۹) به بررسی پیش بینی قیمت سهام با بهره گرفتن از شبکه های عصبی- فازی و مقایسه آن با الگوهای خطی پیش بینی پرداخته است. در این مطالعه بحث شده است که امکان پیش بینی قیمت سهام بستگی به فرایند مولد قیمت سهام دارد. در یک تقسیم بندی کلی این فرایند را می‌توان به سه دسته تصادفی، خطی و غیرخطی تقسیم کرد. تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد که قیمت سهام در بورس تهران به صورت غیرخطی و آشوب گونه است. لذا برای پیش بینی قیمت نیاز به ابزاری وجود دارد که بتواند این رفتار را تحت مدل آورده و شبیه سازی کند. در این تحقیق یکی از تکنیک‌های هوش مصنوعی به نام شبکه عصبی- فازی برای این منظور بکار گرفته شده است. توانایی این مدل در پیش بینی قیمت سهام در مقایسه با مدل‌های خطی ‏‎میانگین متحرک‎ مورد سنجش قرار گرفته است. نتایج بررسی‌ها نشان دهنده برتری و اولویت شبکه عصبی در پیش بینی قیمت سهام نسبت به مدل‌های‏‎ میانگین متحرک ‎ می‌باشد.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

عزیزخانی (۱۳۷۹) در مطالعه ای به بررسی روش‌های ترکیبی پیش‌بینی و ارائه مدل بهینه برای پیش‌بینی قیمت سهام در بورس اوراق بهادار تهران پرداخته است. در این تحقیق اشاره شده است که تصمیم‌گیری در خصوص خرید سهام جدید و یا فروش سهام موجود، نیازمند دستیابی به اطلاعاتی در خصوص وضعیت آینده قیمت بازار سهام می‌باشد، لذا در صورتی که بتوان، روند آتی قیمت بازار سهام را با بهره گرفتن از روش‌هایی پیش‌بینی نمود، این تصمیم‌گیری اقتصادی بر پایه اطلاعات صورت خواهد گرفت و در نتیجه زیان یا ریسک سرمایه‌گذاری (تصمیم) کاهش خواهد یافت .این تحقیق نتیجه گیری کرده است که با بهره گرفتن از روش‌های ترکیبی آماری می‌توان به پیش بینی شاخص قیمت سهام مناسب‌تری دست یافت.
چاوشی (۱۳۸۰) به بررسی رفتار قیمت سهام در بورس اوراق بهادار تهران پرداخته است. در این مطالعه بحث شده که پیش بینی عنصری کلیدی برای تصمیم گیری‌های مدیریتی است. اطلاعاتی که از سیستم و فرایند پیش بینی حاصل می‌شود، برای بهبود فرایند تصمیم گیری به کار می‌رود. این تحقیق به پیش بینی پذیری رفتار قیمت سهام در بورس اوراق بهادار تهران توسط مدل چند شاخصی آربیتراژ^[۴۰] و شبکه های عصبی مصنوعی پرداخته است. جهت آزمون این مسئله، قیمت روزانه سهام شرکت توسعه صنایع بهشهر به عنوان نمونه آماری انتخاب شده است. نتایج حاصله حاکی از موفقیت این دو مدل در پیش بینی رفتار قیمت سهام می باشد. البته بر اساس نتایج، برتری عملکرد شبکه های عصبی مصنوعی بر مدل چند شاخصی آربیتراژ مشهود می باشد.
عباس پور (۱۳۸۱) در مطالعه ای به بررسی قیمت سهام شرکت ایران خودرو با بهره گرفتن از تکنیک شبکه عصبی پرداخته است. در این تحقیق ابتدا به وسیله آزمون گردش امکان پیش بینی قیمت سهام شرکت ایران خودرو بررسی گردیده است. سپس از شبکه های عصبی برای پیش بینی قیمت سهام استفاده شده است. همچنین تأثیر انواع توابع تبدیل برای لایه مخفی و خروجی انواع الگوریتم‌های یادگیری انواع ساختار شبکه از لحاظ تعداد گره های ورودی و مخفی و چهار متغیر بنیادی و فنی نرخ ارز، قیمت نفت ‎‏و حجم مبادلات سهام بر عملکرد شبکه مورد بررسی قرار گرفته است. متغیرهایی که در بهبود مدل شبکه موثر بودند در مدل نهایی لحاظ گردیدند. در نهایت بهترین مدل شبکه برای پیش بینی حالات مختلف ارائه گردید. نتایج بدست آمده نشان داد که پیش بینی به وسیله شبکه عصبی به مراتب بهتر از روش‌های خطی عمل می کند.
خالو زاده و خاکی صدیق(۱۳۸۲) در مطالعه ای به ارزیابی روش‌های پیش بینی پذیری قیمت سهام و تعیین میزان قابلیت پیش بینی در بازار بورس تهران پرداخته‌اند. در این تحقیق با بهره گرفتن از اطلاعات سری زمانی قیمت و بازده سهام چند شرکت در بازار بورس تهران به ارزیابی روش‌های پیش‌بینی پذیری و نیز تعیین میزان قابلیت پیش‌بینی در بازار بورس تهران بر حسب نوع صنعت پرداخته شده است. روش‌های پیش‌ بینی‌ پذیری، پیش پردازش‌هایی محسوب می‌گردند که با بهره گرفتن از آن‌ ها می‌توان به ویژگی های فرایند مولدهای سری زمانی برای پیش بینی پی برد. سه روش عمده به عنوان روش‌های آزمون پیش‌بینی پذیری قیمت‌ها (بازده) معرفی شده است. سهام‌های مورد مطالعه از صنایع مختلفی از جمله صنعت غذایی، خودرو، دارویی، فلزی و سرمایه‌گذاری انتخاب شده‌اند.
در این تحقیق، ابتدا تحلیل تغییرات سری زمانی(r/s)، سپس تحلیل تخمین همبستگی انجام گرفته است. در نهایت تحلیل تخمین بزرگ‌ترین نمای لیاپانوف^[۴۱](روشی برای کنتــرل پایداری معادلات دیفرانسیــل غیرخطی) مربوط به اطلاعات و داده‌های روزانه قیمت و بازده سهام برخی شرکت‌ها و همچنین شاخص قیمت سهام در بورس تهران^[۴۲] صورت گرفته است. طبق نتایج به دست آمده، در مجموع، قابلیت پیش‌بینی برای سری زمانی مولد قیمت سهام توسعه صنایع بهشهر کمترین و این قابلیت برای سری زمانی شاخص قیمت سهام بیشترین مقدار را دارا است. بنابراین وجود اطلاعات و حافظه دراز مدت در سیستم مولد سری زمانی شاخص قیمت سهام از بقیه بیشتر بوده، استفاده از روش‌های مدل سازی و پیش‌بینی برای این شاخص می‌تواند ساده‌تر و با کارایی و دقت بیشتر صورت پذیرد.
کیمیاگری و تیژری (۱۳۸۵) در مطالعه ای به ارائه مدلی جهت آزمون کارایی بازار سهام پرداخته‌اند. این تحقیق برای سنجش کارایی بورس اوراق بهادار تهران به کار گرفته شده است. در این تحقیق از تکنیک شبکه‌های عصبی به ‌منظور آزمون کارایی بازار سهام تهران استفاده شده است. پس از شرح تئوری‌های موجود در این زمینه با بهره گرفتن از شبکه عصبی به شبیه سازی رفتار معاملاتی پرداخته شده است. در این تحقیق ارزش روزانه ۲ شاخص در بازه مهر ۱۳۸۳ تا اسفند ۱۳۸۵به‌کار گرفته شده است. نتایج زیادی با به‌کارگیری سیستم پیش‌بینی و معاملاتی به دست آمده است که در آن از ۴ حد آستانه و ۴ سطح هزینه معاملاتی استفاده شده است. نتایج نشان می‌دهد که در اغلب موارد شبکه عصبی توانسته است بازده بالاتری نسبت به روش خرید و نگهداری به دست آورد. این امر بیانگر آن است که بازار سهام احتمالاً در شکل ضعیف ناکارا است. برای اعتبار سنجی مدل از «آزمون گردش» استفاده شده که نتایج این آزمون نیز یافته های مدل را تأیید کرد.
صمدی و همکاران (۱۳۸۶) در مطالعه ای به بررسی آزمون کارایی و وجود حباب قیمت در بورس اوراق بهادار تهران با بهره گرفتن از الگوی قیمت گذاری دارایی های سرمایه ای^[۴۳] پرداخته‌اند. آن‌ ها اشاره می‌کنند که بازار بورس اوراق بهادار مهم‌ترین بخش بازار سرمایه‌ی کشور است. نقش اصلی بورس اوراق بهادار، جذب و هدایت پس‌اندازها و نقدینگی سرگردان و پراکنده‌ی جامعه به مسیرهای بهینه است، به طوری که بخش عمده ای از سرمایه‌ها،جذب سودآورترین فعالیت‌ها و پروژه‌ها شود. برای رسیدن به این اهداف بورس اوراق بهادار باید کارا باشد. در این تحقیق با بهره گرفتن از قاعده‌ی فیلتر (یکی از روش‌های موثر در بررسی کارایی در سطح ضعیف)، میزان کارایی اندازه گیری شده است. برای این منظور سهام ۲۵ شرکت بزرگ بورس، زمان و میزان تقسیم سود، افزایش سرمایه از محل آورده نقدی و سهام جایزه‌ی در دوره‌ی ۱۳۸۶- ۱۳۸۳ آن‌ ها جمع آوری و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
