وبلاگ

مدل های غیر خطی در نشان دادن روابط بالا ( اصلی و فرعی )، نسبت به مدل های خطی توانا ترند

فرعی ششم

۵-۵ سایر یافته های تحقیق:
۵-۵-۱ نتایج تحلیل رگرسیون:
برای بررسی بیشتر بر روی داده­ های تحقیق از آزمون رگرسیون خطی و علیت گرنجر استفاده شده است. برای فرضیاتی که رابطه آنها تایید شده است از آزمون رگرسیون برای بررسی تاثیر متغیر مستقل بر وابسته استفاده شده است . با توجه به اینکه چهار فرضیه اول ما در این تحقیق تایید شده اند سعی کرده ایم شدت و میزان تاثیر آنها را با بهره گرفتن از رگرسون برآورد نماییم که نتایج زیر بدست آمده اند.

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

در مورد فرضیه اول که رابطه بین حقوق صاحبان سهام به تسهیلات اعطایی با نوسان قیمت سهام را مورد بررسی قرار دادیم به این نتیجه رسیدیم که ضریب تعیین تعدیل شده ی مدل برابر .۵۲۴۰ می­باشد ، که نشان می­دهد ۴/۵۲ درصد از تغییرات متغیر وابسته ، قابل استناد به تغییرات متغیر مستقل می­باشد و بقیه تغییرات متغیر وابسته ، ناشی از تغییرات سایر عوامل می­باشد که در اینجا نادیده گرفته شده اند.
در مورد فرضیه دوم که رابطه بین جمع حقوق صاحبان سهام به سپرده ها با نوسان قیمت سهام را مورد بررسی قرار دادیم به این نتیجه رسیدیم که ضریب تعیین تعدیل شده ی مدل برابر .۴۳۳۰ می­باشد، که نشان می­دهد ۳/۴۳ درصد از تغییرات متغیر وابسته ، قابل استناد به تغییرات متغیر مستقل می­باشد و بقیه تغییرات متغیر وابسته ، ناشی از تغییرات سایر عوامل می­باشد که در اینجا نادیده گرفته شده اند.
در مورد فرضیه سوم که رابطه بین نرخ کفایت سرمایه با نوسان قیمت سهام را مورد بررسی قرار دادیم به این نتیجه رسیدیم که ضریب تعیین تعدیل شده ی مدل برابر .۴۱۳۰ می­باشد ، که نشان می­دهد ۳/۴۱ درصد از تغییرات متغیر وابسته ، قابل استناد به تغییرات متغیر مستقل می­باشد و بقیه تغییرات متغیر وابسته ، ناشی از تغییرات سایر عوامل می­باشد که در اینجا نادیده گرفته شده اند.
در مورد فرضیه چهارم که رابطه بین دارایی ثابت به کل دارایی با نوسانات قیمت سهام را مورد بررسی قرار دادیم به این نتیجه رسیدیم که ضریب تعیین تعدیل شده ی مدل برابر .۵۰۰ می­باشد، که نشان می­دهد ۵۰ درصد از تغییرات متغیر وابسته ، قابل استناد به تغییرات متغیر مستقل می­باشد و بقیه تغییرات متغیر وابسته ، ناشی از تغییرات سایر عوامل می­باشد که در اینجا نادیده گرفته شده اند.
۵-۶ مقایسه مدل های خطی و غیر خطی در تعیین روابط بین متغیرهای تحقیق:
جدول شماره ۵-۲ : مقادیر احتمال (سطح معنی داری) برای متغیرهای مستقل مدل با درجات اول، دوم و سوم

