وبلاگ

جدول ۴-۲۰- تجزیه علیت صفات موثر بر عملکرد دانه در واحد سطح (اراک) ۹۶
جدول ۴-۲۱- رگرسیون گام به گام صفات به عنوان متغیر مستقل و عملکرد
در واحد سطح به عنوان متغیر وابسته (جلگه رخ) ۹۶
جدول۴-۲۲- ضرایب همبستگی صفات معنی دار با عملکرد دانه
در رگرسیون گام به گام(جلگه رخ) ۹۷
فهرست شکل‌ها
عنوان صفحه
شکل۲-۱- نمایش گرافیکی اثرات متقابل GE 32
شکل ۲-۲- پلات ضریب رگرسیون در مقابل میانگین عملکرد ها ۳۳
شکل۲-۳- شرح پارامترهای b_i و  در روش رگرسیون ۳۵
شکل ۴-۱- پراکنش واریانس محیطی ارقام نسبت به میانگین عملکرد ۷۵
شکل ۴-۲- پراکنش ضریب تغییرات محیطی ارقام نسبت به میانگین عملکرد ۷۵
شکل ۴-۳- پراکنش واریانس پایداری ارقام نسبت به میانگین عملکرد ۷۶
شکل ۴-۴- پراکنش ضریب رگرسیون نسبت به میانگین عملکرد دانه ۷۸
شکل ۴-۵- نمودار بای پلات حاصل از IPC1 و میانگین عملکرد
ژنوتیپ ها در مدل AMMI 84
شکل ۴-۶- نمودار چندضلعی در تعیین ابر محیط ها در روش GGE biplot 85
شکل ۴-۷- نمودار همبستگی محیط ها ۸۶
شکل ۴-۸- بررسی محیط ایده آل ژنوتیپ ها با بهره گرفتن از روش GGE biplot 87
شکل ۴-۹- بررسی ژنوتیپ ایده آل با بهره گرفتن از روش GGE biplot 88
شکل ۴-۱۰- نمودار تشخیص پایداری ژنوتیپ ها و محیط ها با بهره گرفتن از روش GGE biplot 89
فصل اول
مقدمه
۱-۱- مقدمه
افزایش سریع جمعیت، به ویژه در نیمه قرن بیستم، توام با ترقیات عظیم علوم و تکنولوژی و پیشرفت هایی قابل توجه در زمینه استفاده هر چه بیش تر و بهتر از تمامی منابع و نیروی انسانی، هر چند به افزایش حجم تولید و تنوع فرآورده های غذایی و مرغوبیت آن در سطح بین المللی انجامید و موجب پیدایش و عرضه انواع فرآورده های غذایی گردید، اما با این حال هرگز نتوانست از مصرف عام و روز افزون گندم بکاهد و اکثریت عظیم ملل کم در آمد و فقیر جهان را که قریب ۷۵ درصد جمعیت جهان است از غذای اصلی و بومی و سنتی خود که از مزایای نسبی و ویژگی های خاص چون وفور، ارزانی، مغذی بودن و… برخوردار است محروم سازد و برابر شواهد موجود، این کالا در آینده نیز همچنان در الگوی مصرف مردم نقاط مختلف جهان قرار خواهد داشت (صادقی فروشانی،۱۳۷۰). طبق نظر کارشناسان، تولید غذا در آینده به عنوان یک سلاح راهبردی جهان را تحت تأثیر قرار می دهد و رقابت جهانی قدرت ها برای تسلط بر ملل دیگر توسل به توسعه تسلیحاتی نیست، بلکه از افزایش تولیدات کشاورزی خواهد بود (آراسته، ۱۳۷۰). جمعیت فعلی دنیا از لحاظ تأمین مواد غذایی مورد نیاز خود در شرایط سختی قرارگرفته است و بیش از نیمی از این جمعیت در فقر غذایی به سر می برند. با آن که وضع مردم کشور های در حال توسعه در طی قرن اخیر از لحاظ تغذیه روز به روز بهتر شده است تعداد افرادی که امروز به طرز ناکافی تغذیه می شوند بیش از تعداد آن ها در آغاز این قرن می باشد (Oka, 1967). با توجه به این که تقاضای جهانی برای گندم و سایر غلات پیوسته در حال افزایش است، بنابراین تداوم افزایش تولید گندم به منظور تامین غذا اهمیت زیادی دارد. بخش اعظم افزایش تولید غذا در ۲۵ سال گذشته نتیجه گسترش مناطق مطلوب زراعی به ویژه در جهان در حال توسعه بوده است (محمد دوست چمن آباد و همکاران، ۱۳۸۸). اصلاح نباتات به عنوان علمی نوین در علوم کشاورزی می کوشد تا دورنمای پر ابهام آینده را در چشم نسل های جوان امروز روشن تر جلوه دهد اصلاح نباتات را علم و هنر تغییر ترکیب ژنتیکی گیاهان برای افزایش بازده اقتصادی آن ها تعریف کرده اند (فرشادفر، ۱۳۶۵). اصلاح جهانی گندم در ۵۰ سال اخیر پیشرفت های بسیاری داشته است. در