بر اساس نتایج تحقیق، متوسط بازده اوراق بهادار با بهره گرفتن از قاعده‌ی فیلتر^[۴۴](یﮑﯽ از روش ﻫﺎی ﻣﻮﺛﺮ در ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﺎرایی) از متوسط بازده روش ساده خرید-نگهداری بیشتر بوده است. این تفاوت در آزمون مقایسه‌ی میانگین دو جامعه‌ی آماری در سطح ۹۵ درصد به اثبات رسیده است. بر اساس برخی از نتایج تحقیق، تغییرات قیمت‌ها به صورت مستقل و تصادفی نیستند و روند و الگوی خاصی در رفتار قیمت‌ها وجود دارد. با توجه به نتایج به دست آمده، کارایی بازار بورس در سطح ضعیف به اثبات رسیده است. از سویی دیگر، به علت افزایش اختلاف بازدهی بین روش فیلتر و خرید-نگهداری در دوره‌ی ۱۳۸۶-۱۳۸۵ در مقایسه با دوره‌ی ۱۳۸۴-۱۳۸۳، میزان عدم کارایی افزایش نیز یافته است.
قالیباف اصل و ناطقی(۱۳۸۷) در تحقیقی به بررسی کارایی در سطح ضعیف در بورس اوراق بهادار تهران پرداخته‌اند. آن‌ ها اشاره می‌کنند که در طی نیم قرن اخیر مبحث کارایی بازار سرمایه موضوع بسیاری از مطالعات تجربی و نظری بوده است. از آنجا که به موازات رشد مدل‌های اقتصاد سنجی کارایی بازار سرمایه مورد آزمون قرار گرفته است، هدف تحقیق آن‌ ها آن است که با به‌کارگیری مدل‌های پیشرفته تر اقتصاد سنجی بر روی کارایی در سطح ضعیف در بورس اوراق بهادار تهران و زیر بخش‌هایی از آن تمرکز کنند. این زیر بخش‌ها شامل شرکت‌های کوچک و بزرگ و صنایع مختلف می‌باشد. کارایی در سطح ضعیف برای شاخص کل و شاخص شرکت‌های کوچک و بزرگ و شش شاخص صنعت با بهره گرفتن از مدل‌های خود رگرسیون جمعی میانگین متحرک و خودهمبسته واریانس ناهمسانی شرطی^[۴۵] برای دوره زمانی ۱۳۸۳- ۱۳۷۹ مورد آزمون قرار گرفت. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که کارایی بورس اوراق بهادار تهران در سطح ضعیف رد می‌شود. اگر چه کارایی در سطح ضعیف هم در مورد شرکت‌های کوچک و هم در مورد شرکت‌های بزرگ رد می‌شود اما می‌توان گفت با بهره گرفتن از مدل‌های به کار گرفته شده در این تحقیق شرکت‌های بزرگ از قابلیت پیش‌بینی پذیری کمتری نسبت به شرکت‌های کوچک برخوردارند و در نهایت کارایی در سطح ضعیف در مورد شش شاخص صنعت مورد مطالعه در این تحقیق رد می‌شود.
مشیری و سلامی (۱۳۸۸) در مطالعه ای به شبیه سازی بازار سهام با توجه به ویژگی‌های ساختاری بازار سهام تهران پرداخته‌اند. آن‌ ها بر اساس مطالعاتی که انجام داده‌اند ادعا می‌نمایند که روش شبیه سازی بازیگر مدار امکان ایجاد فضای مصنوعی برای تقابل و تعامل تعداد زیادی از بازیگران در محیط رایانه را فراهم می‌آورد. این تحقیق می کوشد با در نظر گرفتن فروضی همچون وجود تجار تصادفی، معامله گران نمودارگرا، حضور بازیگران آگاه به تشریح محیط بازار و تعیین قیمت در چارچوب مکانیزم تسویه برای بازار سهام تهران اقدام به شبیه سازی کنند. آزمون‌های اولیه نشان می‌دهد که این مدل به خوبی توانسته است مشخصات آماری موجود(مانند ضرایب چولگی، ضرایب کشیدگی و ضرایب همبستگی) در سری زمانی قیمت‌ها و بازدهی‌های بازارهای بین‌المللی و بازار سهام تهران را باز تولید نماید.
نور بخش و همکاران(۱۳۸۹) در مطالعه ای به بررسی کارایی در بازار بورس اوراق بهادار تهران می‌پردازد. در واقع تحقیق فوق به بررسی وجود استقلال در سری‌های بازده (شکل ضعیف کارایی) سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران و آزمون تبعیت از الگوی گام تصادفی پرداخته است. فرضیه اول این است که تغییرات متوالی قیمت سهام از مدل گشت تصادفی تبعیت کرده و مستقل از یکدیگر است. فرضیه دوم این که سری‌های قیمتی شرکت‌های سرمایه گذاری، به صورت سری‌های تصادفی می‌باشد. نمونه گیری تحقیق، شامل اطلاعات قیمتی روزانه ۵۰ شرکت برتر بورس و شرکت‌های سرمایه گذاری بورس تهران بین سال‌های ۱۳۷۷ تا ۱۳۸۷ می‌باشد. نتایج آزمون‌های نا پارامتریک (کولمو گوروف– اسمیرنوف و آزمون گردش) و آزمون‌های پارامتریک (مدل خود همبسته، مدل آریما) با مردود دانستن هر دو فرضیه نشان داد که قیمت‌های اوراق بهادار از مدل گشت تصادفی تبعیت نکرده و سری‌های قیمتی شرکت‌های سرمایه گذاری،سری‌های تصادفی نیستند. در واقع شکل کارایی ضعیف در بورس اوراق بهادار تهران رد می‌شود. به بیان دقیق‌تر سرمایه گذاران با بهره گرفتن از اطلاعات مربوط به قیمت‌ها و بازده های گذشته می‌توانند بازده بیشتری بدست آورند.
پاکیزه (۱۳۹۰) در مطالعه ای به بررسی تلاطم و بازده با توجه به شواهدی از بورس اوراق بهادار تهران و بورس‌های بین‌المللی پرداخته است. در این تحقیق برای برسی بازده بازار و تلاطم پیش بینی شده و غیرمنتظره برای بورس اوراق بهادار تهران و بورس‌های بین‌المللی از مدل‌های شرطی شامل دو مدل متقارن خود همبستگی واریانس ناهمسانی شرطی و خود همبستگی واریانس ناهمسانی شرطی تعمیم یافته و دو مدل نامتقارن خود همبستگی واریانس ناهمسانی شرطی تعمیم یافته بلند مدت^[۴۶]و مدل نمایی خود همبستگی واریانس ناهمسانی شرطی تعمیم یافته^[۴۷] استفاده شده است. نتایج بیانگر تایید نشدن نظریه قیمت گذاری دارایی‌هاست که رابطه‌ی مثبتی بین تلاطم و بازده تبیین می کند. این رابطه در غالب بورس‌های بین‌المللی منفی بوده و ضریب تعیین پایینی را نشان می‌دهد. در این مطالعه همچنین بیان می‌شود که بر خلاف کارا بودن بازارهای بین‌المللی، نظریه‌هایی را که رابطه مثبتی بین ریسک و بازده در بازار سهام متصور است را تایید نمی‌کند.
کشاورز حداد و بابایی (۱۳۹۰) در مطالعه ای به مدل سازی تلاطم بازده نقدی در بورس سهام تهران با بهره گرفتن از داده های تابلویی و مدل گارچ پرداخته‌اند. در پانل‌هایی متشکل از شاخص‌های چندین گروه صنعت به‌صورت نمونه و سری‌های زمانی مربوط به قیمت سهام شرکت‌های داخل این گروه‌های صنعت در بورس اوراق بهادار تهران در دوره زمانی تیر ماه ۱۳۸۴ تا آبان ماه ۱۳۸۷، به تجزیه و تحلیل نتایج پرداخته اند. این تحقیق با بهره گرفتن از روش شناسی کل به جزء هندری به‌دنبال بررسی تشابه‌ها و تفاوت‌های ساختار تلاطم بازده سهم‌های درون صنایع یکسان و نیز ساختار تلاطم بازده سهم‌های صنایع غیریکسان می باشد. نتایج نشان می‌دهد،‏ نمی‌توان ساختار تلاطمی مشابهی را برای سهم‌های موجود در یک گروه صنعت یا در سطحی بالاتر برای گروه‌های صنعت نمونه انتخاب شده از بورس سهام تهران،‏ چه از لحاظ میانگین بازده سهام و چه از لحاظ یکسانی ساختار تلاطم بازده یا یکسانی میانگین تلاطم بازده در نظر گرفت.
تفاوت تحقیق حاضر با سایر تحقیقات انجام گرفته بر روی بازار سهام ایران در اینست که مطالعه پیش رو سعی می کند از منظر تکنیک های مرسوم در اقتصاد فیزیک به بررسی سوالات تحقیق بپردازد.
بنابراین، بر اساس این چارچوب فکری ابتدا به بررسی رفتار تصادفی شاخص قیمت بازار سهام پرداخته خواهد شد. سپس با بهره گیری از فرم توزیعی کستینگ^[۴۸]، این تابع توزیع و استنتاج نتایج تجربی آن برآورد و تجزیه و تحلیل خواهد شد. در نهایت با بهره گیری از یک الگوی منسجم اقتصادی و استفاده از اطلاعات گذشته در چارچوب الگوی قیمت گذاری بلک، شولز و مرتون^[۴۹]و برآورد شاخص‌هایی همچون انتظارات بازدهی، واریانس بازدهی، ریسک گریزی و میزان تلاطم ناشی از نااطمینانی، اقدام به آزمون باز تولید دینامیک رفتار تصادفی شاخص قیمت بازار سهام ایران خواهد شد.