متغیرها

نسبت سود عملیاتی به فروش

نسبت دارایی ثابت به کل دارایی

نرخ کفایت

حقوق صاحبان سهام به سپرده

حقوق صاحبان سهام به تسهیلات

.۰۱۴

.۰۰۱

.۰۰۰

.۰۰۰

.۰۱۸

عرض از مبدأ

درجه اول

.۷۷۲

.۰۱۳

.۰۲۷

.۰۲۳

.۰۰۰

شیب درجه ۱

.۱۹۴

.۰۲۰

.۰۲۰

.۰۶۰

.۰۰۱

عرض از مبدأ

رفتار مصرف کننده
تجزیه و تحلیل رفتار خرید مصرف کننده یکی از گامهای اساسی تجزیه و تحلیل فرصت های بازار می باشد. زیرا علیرغم شباهت هایی که در فرآیندهای تصمیم گیری خریداران وجود دارد، اما مصرف کنندگان و مشتریان مختلف، اغلب فرآیندهای خریدشان را به گونه های متفاوتی پایان می دهند. این تفاوتها انعکاس دهنده گوناگونی مصرف کنندگان در ویژگی های شخصی و عوامل اثرگذار اجتماعی می باشد (Mullins et al 2008). اهمیت این مسئله تا جایی است که امروزه حوزه ی بازاریابی بر اساس اصل تقدم مصرف کننده^[۱۷] پایه ریزی شده است (موون و مینور^[۱۸] ۲۰۰۱). از اینرو گروه های زیادی مشتاق به مطالعه ی رفتار مصرف کننده می باشند که پیتر و السون^[۱۹] (۲۰۱۰) در یک نگاه کلی آنها را به سه دسته تقسیم می کنند :
سازمانهای بازاریابی : این گروه هم شامل سازمانهایی هستند که برای فروش محصولات تلاش می کنند و هم سازمانهایی که در تبادل با مصرف کنندگان هستند؛ مانند بیمارستانها، موزه ها، پارکها، شرکتهای حقوقی، دانشگاهها و … . تأکید اصلی این گروه بر تبادل بین کسب و کار و مصرف کننده است و ایده های آنها برای تمام سازمانهای نام برده قابل استفاده می باشد.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

سازمانهای دولتی و سیاسی : دغدغه اصلی این گروه نظارت و قانونمند کردن مبادلات بین سازمانهای بازاریابی و مصرف کنندگان می باشد. این فعالیت ها در قالب سیاست های عمومی منتشر می شود.
مصرف کنندگان : هم شامل مصرف کنندگان نهایی می شود و هم خریداران سازمانی که منابع را به منظور تولید کالاها و خدمات خریداری می کنند.
مصرف کنندگان
سازمانهای بازاریابی
فعالیت های مصرف کننده
استراتژی های بازاریابی
سیاستهای عمومی
دولت و سازمانهای سیاسی
گروه های مشتاق به رفتار مصرف کننده(Peter and Olson 2010)
همانطور که می بینیم نتایج مطالعات درباره ی رفتار مصرف کننده، دامنه ی وسیعی از افراد، گروه ها و سازمانها را بهره مند می سازد که این خود بیانگر نیاز جدی به تحقیق در این زمینه می باشد.
شیفمن و کانوک^[۲۰] (۲۰۰۸) در کتاب رفتار مصرف کننده ی خود واژه ی رفتار مصرف کننده را اینچنین تعریف می کنند: رفتاری که مصرف کنندگان در جستجو، خرید، استفاده، ارزیابی و کنارگذاری کالاها و خدماتی که انتظار دارند نیازهای آنان را برآورده سازد، از خود نشان می دهند. به نظر آنها، این واژه دو دسته از مصرف کنندگان را در برمی گیرد:
مصرف کنندگان شخصی : این دسته از مصرف کنندگان، کالاها و خدمات را یا برای خودشان می خرند یا جهت استفاده در منزل و یا به منظور هدیه به دیگران. در همه ی این موارد کالا برای مصرف نهایی خریداری می شود؛ یعنی استفاده کنندگان نهایی.
مصرف کنندگان سازمانی : شامل کسب و کارهای انتفاعی و غیرانتفاعی، دولت، ادارات و مؤسسه ها (مانند مدارس، بیمارستانها و زندانها) می شود که همه ی آنها باید به منظور اداره کردن سازمانهایشان اقدام به خرید کالا، تجهیزات و خدمات نمایند.
موون و مینور^[۲۱] (۲۰۰۱) به جای واژه ی مصرف کننده از واژه ی واحدهای خرید استفاده کرده اند که دلالت بر انجام خرید هم بصورت فردی و هم بصورت گروهی دارد. ویژگی دیگری که برخی ها نیز بر آن تأکید دارند فرآیندی بودن رفتار مصرف کننده می باشد. به عبارت دیگر آنها معتقدند که رابطه مصرف کننده با تولید کننده تنها در یک لحظه که مبادله نام دارد خلاصه نمی شود، بلکه رابطه گسترده تری است که از قبل از خرید شروع و تا بعد از آن نیز ادامه خواهد داشت (Solomon 2006).
آری، رفتار مصرف کننده پویاست، زیرا افکار، احساسات و اعمال تک تک مصرف کنندگان و گروه های مصرف کننده و در نهایت جامعه بطور مداوم تغییر می کند. این ماهیت پویای رفتار مصرف کننده، توسعه ی استراتژی های بازاریابی را به وظیفه ای دشوار تبدیل کرده است. یعنی اینکه استراتژی هایی که در یک زمان، یا یک بازار به خوبی کار می کردند، ممکن است در زمان یا بازارهای دیگری شکست بخورند. این بدان دلیل است که طول عمر محصولات کوتاه تر از قبل شده است و بسیاری از شرکتها به منظور ایجاد ارزش بالاتر برای مصرف کنندگان و حفظ سودمندی خویش، بطور مستمری نوآوری می کنند (Peter and Olson 2010).
رویکردهای مطالعه ی رفتار مصرف کننده
در کتاب رفتار مصرف کننده ی پیتر و السون^[۲۲] (۲۰۱۰)، سه رویکرد برای مطالعه ی رفتار مصرف کننده معرفی شده است:
رویکردهای مطالعه رفتار مصرف کننده