بسیاری از مناطق جعرافیایی یعنی هم در کشورهای توسعه یافته و هم در حال توسعه افزایش پایدار پتانسیل عملکرد وجود دارد (Rajaram and Braun, 2005). حفظ زمین و کم کردن فقر در نتیجه پذیرش ارقام جدید گندم، پیامد های محیطی، اجتماعی و اقتصادی زیادی به همراه داشته است (محمد دوست چمن آباد و همکاران، ۱۳۸۸). استفاده از نان به عنوان یک منبع انرژی در جهان مورد توجه خاص بوده و می باشد و از این لحاظ گندم در رأس کلیه نباتات زراعی قرار دارد (کریمی، ۱۳۵۶). در دنیای امروز گندم نه تنها یک ماده غذایی اساسی و مهم است، بلکه از لحاظ سیاسی نیز از اهمیت هم پایه نفت برخوردار است. امروزه کشورهای امپریالیستی از این حربه موثر جهت ایجاد وابستگی سیاسی اقتصادی در جهان استفاده می کنند (صادقی فروشانی، ۱۳۷۰). افزایش تولید گندم از طریق افزایش سطح زیر کشت در اغلب نقاط دنیا تقریبأ به بن بست رسیده است چرا که اغلب زمین های زراعی قابل کشت به زیر کشت رفته اند. اهمیت سایر محصولات کشاورزی و قیمت های آن ها اجازه توسعه سطح زیر کشت گندم را بیشتر از این حد نمی دهند (آراسته، ۱۳۷۰). افزایش تولید در کشور از طریق بهره گیری بهتر از شرایط اقلیمی، کاربرد صحیح نهاده ها، یافتن زمینه های جدید فعالیت و استفاده از یافته های علمی و به کارگیری تکنیک جدید تولید در جهت رسیدن به ارقام پرمحصول و پایدارتر نسبت به محیط، تنها به کارگیری روش های جدیدی که تنها از طریق اجرای برنامه های تحقیقاتی قابل حصول است و زمینه افزایش بهره وری از امکانات را فراهم می کند، امکان پذیر است (نور محمدی و همکاران، ۱۳۷۷). محققین جهت تعیین سهم بهنژادی در افزایش عملکرد گندم نان (و دیگر گیاهان زراعی) همچنین بررسی تغییراتی که در نتیجه به نژادی در صفات فیزیولوژیکی رخ داده است از روش های مختلفی استفاده کرده اند. دو روشی که بیش تر از همه گزارش شده اند یکی آنالیز داده هایی است که از مجموعه آزمایشات انجام شده در خلال دوره های دراز مدت بدست آمده اند و دیگری مقایسه مستقیم ارقامی است که در دوره‌های مختلف معرفی شده اند و تحت شرایط محیطی یکسان می باشد. با وجود امکان استفاده از روش اول در برآورد اثرات به نژادی به علت آن که عملیات زراعی و مدیریتی همچنین شرایط محیطی در چنین آزمایشاتی با گذشت زمان تغییر یافته است. لذا در این روش تفکیک اثرات به زراعی و به نژادی بر افزایش عملکرد میسر نخواهد بود. بعلاوه چون آفات و بیماری ها به ندرت در این آزمایشات کنترل شده است، این امر مانع از تعیین دقیق اثرات به نژادی بر افزایش عملکرد بالقوه می گردد. بنابراین جهت برآورد اثرات به نژادی بر افزایش عملکرد به صورت مستقل از دیگر عوامل بایستی ارقامی را که نماینده دوره های مختلف در برنامه های به نژادی می باشند به صورت همزمان از نظر عملکرد و دیگر صفات با یکدیگر مقایسه نمود (رحیمیان و بنایان، ۱۳۷۵). اثرات متقابل انتخاب بهترین و پایدارترین ژنوتیپ ها را مشکل می کند و یکی از مهم ترین آزمایشات تعیین اثر متقابل در برنامه های اصلاحی می باشد زیرا پیشرفت های انتخاب را در هر محیط کاهش می دهد (;Hill, 1975 Yau, 1995). جهت غلبه بر این مسئله، فعالیت های جهانی دانشمندان در بیشتر گیاهان هنگام انتخاب ژنوتیپ ها این است که آن‌ها را در آزمایشات عملکرد طی چندین سال و مکان مورد کشت قرار دهند تا از کارایی بالا و پایدار ژنوتیپ های انتخابی در طیف وسیعی از محیط ها اطمینان حاصل کنند. ارزیابی عملکرد ژنوتیپ در آزمایشات ژنوتیپ در مکان در سال اغلب به دلیل وجود اثرات محیطی مشکل است (Lin and Binns, 1988).