فصل سوم
۳-مبانی نظری و ساختار الگو
۳-۱-مقدمه
به طور کلی تحلیل گران بازار سرمایه از دو رهیافت فکری تکنیکال و بنیادین برای تجزیه و تحلیل بازار استفاده می کنند. بطوریکه تحلیل گران تکنیکال با بررسی روند حرکت شاخص قیمت، سعی در پیش بینی تغییرات آتی شاخص بازار سهام را دارند. در مقابل تحلیل گران بنیادی با بهره گرفتن از اصول رفتار شناسی اقتصادی می کوشند تحولات آتی شاخص های بازار سهام را مورد تجزیه و تحلیل و ارزیابی قرار دهند. البته اگرچه تا کنون روش کاملا کارایی برای پیش بینی تغییرات قیمت سهام به صورت جامع ارائه نشده است. اما این بدین مفهوم نیست که امکان پیش بینی رفتار متغیر قیمت وجود ندارد. با بهره گرفتن از تغییرات قیمت سهام در گذشته و استخراج متغیرهای سیستماتیک و غیر سیستماتیک اثر گذار بر آن می‌توان تا حدود زیادی در شرایط مشابه با بهره گرفتن از روش‌های مختلف، روند تغییرات را باز تولید و پیش بینی نمود.
علم نوین اقتصاد فیزیک نیز به دنبال تجزیه و تحلیل و پاسخ به سؤالاتی است که بتواند انواع حرکت‌های نوسانی در اقتصاد را توصیف نماید. در واقع اقتصاد فیزیک اساساً به دنبال تشخیص و تبیین چیستی حرکات و چگونگی ایجاد آن‌ ها می‌باشد. در بازار سهام نیز متخصصین اقتصاد فیزیک به دنبال یافتن قوانینی هستند که بتوانند رفتار تغییرات قیمت را مورد بررسی قرار دهند.^[۵۰]
در این چارچوب سو الی که پیش روی محققان اقتصاد فیزیک در چنین محیط اقتصادی می‌باشد اینست که، از لحاظ آماری اگر متغیرهای مورد بررسی دارای ویژگی رفتار تصادفی باشند آیا می‌توان توزیع و همبستگی آن‌ ها را در چنین موقعیتی بدست آورد؟ آیا می‌توان حداقل با وجود اطلاعات مشابه رفتار شاخص قیمت را باز تولید و پیش بینی نمود؟ اگر این امر ممکن است متغیرهای مهم کدامند و چگونه می‌توان آن‌ ها را محاسبه نمود؟^[۵۱]
بنابراین با توجه به شیوه نگرش علم اقتصاد فیزیک به مسائل، گام بعدی در این تحقیق بدین ترتیب خواهد بود که با بهره گیری از مطالعات انجام شده و ابتکار عمل در به‌کارگیری نظریات و کنار هم قرار دادن آن‌ ها، زمینه را برای بررسی رفتار شاخص قیمت سهام در ایران فراهم آید.
مبانی نظری مورد نیاز در این تحقیق با توجه به سؤالات تحقیق به سه بخش تقسیم بندی خواهد شد. در ابتدا مبانی نظری مربوط به بررسی رفتار تصادفی شاخص قیمت بازار سهام ارائه خواهد شد. سپس مباحث مربوط به برآورد تابع توزیع کستینگ و تکنیک‌های مورد نیاز برای برآورد تجربی طرح خواهد شد. در نهایت یک چارچوب نظری منسجم اقتصادی جهت آزمون باز تولید رفتار شاخص قیمت سهام در ایران ارائه می‌گردد.
۳-۲-بررسی رفتار تصادفی بازار سهام
بررسی رفتار پیچیده بازار سهام، یکی از مباحثی است که توجه صاحب‌نظران را در دهه‌ های اخیر به خود جلب نموده است. امروزه بررسی رفتار شاخص قیمت سهام با بهره گرفتن از روش‌های فیزیک آماری و ریاضی مورد علاقه بسیاری از اقتصاددانان و فیزیکدان‌ها قرار گرفته است. در این راستا می‌توان به بازتولید رفتار تصادفی شاخص بازار سهام در چارچوب الگوی سبد دارایی تصادفی اشاره کرد. در ادامه تلاش خواهد شد با ارائه نظریه سبد دارایی تصادفی زمینه را برای ارائه یک کاربرد تجربی در فصل آتی مهیا گردد.
۳-۲-۱-نظریه‌ سبد دارایی
سبد دارایی به مجموعه ای از اوراق بهادار که توسط یک سرمایه گذار نگهداری می‌شود اطلاق می‌گردد که دارای ترکیبی مناسب از سهام‌ یا سایر دارایی‌ها است. هدف از تشکیل سبد سهام، تقسیم کردن ریسک سرمایه‌گذاری بین چند سهم است. در این چارچوب می‌توان مطرح شدن نظریه مارکویتز^[۵۲] (۱۹۵۲) را منشأ پیدایش تئوری سبد دارایی دانست. وی فرض کرد که سرمایه‌گذاران الزاماً در پی به حداکثر رساندن بازده مورد انتظارشان نیستند. زیرا اگر آن‌ ها تنها به دنبال دست‌یابی به حداکثر بازده مورد انتظار بودند، تنها دارایی را انتخاب می‌کردند که از بیشترین بازده مورد انتظار برخوردار باشد. اما در عمل سرمایه‌گذاران دارای مجموعه ای از سهام های مختلف در سبد دارایی خود می باشند. در واقع سرمایه‌گذاران به طور هم‌زمان به دو پدیده ریسک و بازده توجه می‌کنند. این تئوری تلاش دارد تا ارتباط بین بازده انتظاری و سطح ریسک سبد دارایی را تبیین نماید. در این راستا نظریات متعددی در تبیین ابعاد مختلف بحث سبد دارایی مطرح شده است. در این میان می‌توان به نظریه سبد دارایی تصادفی^[۵۳] به عنوان نظریه ای که در سال‌های اخیر مطرح گردیده و مورد توجه ویژه نظریه‌پردازان و تحلیل گران رفتار تصادفی بازار سهام قرار گرفته، اشاره کرد. در ادامه به طور نظریه سبد دارایی تصادفی ارائه خواهد گردید.
۳-۲-۲-نظریه سبد دارایی تصادفی
نظریه سبد دارایی تصادفی ابتدا توسط فرنولز^[۵۴](۱۹۹۹) در مقاله ای معرفی و در سال (۲۰۰۲) نیز گسترش داده شد. این بحث به صورت گسترده تری در مقاله های فرنولز، کاراتزاس و کارداراس^[۵۵](۲۰۰۵) بنر، فرنولز و کاراتزاس^[۵۶](۲۰۰۵)، فرنولز و کاراتزاس^[۵۷](۲۰۰۶) و کارتزاس و کارداراس^[۵۸] (۲۰۰۶) به آن پرداخته شده است. این مطالعات باعث گردید که نظریه سبد دارایی تصادفی به صورت چارچوبی برای تحلیل رفتار سبد دارایی و ساختار بازار سهام که دارای کاربردهای عملی و نظری است، مطرح گردد. وان^[۵۹] در مطالعه ای گسترده سعی می کند مطالعات فوق الذکر را بطور یکجا بررسی و جمع بندی نماید. مطالعه حاضر می کوشد با بهره گرفتن از مطالعه وان مباحث نظری سبد دارایی تصادفی را تا حد لزوم بیان کند. بنابراین در ابتدا تعاریفی دقیق از مفاهیمی همچون حرکت براونی^[۶۰] و شبه مارتینگل^[۶۱] ارائه خواهد شد. سپس سبد دارایی تصادفی را با بهره گرفتن از روابط ریاضی توضیح داده می شود.
-حرکت براونی: حرکت براونی برگرفته از نام گیاه شناسی^[۶۲] به نام روبرت براون^[۶۳] در جهان شناخته شده است. نوربرت واینر^[۶۴] نیز وجود حرکت براونی را اثبات کرد. در ادامه یک تعریف استاندارد از حرکت براونی ارائه خواهد شد:
یک متغیر تصادفی  پیوسته در زمان  بطوری که  برقرار باشد را در نظر بگیرید. آنگاه  (  ) را یک حرکت براونی یا فرایند واینر نامند، اگر و تنها اگر:
۱-
۲-  دارای ویژگی نموهای^[۶۵] مستقل می باشد. بدین ترتیب که  ،  ، مستقل از  است.
۳- برای  ،  دارای توزیع نرمال(  ) است.
۴-  پیوسته در tبا احتمال یک می‌باشد.
-فرایند مارتینگل^[۶۶]: فرآیندهای مارتینگل در بیشتر فرآیندهای تصادفی رخ می‌دهد. فرآیندهای مارتینگل به عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای ریاضی در تجزیه و تحلیل پیشرفته بازارهای مالی به شمار می‌رود. یک فرایند تصادفی^[۶۷]  را یک فرایند مارتینگل می‌نامند، اگر دارای خواص زیر باشد:
برای تمامی  برقرار باشد. بدین مفهوم که دارای میانگین متناهی می‌باشند.
رابطه  برقرار می‌باشد.
بر اساس تعریف فوق، قضیه مارتینگل را به صورت زیر می‌توان بیان کرد:
-قضیه مارتینگل: اگر  یک مارتینگل باشد، آنگاه  برای تمامی  برقرار می‌باشد.^[۶۸]
-شبه مارتینگل: فرایند  تعریف شده بر روی فضای احتمال^[۶۹] (  )، یک شبه مارتینگل نامیده خواهد شد، اگر به صورت زیر تفکیک گردد:

بطوریکه  متغیر تصادفی قابل اندازه گیری(  ) است،  یک مارتینگل محلی^[۷۰] با مقدار اولیه صفر و  فرایندی دارای تغییرات کران دار^[۷۱] با مقدار اولیه صفر می‌باشد.
در اینجا زمینه لازم برای ارائه چارچوبی برای تبیین رفتار سبد دارایی تصادفی فراهم آمده است. با مقایسه مدل‌های قیمت گذاری ریاضی ثابت شده است که نظریه سبد دارایی تصادفی برای فرایند پیوسته زمانی قیمت سهام در تحلیل رخ دادهای بلند مدت یا مجانبی^[۷۲] قدرتمند است.
فرایند قیمت سهام را بر اساس نظریه سبد دارایی تصادفی به صورتی که در ادامه نشان داده خواهد شد، قابل تعریف خواهد بود:
اگر n را یک عدد صحیح مثبت در نظر گرفته، قیمت سهم(   ) فرآیندی است که معادله دیفرانسیل تصادفی زیر را برقرار می‌کند:

بطوریکه  قیمت سهام را در زمان t نشان می‌دهد.^[۷۳]  نشان دهنده حرکت براونی^[۷۴] است.  نیز قابل اندازه گیری و برای   به طور مجانبی رابطه  را برقرار می‌کند. برای، نیز قابل اندازه گیری و به طور مجانبی  ، رابطهبرقرار باشد. همچنین  وجود داشته، بطوری که برای  رابطه برقرار می‌باشد.
اگر از دو طرف رابطه قبل انتگرال گرفته شود، رابطه بعدی بدست خواهد آمد:

بطوری که یک عدد مثبت است که ارزش اولیه سهام را نشان می‌دهد. این رابطه را می‌توان به صورت زیر نیز نشان داد:

در زمان حکومت ناصرالدین شاه روند استفاده از راه های چاپاری ادامه یافته و با انجام اصلاحاتی از سوی امیرکبیر به سال ۱۲۶۶هـ.ق برنامه­ای تدوین شده است که در همه ایالات تشکیلات چاپاری برقرار و در ماه ۲ بار چاپاران تردد داشته باشند. لیکن به سبب صعب­العبور بودن راه های ارتباطی و عدم کنترل مرکز در برخی ایالات نتوانست چنین برنامه­ای پیشرفت داشته باشد.
تا زمان امیرکبیر تنها کار چاپار جابجایی نامه و مراسلات حکومتی بود ولی در سال ۱۲۶۹هـ.ق دستوری از سوی امیرکبیر صادر شد که تشکیلات چاپاری که شامل ایجاد راه های چاپار و تأسیس چاپارخانه و تنظیم برنامه جهت حرکت چاپار از مرکز به ایالات و بالعکس انجام گیرد و مقرّر شد که نامه­ های مردم نیز به مقصد برسد و مسافرینی که می­خواهند سریع و با شتاب سفر کنند می­توانند از طریق راه چاپار اقدام کنند. چون در این روش شب و روز سوار بر حیوان در راه بودند و همینطور در تابستان با شدت گرمای شدید چون راه می­پیمایند خسته کننده­ترین شکل سفر است. ولی با همه دشواری­ها چند بار سریع­تر از سفر کاروانی است به همین ترتیب. بیشتر اروپائیان در سفر به ایران برای غنیمت شمردن وقت و زمان به این نوع مسافرت اشتیاق نشان می­دادند. (اوبن، ۱۳۶۲: ۲۳۶)
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