نمودار۴-۴- نمودار نوع استخدام کارکنان ۵۳
نمودار۴-۵- نمودار رده سازمانی کارکنان ۵۴
نمودار۴-۶- نمودار سابقه کارکنان ۵۵
فهرست اشکال
عنوان صفحه
شکل۱-۱ - مدل مفهومی تحقیق ۱۲
شکل۲-۱- قابلیت تفکر استراتژیک ۱۶
شکل۲-۲- کارکرد و پیامد تفکر استراتژیک ۱۷
شکل ۲-۳- فرایند شکل گیری تفکر استراتژیک ۲۳
شکل۲-۴- مدل ساختاری تفسیری عناصرتفکر استراتژیک ۳۸
شکل۲-۵- مدل مفهومی تفکر راهبردی در سطح سازمان ۳۹
شکل۲-۶- مدل پیشنهادی برای تفکر راهبردی با متغیر تعدیلگر یادگیری سازمانی ۴۰

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

شکل۲-۷- نتایج آزمون فرضیه ها ۴۱
چکیده
هدف تحقیق حاضر شناخت رابطه بین تفکر استراتژیک و عملکرد وظیفه ای مدیران ارشد در شرکت نفت استان اردبیل می باشد. جامعه آماری تحقیق حاضر کلیه کارکنان رسمی،پیمانی و قراردادی شرکت نفت اردبیل می باشد که با توجه به جدول مورگان ازتعداد ۱۷۰نفر، تعداد ۱۱۸ نفر بعنوان حجم نمونه انتخاب گردید. برای جمع آوری اطلاعات پرسشنامه مشتمل بر۳۹ سوال به صورت محقق ساخته طراحی گردیده و بین اعضای نمونه توزیع گردید و در نهایت پرسشنامه ها تکمیل و جمع آوری شد. روایی پرسشنامه با گرفتن مشاوره از اعضای هیات علمی متخصص در این زمینه تقویت و پایایی آن با بهره گرفتن از ضریب آلفای کرونباخ مورد تأیید قرار گرفت. برای تجزیه و تحلیل داه ها از آمار توصیفی برای طبقه بندی، تهیه نمودارها و جداول فراوانی استفاده گردید و عملیات آماری نیز با بهره گرفتن از نرم افزار SPSS انجام می پذیرد. جهت آزمون نرمال بودن متغیرها از آزمون اسمیرنوف – کلموگروف استفاده خواهد شد. جهت آزمون فرضیه ها و آزمون معنی داری آن از ضریب همبستگی پیرسون و همچنین از روش رگرسیون چندگانه در فرضیه آخر استفاده گردید. سپس با بهره گرفتن از آمار استنباطی به تجزیه وتحلیل فرضیه های تحقیق پرداخته شد. نتایج نشان می دهد که بین تفکر استراتژیک و عملکرد وظیفه ای مدیران ارشد ارتباط مثبت و مستقیمی وجود دارد. در نهایت با توجه به آزمون فرضیه ها، پیشنهاداتی ارائه گردید.
کلمات کلیدی : عملکرد وظیفه ای، تفکر استراتژیک، سینرژی، آینده نگری، نگرش فلسفی، خلاقیت و کارآفرینی، برتری طلبی
فصل اول
کلیات تحقیق