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۱-۲- بیان مسأله
از ۳/۲ میلیون هکتار سطح زیر کشت گندم آبی بین ۸۰۰ تا ۹۰۰ هزار هکتار آن در مناطق سردسیر (استان های آذربایجان شرقی وغربی، اردبیل،همدان، کردستان، زنجان، مرکزی، تهران، خراسان، اصفهان، چهارمحال و بختیاری، فارس، لرستان، کرمان، کرمانشاه، کهکیلویه و بویراحمد) واقع شده است که اختصاص به کشت گندم های زمستانه وبینابین دارد. این مناطق با ارتفاعی بیش از یک هزار متر از سطح دریا، دارای زمستان های نسبتاٌ سرد و طولانی می باشند. متوسط حداقل مطلق درجه حرارت این مناطق طی سال های مختلف کمتر از ۱۴ درجه سانتی گراد زیر صفر و تعداد روزهای یخبندان آنها بیش از ۹۰ روز در سال است. سرمای شدید زمستان در اغلب سال ها و سرمای دیررس بهاره در بعضی از مواقع یکی از عوامل محدود کننده تولید گندم این مناطق است. مناطق سردسیر به علت طولانی بودن دوره رشد در صورت کشت ارقام با تیپ رشد زمستانه و یا بینابین پرپتانسیل و مناسب که دارای خصوصیات مطلوب زراعی باشند می توانند بالاترین میزان تولید در واحد سطح را در کشور دارا باشند. بنابراین با توجه به مطالب فوق واز آنجا که مناطق سردسیر پراکندگی و تنوع شرایط زراعی مختلفی دارند و تهیه ارقام متفاوت جهت کشت در این مناطق از نظر تولید بذر نیاز به امکانات فراوانی دارد، لذا شناسائی لاین‌ها و ارقام با پتانسیل عملکرد بالا و پایداری عمومی و خصوصی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
۱-۳- اهمیت و ضرورت تحقیق
اثرات متقابل ژنوتیپ × محیط همیشه از مسائل مورد توجه به نژادگران برای تهیه ارقام اصلاح شده بوده است زیرا وجود این اثرات متقابل، همبستگی بین فنوتیپ و ژنوتیپ را کاهش داده و شناسایی پتانسیل ژنتیکی ژنوتیپ ها را با مشکل مواجه می سازد، همچنین شرایط آب و هوایی کشور حتی در یک اقلیم خاص متفاوت است و ارقام مختلف نیز با تفاوت شرایط آب و هوایی اکثرا دارای عملکرد متغیری می باشند، بنابراین انتخاب ارقام فقط بر اساس عملکرد یک محیط معیار مناسبی نمی باشد لذا برای آنکه ژنوتیپی بتواند از نظر تجاری رقمی موفق باشد ضروریست آزمایشات مقایسه عملکرد در دامنه ای از محیطها مورد ارزیابی قرار بگیرند تا اطلاعات حاصل از تخمین سازگاری و ثبات عملکرد ژنوتیپ‌ها معیار مطمئن‌تری برای توصیه ژنوتیپ ها باشد و کارآیی مربوط به گزینش و معرفی ژنوتیپ‌ها را افزایش دهد که در این مهم استفاده از پارامترهای پایداری مطلوب خواهد بود.
۱-۴- اهداف
از اهداف اصلاح می توان به موارد ذکر شده اشاره نمود: پتانسیل ژنتیکی بالا، پایداری عملکرد و سازگاری خصوصی با صفات مطلوب زراعی. مقاومت به تنش های زنده از قبیل زنگ ها (YR،LR و SR)، فوزاریوم، سپتوریا، سفیدک پودری، سیاهک پنهان گندم، سیاهک ها و غیره. تحمل به تنش های غیر زنده از قبیل سرما، گرما، خشکی، شوری و سبز شدن و جوانه زدن قبل از برداشت و غیره. کیفیت بالای گندم دوروم در تولیدات ماکارونی. مدیریت زراعی و گیاهی گندم. تکثیر بذور اصلاحی و پایه (مادری) (Jalal Kamali and Duveiller, 2005).