به نظر می ­آید با توجه به وضعیت راه ها و شرایطی که بر آن حاکم بود راه های چاپاری در اکثر راه های عمده­ی ایران وجود داشته به همین جهت اداره­ی پست مرکزی مقررات مربوط به راه ها را طوری وضع کرده بود که مسافرین با پرداخت عوارض از قرار هر فرسنگی برای هر اسب دو قران بگیرند و این مبلغ در مقصد پرداخت می­شد تا با این درآمدها به وضعیت راه ها بهتر رسیدگی گردد. (همان، ۴۳)
اکثر راههایی که به اصفهان منتهی می­شد از طریق چاپار بوده است. در راه های چاپار سفر به صورت منزل به منزل ولی با سرعت انجام می­گیرد به طوری که مسافر به محض رسیدن به منزل اول در فرصت کوتاه می ­تواند استراحتی داشته باشد. به محض تعویض اسبها بلافاصله سفر به منظور رسیدن به منزل دوم صورت می­گیرد. در این شکل از سفر معمولاً مسافر مسافتی بین ۱۵ تا ۲۰ فرسخ را که فاصله متوسط سه تا چهار منزل است روزانه طی می­ کند ولی خود چاپارها به سبب مهارت و قدرت خاصی که دارند به راحتی می­توانند از این مقدار تجاوز کرده و در یک روز مسافتی حدود ۳۰ فرسخ یا در حرکت­های سریع و شبانه­روزی مسافتی بالغ بر این را طی کنند. (کرزن، ۱۳۸۰: ۳۱-۳۰)
اروپائیان به خاطر فرصت کمی که دارند این نوع از راه ها را برای انجام سفر می­پسندند و آن را از بهترین نوع سفر می­دانند و اعتقاد دارند که این شکل سفر در ایران هم­طراز با قطارها در مسیر راه آهن است. (کارلاسرنا، ۱۳۶۲: ۲۳۹)
ج: دشواری و سختی راه ها از دید سفرنامه­نویسان عصر قاجار
در دوره­ قاجار مسیرهای ارتباطی از نوع مال رو و خاکی بوده و این راه ها به وسیله­ چارپایان و گاریها شکل گرفته بود. حمل و نقل و بازرگانی در چنین راههایی به کندی و با شرایط سخت انجام می­گرفت.هنگامی که در این کشور برای آدمی سفری طولانی در پیش است امکان ندارد که دچار زحمت نشود. چنانچه ضمن ایام سال مسافرت کمی دیرتر یا زودتر از وقت مناسب آغاز گردد آدمی بایستی یا در گرما بسوزد یا به واسطه سرما دچار یخ زدگی شود. گاه در شبانه روزممکن است سرما و گرما تواما باشند.(دوراند،۱۳۴۶: ۱۶).
مسافرت در چنین راههایی به شکل گروهی و در مدت زمان طولانی صورت می­گرفت.از جمله مسیرهای سخت که مسافرت راطولانی می­کرد مسیر بوشهر تا تهران بود که به مسافت ۱۹۶ فرسخ در مدت ۴۸ روز طی شده است. حرکت در شب تاریک از پرتگاههای سخت­گذر و تنگه­ی مرتفع می­گذشت.
آنچه به نظر می ­آید اینکه، بالا بودن آمادگی جسمانی سیاحان اروپایی در این مسیرهای سخت و طاقت­فرسا که همزمان با گرمای تابستان صورت می­گرفت، مانع از گرفتار شدن آنان به بیماری و ناخوشی می­گشت. (فوروکاوا، ۱۳۸۴: ۲۴۹).
سفر سیاحان اروپایی از مسیر شمال به سمت مرکز فلات ایران کار بسیار راحت ­تر و ساده­تری بود تا اینکه از راه خلیج فارس مسیر جنوب را به سمت شمال طی کنند (بروگش، ۱۳۷۴: ۲۱۷).
در راه­های جنوب مخصوصاً بوشهر به سمت اصفهان در فصل تابستان امکان سفر در روز بسیار سخت بود و کاروانها مجبور بودند در شب سفر کنند لیکن سفر در بیابان­های تاریک بسیار وحشتناک به نظر می­رسید زیرا جاده­ ها پستی و بلندی­های زیاد داشت و جاده گاهی بسیار باریک می­شد که در مسیر گاری و بار حیوانات به زمین می­افتاد و مسافران را به زحمت می‌اندخت (لوتی، ۱۳۷۲: ۳۹)
اینگونه مشکلات در مسیرهای ارتباطی بوشهر به سمت اصفهان در سفرهای شبانه امری کاملاً عادی محسوب می­شد و اگر سفرها در روز انجام می­گرفت ممکن بود به چنین مشکلاتی برخورد نکنند.
بنابراین آنچه مسیر ارتباطی را دشوار ساخته بود سر و بالایی بودن از خلیج فارس تا اصفهان است. بخصوص در نواحی کوهستانی که گردنه­های خطرناک داشت یا راهزنان در مناطق کوهستانی اقامت داشتند.
با همه این موارد می­توان اذعان کرد که دشواری و سختی راه ها در بازرگانی و صنعت و اقتصاد و در مجموع بر زندگی و معیشت مردم تأثیرگذار است.
یکی از این نکات مربوط می­ شود به ساختار بناها در ایران، شکل و ساختار بناها در شمال و جنوب، مغرب و شرق ایران متفاوت است و چون راه ها خاکی و خراب بودند به سختی می­شد مصالح مفید و مناسب را از نقطه­ای به نقطه­ی دیگر حمل کرد و به همین جهت اگر در برخی نقاط ایران بناهای مستحکمی وجود ندارد نباید مردم ایران را سرزنش کرد. (دروششوار، ۱۳۷۸: ۲۰۴(
۱-خراب بودن راه ها
مسیرهای ارتباطی از یک­نواختی برخوردار نبود و به نظر می­رسد که بخشی از راه ها پر دست­انداز و مرتفع و ناهموار بوده و حرکت درشکه و گاریها را با مشکل مواجه می­ساخت. به همین جهت عبور از آنها و وارد شدن به نواحی کویر و هموار برای مسافران این راه ها جالب توجه بود و احساس آرامش و راحتی می­کردند. لیکن این آرامش کوتاه مدت بود و مجدداً مسیر به صحرای شن­زار و صعب­العبور منتهی می­شد و هرچه جاده به سمت ارتفاعات منتهی می­شد خطرات هم افزایش می­یافت چرا که این نقاط محل غارت کاروانها توسط راهزنان بود، پس حرکت از این مسیرها مستلزم امکانات نظامی بود که باید به همراه مسافرین جاده­ها باشد تا در مواقع ضروری از خود دفاع کنند. (اوبن، ۱۳۶۲: ۲۸۱)
احساسی که مسافرین راه ها از شرایط جاده­های ایران در عصر قاجار دارند متفاوت است زیرا حرکت آنها در شرایط یکسان نبوده و حتی در فصول مختلف سال شرایط را برای آنها تغییر می­داد. ولی در مجموع راه های منتهی به پایتخت (تهران)، از شرایط بهتری برخوردار بود و این موضوع امری طبیعی است که حاکمان تنها به پایتخت و اطراف آن توجه دارند و هرچه از پایتخت دورتر می­شویم وضعیت متفاوت می­گردد. تمهیداتی که روسها در بخش­های شمالی داشتند تا هرچه بهتر و سریعتر به اهداف و مقاصد خود برسند بر بالا بردن کیفیت راه ها تأثیرگذار بود. بی­توجهی قاجارها به اصفهان کاملاً مشهود بود و این موضوع برمی­گردد به رقابت قاجارها با حکومت صفوی، ناهمواری راه های ارتباطی اصفهان و سنگلاخی و شن­زار بودن راه ها و اینکه رهگذران بر سر راه خود یک مرتبه به تپه یا صخره­ای عبورناپذیر می­رسیدند و به سلیقه­ی خود راه را از طرفی دور زده نشان از آن بوده که برای احداث راه از هیچ نقشه­ی مهندسی استفاده نشده بود و به همان شکل که جویباری راه خود را می­جوید و موانع را دور می­زند مسافرین سواره و پیاده در راه اصفهان به تهران و بالعکس نیز چنین راههایی را ایجاد کرده بودند. وجود توقفگاهها در این مسیر کاملاً محسوس می­شد چرا که امکان نداشت چنین مسیرهایی را یک سره پیمود. اجساد فراوان شتر یا اسب در طول مسیر نشان از سختی راه بوده است. (کلودانه، ۱۳۷۰: ۹۴-۱۹۳).
به نظر می­رسد که راه های منتهی به اصفهان از سمت شرق چنان خسته­کننده باشد که به دوزخ کویر تشبیه می­ شود و اگر سیاحان اروپایی رنج و مشقت سفر را تحمل می­کردند فقط به قصد دیدار از زیباترین شهر جهان یعنی اصفهان بود که وصف آن را از سفرنامه­های عصر صفوی شنیده بودند.
بنابراین راههایی که به سختی طی می­شد تا به اصفهان برسند دوباره طی نمی­شد و سیاحان از مسیرهای دیگر عبور می­کردند تا متفاوت از راه های قبل باشد و دوباره آن مشکلات گذشته را تجربه نکنند. (همان، ۱۳۷۰: ۱۹۲)
راه ها اعم از کوهستانی و بیابانی و کویری و همچنین راه های شن­زار مشکلات خاص خود را داشت و با تغییر فصول و شرایط آب و هوایی تغییراتی در آنها ایجاد می­­کرد که حرکت کاروانها را به کلی مختل می­نمود و امکان ادامه سفر را از بین می­برد، از جمله منحرف شدن مسیر آب می­توانست بخشی از راه را از بین ببرد چون راه ها خاکی بود و زیرسازی نشده بودند به همین جهت به باتلاقی تبدیل می­گشت یا در مسیر کوهستانی تکانهای شدید که بر درشکه و دلیجان وارد می­گشت سبب کوفتگی عضلات، یا به خاطر سنگلاخی بودن جاده، سبب شکستن محور دلیجان می­گشت و برای تعمیر آن ساعت­ها زمان را می­گرفت. در مسیرهای کویری و شن­زار با فرورفتن دلیجان در شن و ماسه به کلی کاروان از حرکت باز می­ماند و تنها چاره کار این بود که منتظر اسب­های تازه باشند که توسط درشکه­چی از راه برسند. گاهی مواقع مشکلات و سختی­ها چنان زیاد بود که امید ادامه سفر را از سیاحان و کاروانها می­گرفت و این احتمال داده می­شد که هرگز به اصفهان نخواند رسید. ولی با این شرایط به نظر می ­آید که راه های کوهستانی از خطرات بیشتری برخوردار بود آن هم به خاطر راهزنانی که در این مسیرها قرار داشتند و حتی جان مسافران را تهدید می­کردند. (همان، ۲۲۲)
درتمام سراسر ایران ازمشرق به مغرب و ازشمال به جنوب همه جا یا ویران شده و یا در حال ویران شدن است. بنایی که خراب شود کسی همت نمی کند آن را تعمیر نماید .پیوسته ویرانه به ویرانه اضافه میشود. وقتی دیده میشود که پلها خراب ، کاروانسراها ویران، راه ها وجاده ها در هم ریخته و گم شده. انسان به فکر فرو می رود و به نظر می رسد که هر یک از اهالی یا ساکنان ایران تنها به جا یازمینی که روی آن کار می کنند و به خانه ای که در ان زندگی می کنند دل بسته اند و از محل خود خارج نمی شدند و با جاهای دیگر رابطه ندارند.(فلاندن،۱۳۲۴: ۳۱۶).
۲- نبودن امنیت لازم در راه ها
به نظر می­رسد برخی انتقادات سفرنامه­ها از اوضاع راه های ارتباطی باعث گردید برخی افراد در داخل ایران نیز جرأت اعتراض داشته باشند و صدای اعتراض خود را بالا ببرند و به صراحت بیان کنند که خرابی ایران و فلاکت ایران و گرانی و بی­علمی ایران به واسطه­ نداشتن راه های خوب است.در این خصوص عین السلطنه در خاطرات خود حتی به وجود راهزنان بر سر راه های مستقیم بوشهر- شیراز اشاره دارد که هیچ تاجری جرأت حمل مالالتجاره را ندارد.(عین السلطنه،۱۳۷۴: ۷۶-۶۰)
با دیدن اوضاع راه های منتهی به اصفهان از سوی سیاحان خارجی باعث تعجب آنها می­گردد چرا که آن شکوه و عظمتی که در وصف اصفهان عصر صفوی شنیده بودند با آنچه که در عصر قاجار می­بینند بسیار متفاوت است و اذعان می­ کنند که اگر در برخی مسیرها امکان مسافرت وجود دارد به خاطر اقدامات دولتهای قبل به خصوص صفویه است که به خاطر اهمیت دادن به مسائل اقتصادی و بازرگانی توجه به مسیرهای ارتباطی را جزء برنامه ­های اصلی قرار داده بود. (فریزر، ۱۳۶۴: ۱۹۵)