مقدمه :
تحقیق حاضر شناخت رابطه تفکر استراتژیک با عملکرد وظیفه ای مدیران ارشد در شرکت نفت اردبیل می باشد. متغیرهای این تحقیق، تفکر استراتژیک بعنوان متغیر مستقل و عملکرد وظیفه ای بعنوان متغیر وابسته میباشد. ضعف تفکر استراتژیک مدیران ارشد سازمان ها، آن ها را از بهرهگیری از فرصت های جدید محروم می سازد لذا مجهز شدن مدیران ارشد به قابلیت های استراتژیک ضروری و حیاتی به نظر می رسد. این تحقیق از نظر هدف کاربردی و ماهیت آن توصیفی و همبستگی است. شاخص های تفکر استراتژیک در قالب پنج عامل که دکتر ایرج سلطانی در قالب مدلی ارائه داده اند مورد بررسی قرار گرفته است. در این فصل در مورد بیان مساله اساسی تحقیق و اهمیت عملکرد وظیفه ای و مدلهای بکار گرفته شده برای متغیرهای تحقیق مورد بررسی قرارگرفته و اهمیت و ضرورت انجام تحقیق توضیح داده شده است و بابررسی پیشینه تحقیق جنبه جدید و نوآوری آن مطرح گردیده است و اهداف تحقیق بصورت اهداف آرمانی، کلی، ویژه و کاربردی مطرح شده است و سوالات تحقیق و فرضیه ها به کار گرفته شده بیان گردیده است. و در آخر تعریف مفهومی و عملیاتی متغیر های تحقیق و مدل مفهومی تحقیق بیان شده است.

بیان مساله
حیاتی ترین مسئله در هر سازمانی عملکرد شغلی آن است. اهمیت عملکرد شغلی پژوهشگران را به پژوهش هر چه بیشتر درباره آن واداشته است ( شکرکن، نیسی، نعامی، و مهرابی زاده هنرمند، ۱۳۸۰) .در حوزه عملکرد شغلی دو طبقه وسیع از رفتار کارکنان را شناسایی نموده اند، عملکرد وظیفه ای و عملکرد زمینه ای. مدلهای اخیر عملکرد شغلی، عملکرد را تابعی می دانند که تاکید برجنبه های جداگانه عملکرد دارند( برمن و همکاران، ۱۹۹۷) کمپل و همکاران (۱۹۹۹) نیز مدلی چند عاملی از عملکرد شغلی را براساس مهارت های کاری تخصصی شغل، مهارت های کاری غیر تخصصی شغل مهارتهای ارتباطی شفاهی و کتبی، بروز دادن سعی و تلاش، حفظ انظباط فردی، تسهیل سنجش عملکرد همکاران، سرپرستی /رهبری، مدیریت / اداره پیشنهاد کردند عملکرد فنی با آنچه که بورمن و موتوویدلو(۲۰۰۰) آن را هسته فنی سازمان یا شغل می نامند ارتباط دارد و فعالیت هایی را شامل می شود که مستقیمایاغیر مستقیما با تبدیل منابع به محصول در مبادلات اقتصادی انجام میگیرد.اگر چه فعالیتهای خاصی که عملکرد وظیفه ای را ایجاد می کند، به طور متنوعی از یک شغل به شغل دیگر متفاوت است، با این حال عملکرد وظیفه ای می تواند در طبقاتی کلی تر مطرح شود. یک روش دیگر طبقه بندی عملکرد وظیفه ای در نظر گرفتن درجه ای است که محتوای یک شغل ثابت یا متغیر است.بسیاری از سازمان ها رفتارهای عملکرد وظیفه ای را بوسیله انجام تجزیه و تحلیل شغل شناسایی می کنند شرح شغل بررفتارهای عملکرد وظیفه ای همچون فعالیت ها، وظایف و مسئولیتها که بخش اصلی شغل را تشکیل می دهند تمرکز داردبه عبارت دیگر عملکرد وظیفه ای مجموعه ای از تعهدات مشخص است که کارمند باید برای دریافت حق الزحمه و یاتداوم استخدامش انجام دهد(کول کویت، ترجمه فیضی و همکاران، ۱۳۹۰).
متغیر مستقل این تحقیق تفکر استراتژیک می باشد.دکتر ایرج سلطانی ابعاد تفکر استراتژیک را به صورت زیر بیان کرده است (تفکر استراتژیک مدیران زیربنای تحول و تعالی سازمان، ۱۳۸۵) . این ابعاد پایه فرضیه های این تحقیق می باشد.
ایجاد هم افزایی از راه ترکیب استعدادهای مادی و معنوی که موجب هم افزایی در وجدان کاری، مدیریت، اخلاق، صرفه جویی و تفکر می شود.
تفکر و برنامه ریزی برای آینده : استفاده از گذشته و حال برای پیش بینی آینده.
نگرش فلسفی قوی برای تحقق آرمان های بلند مدت.
خلاقیت و کارآفرینی : سرپا نگاه داشتن سازمان با افکار و اندیشه های جدید.
روحیه برتری طلبی برای خود و برای سازمان.
متغیر وابسته این تحقیق عملکرد وظیفه ای مدیران ارشدمی باشد . یک روش طبقه بندی عملکرد وظیفه ای در نظر گرفتن درجه ای است که محتوای یک شغل ثابت یا متغیر است. عملکرد وظیفه ای ثابت شامل پاسخ های مشخص و واضح به خواسته هایی است که در حالت طبیعی، رایج و یاحداقل قابل پیش بینی می باشد . بنابراین رویه ها و دستورالعمل ها بارها و بارها تکرار می شود. ( کول کویت و همکاران، ترجمه فیضی و همکاران،۱۳۹۰)
فعالیتهای درون نقشی چون داده پردازی، کارکردن با افراد، التزام به نظم و اقدامات مدیریتی/اداری، شاخصهای عملکرد وظیفه ای ثابت محسوب می شوند برخلاف عملکرد وظیفه ای ثابت، عملکرد وظیفه ای متغیر ( عملکرد وظیفه ای انطباق پذیر) شامل پاسخ کارکنان به تقاضاهای کاری که بدیع، غیر معمول و یا حداقل غیر قابل پیش بینی هستند می باشد.
منظور از این تحقیق شناسایی رفتارهای مرتبط با عملکرد وظیفه ای مدیران ارشد و تاثیر پذیری آن از ابعاد تفکر استراتژیک می باشد. سوالی که مطرح است اینست که :
چه رابطه ای بین تفکر استراتژیک و عملکرد وظیفه ای مدیران ارشد سازمان وجود دارد؟ تفکر استراتژیک بعنوان یک متغیر مستقل و عملکرد وظیفه ای بعنوان متغیر وابسته در این سوال مطرح می گردد. جنبه مجهول این تحقیق وجود رابطه بین این دو متغیر مستقل و وابسته می باشد. که در این تحقیق بایستی جواب داده شود