از مهمترین اهداف این تحقیق می توان به موارد زیر اشاره نمود:
مشخص نمودن ژنوتیپ های امید بخش دارای پتانسیل عملکرد بالا و سازگاری خوب.
بررسی و تعیین صفات مرفولوژیکی و شاخص برداشت به منظور افزایش عملکرد.
۱-۵- فرضیات تحقیق
فرضیات این تحقیق عبارتند از اینکه ژنوتیپ های موجود در این تحقیق در مکان های مختلف و سال های متفاوت عکس العمل های متفاوتی در تولید عملکرد از خود نشان می دهند. بنابراین در بین ژنوتیپ ها، ژنوتیپ هایی وجود دارند که ضمن داشتن عملکرد بالا و صفات زراعی مطلوب، از سازگاری و پایداری عملکرد قابل قبولی نیز برخوردار خواهند بود.
۱-۶- پرسش‌های تحقیق
آیا بین ژنوتیپ های گندم نان زمستانه و بینابین ژنوتیپ یا ژنوتیپ هایی وجود دارند که نسبت به رقم شاهد دارای پتانسیل عملکرد بالا و سازگاری خوب در مناطق سرد کشور را داشته باشند؟
آیا صفات مرفوفیزیولوِژیک می توانند به عنوان معیار انتخاب در برنامه های اصلاحی مورد استفاده قرار گیرند؟
فصل دوم
مرور منابع
مرور منابع
۲-۱- سطح زیر کشت و عملکرد در ایران و جهان
گندم در سطح جهانی محصولی با اهمیت بسیار قلمداد می شود. به طور تقریب در ۲۰۰ میلیون هکتار و تولید متوسط کل ۶۰۰ میلیون تن مورد کشت قرار می گیرد. به طور کلی تولید متوسط جهانی با در نظر گرفتن تفاوت های بسیار در مناطق و کشور های مختلف می باشد. بالاترین عملکرد متوسط در غرب اروپا با بیشتر از ۸ تن در هکتار، در مقایسه با کمتر از یک تن در هکتار در چندین کشور آسیای غربی یا مرکزی و شمال آفریقا (CWANA) بدست آمده است. بزرگترین کشور های تولید کننده گندم چین با ۲۹ میلیون هکتار، هند با ۲۶ میلیون هکتار و آمریکا با ۲۴ میلیون هکتار می باشند. نیاز جهانی گندم تا سال ۲۰۲۰، ۸۴۰ تا ۱۰۰۰ میلیون تن تخمین زده شده است. جهت رفع این نیاز، تولید و پتانسیل عملکردهای بالاتر ضروری است زیرا توسعه سطح کشت گندم عملی نیست. برخی از کشور های خاورمیانه از قبیل ترکیه، سوریه، مصر و ایران پیشرفت های شایان توجهی در تولید و پتانسیل گندم بدست آورده اند. چشم انداز و دستیابی به محصولات در کشورهای آسیای میانه بالا باقی می ماند و موضوعات توسعه و تحقیق را الویت بندی می کنند (Rajaram and Braun, 2005). طبق گزارشات سازمان خواروبار جهانی (فائو) تولید و مصرف جهانی گندم در سال ۲۰۰۹ به ترتیب معادل ۶۷۵ میلیون و ۶۴۴ هزار تن بوده است. بر اساس این گزارش گندم بیشترین سهم را در افزایش تولید غلات در ایران طی سال ۱۳۸۸ داشته است (FAO, 2009). تولید گندم در سال ۱۳۸۸ در ایران به ۱۳ میلیون تن رسید که این رقم نسبت به سال ما قبل از آن حدود ۷/۳ میلیون تن افزایش داشت. در عین حال مصرف گندم در ایران نیز از ۷/۱۵ میلیون تن در سال ۱۳۸۷ به ۳/۱۶میلیون تن در سال ۱۳۸۸ رسید (FAO, 2009). بر اساس گزارشات جهانی غلات در سال ۲۰۱۰، نقطه اوج قیمت در صادرات گندم از سال ۲۰۰۹ تا پایان ماه مارس سال ۲۰۱۰ میلادی، مربوط به ماه نوامبر سال ۲۰۰۹ بوده است که قیمت این محصول به حدود ۲۳۵ دلار در هر تن رسیده است (FAO, 2010). در ایران حدود ۵/۶ میلیون هکتار زیر کشت گندم قرار دارد: ۵/۲ میلیون هکتار به کشت آبی اختصاص دارد و ۴ میلیون هکتار تحت شرایط دیم است (Jalal Kamali and Duveiller, 2005).
کلیات