عقیده بر این است که از بین راه های اصفهان، آن مسیری که به سرزمین بختیاری منتهی می­ شود را نمی­ توان در قالب راه عنوان کرد زیرا مسیری صعب­العبور و بسیار خطرناک است و برای عبور از این مسیر مسافر باید از دل و جرأت زیادی برخوردار باشد تا با راهزنان که به طور طبیعی بر سر راه قرار می­گیرند مقابله کند و هم در این مسیرها حیوانات که کالا یا مسافر را حمل می­ کنند باید از توان لازم برخوردار باشند تا بتوانند آن ارتفاعات صعب­العبور را پشت سر بگذارند. (رنه آلمانی، ۱۳۳۵: ۶۴۳)
از گزارش­های سیاحان در سفرنامه­ها آنچه به دست می ­آید اینکه راه های سخت­گذر و دشوار بیشتر در سرحدات ایران است و با این اوضاع راه ها تعمیر اساسی نمی­شد تا بلکه بدین وسیله دروازه­های ایران را به روی دشمن خارجی ببندند. بنابراین عواقبی که در پی این سیاست است این­که حمل و نقل در این راه ها کُند صورت می­گرفت و براساس آن دانش و آگاهی مردم نیز در حال ابتدایی باقی می­ماند و پیشرفت نمی­کرد. (فوروکاوا، ۱۳۸۴: ۱۳۹)
آنچه سبب ناامنی می شودریشه در تزلزل حاکمیت کشور دارد.زیرا پس از استبدادصغیر هرج و مرج کاملی بر کشور حکمفرما شد و ناامنی ها در اطراف اصفهان سازمان یافته تر و ریشه دارتر گردید.نایب حسین کاشی و رضا جوزانی علاوه بر دیگر دسته جات کوچک تفنگچی مدتی طولانی راه های اطراف را در سیطره خود گرفتند. ازسوی دیگر قشقایی ها برای نشان دادن اقتدار خود به رقابت با بختیاری ها به صحنه آمدند و راه های جنوب اصفهان را ناامن کردند. طایفه بویر احمدی نیز به شکلی سازمان یافته به غارت کاروانها و دهات اطراف شهر دست می زدند. به این فهرست باید اختلاف میان ایل قشقایی و بختیاری را اضافه کرد. ورود عوامل ناامن کننده خارج از ولایات اصفهان همانند بویر احمدی ها که زیر نظر حکومت فارس بودند با نایب حسین کاشانی که در کاشان مستقر بود کار را برحکام اصفهان سخت تر و زمینه روانی ناامنی راه ها را بیش از پیش فراهم کرد.(نورانی،۱۳۸۳: ۹).
امنیه نیز در سامان دادن به راه های اصفهان ناتوان بود زیرا پس از ۵ ماه از تاسیس این اداره، در انجمن ولایتی اصفهان صحبت شد:همه روزه خبر می رسد فلان ده یا فلان مزرعه را در رویدشت و غیره سارقین قشقایی و بختیاری و غیره غارت نمودند… خوب است انجمن فکری برای اهالی بیچاره بنماید.(همان،۱۱).
راه حل اساسی برای مقابله با همه مشکلات در راه های ارتباطی ایران و این­که حمل و نقل آسان به وجود آید، در ایجاد راه آهن از شمال و جنوب است که از این طریق شاخه­هایی از راه آهن می ­تواند شهرهای دیگر چون شیراز و اصفهان را نیز به هم پیوند دهد. یک راه حل دیگر سازماندهی وسایل حمل و نقل در مسیرهای مورد استفاده است. (وست، ۱۳۸۰: ۱۳۵)
برداشت­ها و طرز تفکرات سیاحان درخصوص اوضاع راه های ایران متفاوت است. بنابراین چنین عقیده­ای که ضعف ایران در زمینه­ راه­سازی و مشکلات حمل و نقل یک مسئله­ داخلی است و هیچ تأثیری در روابط با کشورهای دیگر ندارد، صحیح به نظر نمی­رسد زیرا اهمیتی که راه های ایران از لحاظ استراتژیکی و جغرافیایی دارند توجه استعمارگران قرن ۱۹ را به خود معطوف کرده بود.
مشکلات مربوط به راه های ایران عصر قاجار را نمی­ توان به حساب عوامل طبیعی چون بیابان و کوهستان و کویر دانست. بلکه عوامل انسانی و شرایط سیاسی پدید آمده در عصر قاجار، از جمله اغتشاشات داخلی بر سر قدرت و همچنین عبور نیروهای نظامی از راه ها، سبب بی­نظمی فراوان می­گشت. همینطور با درگذشت حاکم یا وزیری مدتها وضعیت راه ها دچار بی­نظمی می­گشت و راهزنان فرصت پیدا می­کردند تا به غارت کاروانها بپردازند. شاید ما در داخل عوامل ضعف را کمتر احساس می­کردیم ولی سیاحان اروپایی در گزارشات خود به مراتب این موضوع را مطرح کرده ­اند که نظام نامعقول گمرکی و عدم وجود وسایل ارتباطی سریع، مانع پیشرفت صنعت در ایران گشته بود. (پولاک، ۱۳۶۱: ۳۷۹
۳- فواصل و منازل بین راه
یکی از مهمترین دغدغه­ های سفر برای هر مسافری این است که برای رسیدن به مقصد فاصله­ی کوتاهتری را طی کند تا از زحمت و سختی سفر کاسته شود.
در دوره­ قاجاریه که راه ها از نوع کاروان­رو و خاکی بود مسافت­ها در مدت زمان طولانی طی می­شد یکی از مهمترین سیاستها در امر راهسازی کوتاه کردن مسافت است. گستردگی و وسعت جغرافیایی ایران سبب گشته بود که مسافرت در راه های ایران با دشواری زیاد همراه باشد. پس لازم بود تا در راه های سخت و دشوار منازلی برای استراحت کاروانیان احداث گردد. برای سنجش مسافت­ها در عصر قاجار از فرسنگ یا فرسخ استفاده می­شد. طول فرسنگ­ها در راه های ایران به یک اندازه طی نمی­شد بلکه بستگی به شرایط راه ها یا وسایل نقلیه داشت تا مسافت­ها را طی کنند.طول فرسنگ در مسیرهای کوهستانی و سنگلاخی قطعاً بیشتر بود و اگر نوع وسیله نقلیه هم قاطر یا درشکه باشد زمان بیشتری را باید در این راه ها طی کنند.در مسیرهای صاف و هموار بیابانی سرعت کاروان­ها چون بیشتر بود فرسنگ­ها را در مدت زمان کوتاهی طی می­کردند. (وست،۱۳۸۰: ۵۹)
فاصله­ی توفقگاهها یا منازل حدود ۳ تا ۸ فرسخ بود و بستگی به شرایط راه داشت که اگر مسیرها خسته­کننده نبودند فاصله منازل هم بیشتر می­شد و اگر جاده سخت و دشوار بود فاصله منازل کمتر می­شد. در ایران معمولاً اولین منازل را جهت استراحت کاروانیان به فاصله­ی کوتاهی از مبدأ احداث می­ کنند تا کاروان در اولین فرصت به فکر آنچه از ابزار و وسایل سفر را که فراموش کرده باشد و دوباره بتواند برگردد و آن را مهیا کنند. (ویلز، ۱۳۶۸: ۵۴)
به نظر می ­آید که در عصر قاجار فرسنگ اندازه دقیق ندارد و بستگی به تصور انسان دارد که کوتاه یا بلند احساس می­ شود. ولی از بین وسایل نقلیه چون اسب چون سریع حرکت می­ کند می ­تواند یک فرسخ را در یک ساعت طی می­ کند و هر فرسنگ را برابر شش کیلومتر حساب می­ کنند. (دوروششوار، ۱۳۷۸: ۱۸۵)
در تعیین منازل در مسافت ۸۰۰ کیلومتر، اصفهان به سمت بغداد که از شهرهای سلطان آباد (اراک) و سپس کرمانشاه، راه ها از میان مناطق کوهستانی می­گذشت چنین برآورد شده که در مرحله اول سفر یعنی از اصفهان به سمت سلطان آباد (اراک) قاطرچیان مسافت ۲۶۵ کیلومتر را به ۷ منزل تقسیم کرده و آن را در مدت ۷ روز طی کرده ­اند. (اوبن، ۱۳۶۲: ۳۱۲)
در سفر از تهران به سمت اصفهان هم که مسافت ۴۸۰ کیلومتر عنوان شده، مسافر با خط پُست همراه با درشکه ۵ روزه طی می­ کند که طولانی به نظر می­رسد و تصور بر این است که اگر تأخیری در ایستگاهها صورت نمی­گرفت در مدت زمان کمتر طی می­شد. (همان، ۲۷۰)
در مقایسه مسافت­های ۲۶۵ کیلومتر در ۷ روز با ۴۸۰ کیلومتر در ۵ روز قطعاً وضعیت راه ها تعیین­کننده است. اگر مسافت کوتاه بیشتر به طول انجامید، بیشتر به خاطر سختی راه و کوهستانی بودن آن است که حرکت را بسیار کُند می­کرد. ولی مسافت بیشتر در مدت زمان کوتاه اگر طی شد، هموار بودن و صاف بودن مسیر بوده است. نوع وسایل نقلیه هم در کوتاه یا طولانی بودن مسافت­ها نقش دارند. (کلودانه، ۱۳۷۰: ۱۸۸)
همچنین به نظر می­رسد مسافت­ها برحسب فصول سال متفاوت طی می­شده است. حتی تغییرات آب و هوایی و تغییر فصول در استفاده از نوع وسایل نقلیه تأثیرگذاراست.به طور مثال در تابستان کاروانها فقط در شب امکان سفر می­یافتند و در طول روز به خاطر گرمای شدید مجبور بودند به استراحت بپردازند. به همین جهت مدت زمان مسافرت را بسیار طولانی می­کرد به طوری که مسیر بوشهر تا تهران به مدت ۴۸ روز طی می­ شود.اشاره شد که مسافت­ها یک سره طی نمی­شد و کاروان در سفر بوشهر به تهران ۸ روز در شیراز و ۳ روز در اصفهان و ۲ روز در جاهای دیگر معطل مانده و چون کاروان تجاری و بازرگانی بود فقط ۳۵ روز راه پیموده شد. (فوروکاوا، ۱۳۸۴: ۲۴۹)
نوع سفر یعنی انفرادی یا با خانواده سفر کردن در مدت زمان طی شده تأثیرگذار است. فاصله اصفهان تا رشت که حدود ۱۲۲ فرسخ تخمین زده شده در مدت ۲۳ روز طی می­ شود که از این مدت ۱ روز در کاشان، ۱ روز در قزوین استراحت داشته اند. و این طول مسافرت به صورت کاروانی و همراه با خانواده بوده ولی به شکل انفرادی با وجود چاپارخانه خوب در طول مسیر می­ شود ۴ روزه طی کرد. (ویلز، ۱۳۶۸: ۱۸۸)
اگر در عصر قاجار به وضعیت راه ها توجه می­شد و وسایل حمل و نقل جدید جایگزین چارپایان می­گشت فواصل و منازل هم بسیار نزدیک می­گشت و رنج و سختی سفر را کاهش می­داد و قطعاً بر معیشت و اقتصاد مردم تأثیرگذار بود. لیکن به تناسب دشواری و آسان بودن راه و همینطور دوری و نزدیکی به کاروانسراها، فواصل دو منزل به هم متناسب بوده است.
مسلماً چون وقت و زمان برای ما دارای ارزش است و دوست داریم فواصل را در مدت زمان کوتاه طی کنیم، پس یکی از دغدغه­ های سیاحان خارجی هم به هنگام مسافرت در راه های ارتباطی ایران همین موضوع بوده است و دغدغه­ی اصلی آنها این بود که چگونه در فرصت زمان کوتاهی مسیرهای صعب­العبور و سخت را پشت سر بگذارند تا سریع به مقصد برسند.
به نظر می­رسد که شرایط جاده­ها مانند عریض یا باریک بودن راه و ناهموار بودن آن، و همینطور منتهی شدن به گذرگاههای خطرناک به طولانی شدن سفر می­انجامید. در مسیر قمشه به اصفهان مدت زمان سفر به ۱۲ ساعت به طول می­انجامید. به طوری که از این مدت زمان چهار ساعت و نیم آن از قمشه تا مهیار بوده و هفت ساعت و نیم آن از مهیار تا اصفهان بوده است. شناخت فواصل راه ها و اینکه در چه مدت زمانی می­ شود مسیرها را طی کرد سبب می­شد مسافرین کاروانها با برنامه دقیق اقدام به سفر کنند و هر آنچه در طول سفر به کار می ­آید برای خود مُهیا کنند. (گوبینو، ۱۳۶۷: ۹۳- ۱۹۲).
د- امنیت راه ها و راهکارهای مقابله با راهزنان
بحث امنیت راه ها یک موضوع کاملاً مهم برای حکومت­ها بوده است. به همین جهت برای مقابله با چپاول و غارت کاروانهای تجاری، برخی تأسیسات به وجود آمده بود که در ایران تازگی نداشت و در دوره­ های قبل از قاجاریه نیز چنین شیوه­ای برای مقابله با راهزنان وجود داشت.
برای امنیت راه ها در ایران تلاشهایی صورت می گیرد.گماشتن مستحفظین بر سر راه ها یکی از راهکارهای مهم در این خصوص بوده است. (تاورنیه،۱۳۳۶: ۱۲۲).