اهمیت و ضرورت انجام تحقیق:
امروزه نه تنها جهان و محیط خارجی در حال تحول است، بلکه اقتصاد و بازارهای کشور نیز در حالت گذار قرار دارد. در این شرایط، بسیاری از فرصتهای گذشته ازبین می رود و فرصتهای تازه ایجاد می شود. فقدان تفکر استراتژیک در مدیران ارشد بنگاه ها و سازمان های دولتی و صنعتی ما را از بهره برداری از فرصت های جدید محروم می سازد . لذا مجهز شدن مدیران ارشد به رویکرد استراتژی، ضروری و بلکه حیاتی به نظر می رسد. مسئله این تحقیق، روشن نبودن وضعیت تاثیر تفکر استراتژیک بر عملکرد وظیفه ای مدیران ارشد می باشد.
تحقیق حاضردر پی رفع این شکاف است که :
اولا اکثر مطالعات به شناسایی عوامل تفکر استراتژیک اختصاص دارد، درحالی که دراین تحقیق تاثیر تفکر استراتژیک بر عملکرد وظیفه ای مدیران ارشد بررسی خواهد شدکه عملکرد فوق از اصلی ترین اهداف مدیران ارشد در یک سازمان می باشد. ثانیا عملکرد وظیفه ای و ارتباط آن با تفکر استراتژیک مدیران ارشد، آنها را تشویق به تقویت این تفکر در خود می نماید تا زمینه ساز موفقیت شغلی بیشتر در سازمان خود و در نهایت منجر به موفقیت در پیشبرد اهداف سازمان می گردد.
انجام این تحقیق از جنبه نظری منجربه غنی شدن چارچوب نظری می شود و همچنین از جنبه های عملی نیز منجر به بهبود عملکرد وظیفه ای مدیران ارشد سازمان می گردد . تفکر استراتژیک، مدیر را قادر می سازد تا بفهمد چه عواملی در دستیابی به اهداف مورد نظر موثرند و چه عواملی موثر نیستند و چرا؟ این بصیرت نسبت به عوامل تاثیر گذار در خلق ارزش، قدرت تشخیص ایجاد می کند . بدون این تشخیص، صرف منابع ( مادی و غیرمادی ) سازمان برای دستیابی به موفقیت، بی حاصل خواهد بود. کارکرد اصلی تفکر استرات‍‍ژیک خلق چشم انداز می باشد.چشم انداز، سمت و سوی مطلوب برای حرکت سازمان را مشخص می کند. لذا با توجه به مزایای ذکر شده در فوق وفقدان تحقیقات در این خصوص و نیاز به مطالعه و تحقیق بیشتر در این زمینه ضرورت و اهمیت تحقیق را نمایان مینماید.