1-رضایت درونی که از دو منبع حاصل می گردد.
الف- احساس لذتی که انسان صرفا از اشتغال به کار و فعالیت عایدش می شود.
ب- لذتی که بر اثر مشاهده پیشرفت و یا انجام برخی مسئولیت های اجتماعی و به ظهور رسانیدن تواناییها و رغبت به انسان دست می دهد.
رضایت بیرونی , که با شرایط اشتغال و محیط کار ارتباط دارد و آن در حال تغییر و تحول است. از عوامل رضایت بیرونی می توان شرایط محیط کار , میزان دست مزد و پاداش, نوع کار و روابط موجود بین کارگر و کارفرما را نام برد رضایت درونی پایدارتر از رضایت بیرونی است.(دعایی,1374).
ترانس آرمیچل , رضایت شغلی یا خشنودی شغلی را نگرشی مرکب از مولفه های مختلف مانند باورهای مربوط به دست مزد , سرپرستی , محیط فیزیکی کار و غیره می دارند, ولی معتقد است که مردم نسبت به کار خود احساس ارزش یابی کننده دارند.آنان ممکن است علی رغم عدم رضایت از بعضی از ویژگی های شغلی احساس کلی آنها نسبت به شغل مثبت باشد رضایت شغلی احساس کلی آنه نسبت به شغل مثبت باشد رضایت شغلی به عنوان ابزاری برای ارزش یابی بازتاب مناسبی از این گونه احساسات است (ایران نژاد پاریزی, 1371)