جنبه جدید بودن و نوآوری تحقیق:
مطالعه تحقیقات تجربی در این زمینه که به نمونه های از آنها در پیشینه تحقیقات اشاره شدنشان می دهد که نخست اینکه اغلب مطالعات با بهره گرفتن از روش های کیفی به شناسای عوامل تفکر استراتژیک آن هم به طور منفک یا جدا ازیکدیگر پرداخته اند.دوم اینکه اکثر مطالعات تاثیر تفکر استراتژیک بر عملکرد و موفقیت سازمان را مورد مطالعه قرارداده اند. نوآوری که در این تحقیق وجود دارد این می باشد که تاثیر تفکر استراتژیک را بر عملکرد وظیفه ای مدیران ارشد مورد بررسی قرار می دهد مطالعه ای با این عنوان در رابطه با عملکرد وظیفه ای مدیران ارشد صورت نپذیرفته است. از بعد نظری و عملی، تحقیق حاضر تلاش دارد که رابطه بین تفکر استراتژیک و عملکرد وظیفه ای مدیران ارشد شرکت نفت اردبیل را مورد بررسی قرار می دهد نظر به اینکه موضوع فوق در شرکت نفت برای اولین بار مطرح می باشد و مورد بررسی علمی قرار می گیرد می توان گفت جزو تحقیقات نوآور و جدید در این سازمان می باشد.

اهداف تحقیق:

روانشناسی

زیگموندفروید

رابطه بین شرایط روانی و وضعیت شخصیتی فرد با کیفیت زندگی

روانشناسی اجتماعی

هورتون کلی

رابطه مفهوم خود آینه سان با کیفیت زندگی

روانشناسی اجتماعی

هربرت مید

تاثیر تقویت من مفعولی بر کیفیت زندگی

جامعه شناسی

دورکهایم

پیامد آنومی و تاثیر آن بر کیفیت زندگی

جامعه شناسی

پارسونز

توجه به کنش‌های اجتماعی تولیدشده توسط ساختار

جامعه شناسی

زیمل

تاثیر ویژگی‌های کلان شهرها بر کیفیت زندگی

مطالعه علمی کیفیت زندگی
کیفیت زندگی مفهوم جدیدی نیست، اما خاستگاه آن به عنوان یک حیطه تحقیقی در جوامع غربی و به ویژه آمریکا به دهه ۱۹۶۰ میلادی باز میگردد. هرچند که در این دهه و دو دهه بعد عمده این تحقیقات بر شاخصهای عینی متمرکز بود و وجه غیر جامعه شناختی(غالباً پزشکی)داشت. در طی دهه ۱۹۹۰ و به ویژه سالهای اول قرن بیست و یکم، شاخصهای ذهنی و ابعاد جامعه شناختی نیز اهمیت بسیاری یافتند(درویش پور، ۱۳۸۸).
در تاریخ معاصر واژه کیفیت زندگی اولین بار توسط پیگو^[۵۱] در کتابی( درباره اقتصاد و رفاه) بهکار گرفته شد و پس ازآن، مدتها به دست فراموشی سپرده شد. پس از پایان جنگ جهانی دوم و به دنبال تعریف و بسط واژه “سلامت” توسط سازمان جهانی بهداشت(WHO) باب جدیدی در این مقوله گشوده شد. فعالیتهای این سازمان برای ارزیابی کیفیت زندگی در اواسط سال ۱۹۸۰ شروع و سبب شکلگیری پروژه ارزیابی کیفیت زندگی مربوط به سلامتی شد(مهرابی دلجو، ۱۳۹۰).
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