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

گرینبرگ (1990)رضایت شغلی را احساسات مثبت و منفی , اعتقادات و نگرش های هر فرد نسبت به شغلش می داند.یا به عبارت دیگر عکس العمل های شناختی , ادراکی و ارزشی افراد را نسبت به شغلشان می گوید.
چستر بارنارد (1985)می گوید رضایت شغلی باعث تداوم همکاری فرد و سازمان می گردد .خشنودیهای ویژه ای که انسان را برمی انگیزد تا کوششهای خود را به یاری یک سازمان روانه سازد از سودهای مثبتی که
در برابر زیانهای برخاسته از این همکاری سرچشمه می گیرد ناشی می شود .هرگاه بارهایی که سازمان بر دوش افراد می گذارند زیاد و فراوان باشد بهره های مثبت نیز , باید فراوان و نیرومند باشند(ایران نژاد پاریزی , 1373)
موزلن و جکسن معتقدند رضایت شغلی طرز تلقی خاص یک فرد با شرایط کاری می باشد که شامل طبیعت خودکار , روشهایی که رضایت اعمال می گردد ماهیت روابط بین همکاران و موقعیتهایی که جهت پیشرفت در دسترس می باشد می گردد.
كینز برگ و همكاران رضایت شغلی را به دو نوع تقسیم می‌نمایند. اول رضایت بیرونی كه از دو منبع حاصل می‌شود. یكی احساس لذتی كه انسان صرفاً از اشتغال به كار و فعالیت به‌دست می‌آورد و نیز لذتی كه بر اثر مشاهده یا انجام برخی مسؤلیت‌های اجتماعی به‌ظهور رساندن توانایی‌ها و رغبت‌های فردی به‌دست می‌آید. دیگر رضایت بیرونی كه با شرایط اشتغال و محیط كار ارتباط دارد و هر آن در حال تغییر است. از جمله این عوامل می‌توان شرایط محیط كار، میزان دستمزد و پاداش و نوع كار و روابط موجود میان كارگر و كارفرما را ذكر نمود. ضمناً رضایت درونی پایدارتر از رضایت بیرونی است.(شفیع‌آبادی,۱۳۷۲)
هاپاك: Happock رضایت شغلی را مفهومی پیچیده و چندبعدی تعریف می‌كند كه با عوامل روانی، جسمانی و اجتماعی ارتباط دارد. تنها یک عامل موجب رضایت شغلی نمی‌شود بلكه تركیب معینی از مجموعه عوامل گوناگون سبب می‌گردند كه فرد در لحظه معینی از زمان از شغلش احساس رضایت نماید و به خود بگوید كه از شغلش راضی است و از آن لذت می‌برد. فرد با تأكیدی كه‌بر عوامل مختلف از جمله درآمد، ارزش اجتماعی شغل، شرایط كار و فرآورده‌های اشتغال در زمان‌ها ی متفاوت دارد. به‌طرق گوناگون احساس رضایت از شغلش می کند.
نویسنده فوق‌الذكر تلقی شغلی را با رضایت شغلی مقایسه نموده است. طرز تلقی شغلی عبارت است از عكس‌العمل فرد نسبت به جنبه‌ای از كارش و مجموعه طرز تلقی‌های فرد نسبت به جوانب مختلف حرفه‌اش رضایت شغلی او را تشكیل می‌دهد.(شفیع‌آبادی۱۳۷۲)
بخشی از رضایت شغلی از مقایسه شرایط واقعی كار با انتظارات از كار و بخش دیگر از طرز تلقی افراد نسبت به كار حاصل می‌شود. پس در محیط كار طرز تلقی‌های فرد می‌تواند عاملی برای ایجاد انگیزه و رضایت باشد. در واقع طرز تلقی میزان احساس مثبت فرد نسبت به هدف یا موضوع خاص می‌باشد.
همانطور كه قبلاً گفته شد ادراك فرد از شغلش بهتر از شغل بوده و طرز تلقی فرد از شغل باید در طراحی شغل و انگیزش مدنظر باشد.(رفتار سازمانی- مترجم: الوانی، سید مهدی۱۳۷۴)
كوهلن: معتقد است اگر انگیزه‌های اصلی و مهم فرد در زمینه شغل او و كارهایی كه انجام می‌دهد ارضاء شوند هرچه فاصله بین نیازهای شخصی فرد و ادراك یا نگرش او نسبت به توانایی بالقوه شغل برای ارضاء این نیازها كمتر باشد رضایت شغلی نیز زیاد خواهد بود.
هرزبرگ معتقد است كه برای بسیاری افراد پول مهم‌ترین عامل انگیزشی نیست بلكه جلوی نارضایتی را می‌گیرد. یعنی كمبود حقوق و مزایا سبب نارضایتی می‌شود ولی نمی‌توان با یقین گفت كه زیاد بودن آن عامل رضایت از شغل است. آنچه به پول اهمیت انگیزشی می‌دهد، این است كه پول وسیله‌ای است برای رسیدن به خواسته‌های گوناگون فرد. با پول می‌توان نیازهای فیزیكی، امنیتی و اجتماعی را برآورده ساخت و یا گاه با دارا بودن بالاترین میزان دریافتی احساس برتری و احترام و منزلت اجتماعی داشت.(علوی۱۳۶۸)
رضایت شغلی مجموعه ای از احساسات سازگار نسبت به شغل است , این احساس زمانی حاصل می شود که خواسته ها, نیازها, آرزوها و تجربه هایی که شاغل هنگام ورود به سازمان با خود دارد , از طریق شغل برآورده شود , بدین گونه که بین توقعات شاغل و برآورده شدن آنها توازن برقرار میشود. در نتیجه شاغل نگرشی مثبت به شغل پیدا می کند که موجب رضایت او می گردد.(دیویس نیواستورم, 1376 )
مهارتهای مدیریتی مناسب پیشنیازی ضروری برای عملکرد رضایت بخش در همه موقعیتهای سرپرستی است . افراد در نتیجه آموزش , تجربه و موقعیت شخصی خود از درجات متفاوت مهارتهای مدیریتی برخوردارند.(سینجر, 1378 )
2-1-3 نتایج و پیامدهای رضایت و نارضایتی شغلی
با عنایت به این مسیله که رضایت از شغل دارای پیامدهای مثبت و منفی زیادی است.در این جا سعی شده است به تعدادی از آنها اشاره گردد.

1. 1. تشویش و نگرانی

تشویش شامل یکسری شرایط خاص است که فرد به شکلی نارضایتی خود را از شغل نشان می دهد ممکن است به صورت فراموشکاری , بی دقتی , شکایت از کار و نظایر آن ظاهر شود که می تواند بر سلامت ذهنی فرد تاثیر بگذارد لاک معتقد است شکایت ها و گلایه های کارمندان اغلب ناشی از نارضایتی شغلی است و این گونه حالات عاطفی با عملکرد شغلی باعث کاهش عزت نفس , رنجش از سرپرست, ناتوانی در تمرکز فکر و اتخاذ تصمیم و در نهایت نارضایتی از شغل می شود.

1. 1. غیبت کاری

نتایج حاصل از اغلب پژوهش ها بیانگر این مطلب است که بین رضایت شغلی و غیبت کارکنان یک رابطه معکوس وجود دارد که همبستگی آن چندان زیاد نیست و اندکی کمتر از 40% می باشد(رابینز, 1377).معمولا کارکنان ناراضی بدون ضرورت دست به غیبت نمی زنند بلکه بیشتر به فرصت هایی که غیبت را می طلبد پاسخ می دهند این گونه غیبت های دلخواه را می توان با فراهم آوردن انگیزش های مختلف کاهش داد.همانطور که مشخص است افزایش غیبت, جریان طبیعی کار را قطع نموده و همچنین
هزینه های استخدام و آموزش نیروی انسانی را بالا می برد به همین دلیل سطح غیبت , توجه مدیران را به خود جلب می کند(رابینز, 1377).

1. 1. تاخیر در کار

تاخیر کاری همانند غیبت این باور را بوجود می آورد که فرد از کارش ناراضی است.این مسیله می تواند بیانگر این نکته باشد که فرد ابهت زیادی برای شغل خود قایل نیست به همین دلیل با تاخیر در محل کار خود حاضر می شود. هنگامی هم که در محل کار حضور می یابد در پی اتلاف وقت است(مقیمی,1377).

1. 1. ترک خدمت

ترک خدمت کارکنان , باعث وقفه در عملکرد سازمان شده و جایگزین نمودن افراد برای سازمان , پرهزینه بوده و از نظر فنی و اقتصادی نامطلوب است در واحدهای سازمانی که میزان رضایت شغلی افراد آن پایین تر از حد متوسط است میزان ترک خدمت کارکنان آن , بالاتر خواهد بود(مقیمی,1377).

1. 1. جابه جایی کارکنان

رابینز در تحقیقی نشان داد که رضایت شغلی یا جابه جایی کارکنان رابطه معکوس دارد ولی ضریب همبستگی آن بدان حد نیست که در رابطه با غیبت کارکنان بدست آمدزیرا عوامل دیگری نظیر شرایط بازار کار, انتظارات افراد, فرصت های شغلی دیگر و سابقه خدمت افراد در سازمان در زمینه تصمیم واقعی که فرد باید درباره ترک شغل کنونی خود بگیرد.نقش مهمی ایفا می کند(رابینز,1378)

1. 1. کارآیی کارکنان

سالیان زیادی فرض بر این بود که کارکنان خشنود , کارآمدتر هستند, نتایج حاصل از تحقیقات و بازنگری های موجود باعث گردید حمایت اندکی از این فرضیه صورت گیرد.زیرا میانگین همبستگی هامیان رضایت شغلی کارآیی حدود 15% است.برخی از صاحب نظران معتقدند که وجود رضایت شغلی اندک از محیط شغلی منجر به افزایش رفتار جستجو گر انسان برای بدست آوردن رضایت شغلی بیشتر می گردد و سپس افزایش رفتار جستجوگر افراد موجب ارتقا عملکرد و لذا ازدیاد پاداش برای وی خواهد شد و افزایش پاداش مورد نظر منجر به رضایت شغلی بیشتر می گردد ولی از طرف دیگر توقع آنان را نیز بالا خواهد برد.لذا دوباره موجب کاهش سطح رضایت شغلی نزد آنان می گردد(شفیع آبادی, 1379)

1. سلامت جسمانی