مطالعه علمی کیفیت زندگی در دهه ۱۹۶۰آغاز شد. با وجود این که از آن زمان تا کنون تحقیقات بسیار گستردهای در این زمینه انجام گرفته است، اما هنوز در مورد تعریف دقیق کیفیت زندگی توافق وجود ندارد. تحقیقات گذشته عمدتاً در تعاریف خود دچار دوگانگی در مورد عینی و یا ذهنی بودن شدهاند.
رویکرد عینی کیفیت زندگی را به عنوان مواردی آشکار و مرتبط با استاندارهای زندگی میداند. این موارد میتواند سلامت جسمانی، شرایط شخصی(از جمله ثروت و شرایط زندگی)، ارتباطات اجتماعی، اقدامات شغلی و یا دیگر عوامل اجتماعی و اقتصادی باشد. در مقابل، رویکرد ذهنی کیفیت زندگی را مترادف شادی یا رضایت فرد در نظر میگیرد. این منظر بر عوامل شناختی در ارزیابی کیفیت زندگی تأکید میکرد. در نوسان بین دو رویکرد عینی و ذهنی، یک دیدگاه کل نگر به وجود آمد. این دیدگاه کیفیت زندگی را یک پدیده چند بعدی میبیند و هر دو مولفه عینی و ذهنی را در نظر میگیرد(رحیمی، ۱۳۸۸). کیفیت زندگی یک عامل ذاتی چند بعدی و ترکیبی از عوامل شناختی(رضایت ) و احساسی(شادی) است. بیشتر نویسندگان عقیده دارند کیفیت زندگی یک مفهوم چند بعدی، ذهنی و پویاست که با گذشت زمان و با توجه به موقعیت تغییر میکند. این ماهیت پویای کیفیت زندگی به محققان کمک میکند تا بتوانند با انجام تحقیقاتی درباره راهبردهای بهبود کیفیت زندگی افراد، زمینه های زندگی بهتری را برای آنها فراهم کنند(مختاری، ۱۳۸۶).
اساس نظری موضوع کیفیت زندگی در نظریه سلسله مراتب نیازها مازلو قرار دارد و بعدها به منظور گسترش قلمرو آن سایر نظریهها مورد استفاده قرار گرفته است. در این قسمت فقط دو نظریه مازلو و بوم شناسی انسانی به طور خلاصه بررسی میشود. مازلو، روانشناس انسانگرای آمریکایی، نیازهای اساسی انسان را در قالب پنج نیاز عمده دسته بندی کرده است. به نظر وی، آرایش این نیازها به شکل سلسله مراتبی است که به ترتیب عبارت از نیازهای جسمانی، نیازهای ایمنی، نیازهای تعلق و عشق، نیازهای احترام و نیازهای خود شکوفایی هستند. نظریه مازلو از این حیث که نیازها را پدیده‌ای انگیزشی-روانی تلقی میکند، نظریهای روانشناختی است. از این حیث که رفع این نیازها را مبتنی بر روابط و پیش شرطهای اجتماعی میداند، جامعهشناختی است. از نظر وی، موقعیتها و شرایط اجتماعی موجب برآورده شدن یا نشدن نیازها میشود. این موضوع نیز موجد نگرشها و رفتار خاصی در فرد میشود. از این رو، میتوان گفت که برآورده شدن یا نشدن نیازها، حلقه رابطه فرد با ساختار اجتماعی است. مازلو خود در این باره میگوید:«نیازهای ابتدایی بشر فقط میتواند به دست سایر افراد بشر یعنی جامعه و از طریق آنان ارضا گردد.
پنج نیازی را که مازلو به شکل سلسله مراتبی مشخص میکند، میتوان با جرح و تعدیلهایی به عنوان مولفه ها و شاخصهای کیفیتزندگی تعیین کرد. الف) وضعیت سلامتی-بهداشتی، ب) وضعیت اقتصادی، ج) وضعیت امنیتی، د) وضعیت اجتماعی و ه) بهزیستی ذهنی-روانی. این پنج حیطه با پنج نیاز اساسی در نظریه مازلو متناظر است.
نظریه دوم، نظریه بوم شناسی انسانی است. این نظریه، تعاملها و روابط به هم وابسته انسانها با محیط فیزیکی، زیستی و اجتماعی آنها را مورد توجه قرار داده است. دیدگاه بوم شناختی، کیفیت زندگی انسانها و کیفیت محیط را به هم وابسته میداند و بر آن است که کیفیت زندگی افراد و خانواده ها را نمیتوان جدا از کیفیت کل زیست-بوم در نظر گرفت. بر اساس این دیدگاه، کیفیت زندگی با بهبود وضعیت انسانی مرتبط است و به ویژگی خوب و رضایت بخش بودن زندگی مردم و تمامیت زندگی مربوط می‌شود. تحقیقاتی که تاکنون بر اساس این نظریه در کیفیت زندگی انجام شده است، عمدتاً حول شاخصهای عینی و شاخصهای ذهنی یا تصوری متمرکز شدهاند. شاخصهای عینی، کالاهای موجود در محیطهای انسانی را که در زندگی خوب نقش موثری دارد، مورد توجه قرار داده‌اند و متوسط شرایط یک جمعیت بزرگ را نشان میدهند. در شاخصهای عینی معمولاً به سه بعد از رفاه عمومی، یعنی اقتصادی، فیزیکی-محیطی، و اجتماعی توجه میشود. در مقابل، شاخصهای ذهنی کیفیت زندگی، تجربه از زندگی و نه شرایط زندگی رامی سنجد. در این شاخصها، واحد تحلیل فرد است و از هر فردی مستقیماً جهت ارزیابی کیفیت زندگیاش در حیطه های مختلفی چون خانواده، کار و غیره پرسش میشود. اغلب تحقیقاتی که از شاخصهای ذهنی استفاده میکنند، بیشتر بر نیازهای انسانی و ارضای رضایت بخش آنها تمرکز میکنند. محیط، مفهوم مرکزی نظریه بوم شناسی انسانی را تشکیل میدهد که به سه مقوله محیط فیزیکی، محیط زیستی و محیط اجتماعی تقسیم میشود. بر اساس این نظریه، بین این سه نوع محیط و اجزای آنها روابط متقابلی وجود دارد. خود این محیطها و نیز روابط متقابل بین آنها بر انسان و از جمله کیفیت زندگی وی تاثیر میگذارد(درویش پور، ۱۳۸۸).

با این همه مقایسه این نقوش با نقوش حک شده بر روی ابزارهایی که در کار کاوش باستان شناسی در مناطق دیگر ایران بدست آمده اند و همچنین مقایسه این نقوش با سایر نقوش صخره ای چه در ایران و چه در مناطق دیگر جهان می تواند راهگشا باشد. همانند مقایسه شبح گوزن تنگ قیدو با گوزن جادوگر غار سه برادر مثلا بر این پایه می توان سنگ گوزن شبح مانند تنگ غرقاب – قیدو را حدود ۱۵۰۰۰ -۱۰۰۰۰ سال پیش از میلاد تخمین زد.
اما راه جالب تری که برای تعیین سن نسبی و تغییرات و یا عدم تغییرات مضامین و سبک ها که در طی چندین هزار سال اتفاق افتاده، بررسی نقوشی است که در این مناطق و در طول دوران های مختلف بر روی هم حک شده اند.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

باید توجه داشت نگاره های موجود در یک تخته سنگ، اعم از آنکه بر روی هم حک شده باشند و یا در کنار هم، ممکن است متعلق به دوران های متفاوت باشند. برای مثال، بر روی تخته سنگی که سواری را با لباس عصر ساسانی می بینیم تصاویر دیگری از آدمیان پیاده،سواره، کمان انداز و کمند انداز و جانورانی چونان گرگ، پلنگ و بزکوهی به سبک های متفاوت دیده می شود که احتمال قوی هم آنها از یک دوره نیستند.
کار دیگری که برای تخمین دقیق تر قدمت هر گروه از این نگاره ها، کم و کیف زندگی و فرهنگ این شکارچیان می شود انجام داد کاوش های باستان شناسی در مناطق زیست گاهی نزدیک به همین سنگ نگاره ها است.
آنچه که هنر و فرهنگ یک ملت را از آغاز نشان می دهد، تنها اعتقادات و نگرش او به جهان پیرامونش است. آثار بزرگ هنری در طول قرون متمادی بر اساس این نگرش استوار بوده و عدم آگاهی در این زمینه باعث می شود که از زیبایی این هنر لذت نبریم ، در حالیکه هر خط، فرم و شکل برای خود مفهومی دارد و چه زیباست هنگامی که به اندیشه سازندگان این آثار پی ببریم و از آنجائیکه اصالت و عظمت یک قوم و فرهنگ مستقیما در هنر آن جلوه می کند، باید بگوییم هنرهای پیشینیان، نمایشگر فرهنگ و تمدن هر قوم بوده و در تاریخ هنر ملتها، پیوند ناگسستنی دارد.
آشنایی با فرهنگ و باورها و سنت ها از طریق مطالعه نقوش نمادین در هنر امکان پذیر است. زیرا که بیشتر نقش و تصاویر سرشار از مفاهیم است وبرای درک این مفاهیم ضرورت دارد که تمامی علائم ونقوش که در آثار هنری و تاریخی دارای ویژگی نمادین هستند شناسایی شود. نمادهای به کار گرفته شده در آثار هنری و تاریخی ایران اغلب بر مسائل آرمانی و اعتقادی مردم تکیه دارد.
فرهنگ پیوسته ایران، از دیرباز، به باورها، و داستانها و اسطوره هایی مربوط شده که هر کدام مبین نیازی خاص و بازتاب آرزویی ملی و جهت یافته بوده است. افسانه ها و اسطوره ها به عنوان جلوه ای از فرهنگ، با خلاقیت قوی رابطه مستقیم داشته و مراد از این خلاقیت، در اینجا چیزی در حدود نوعی آفرینش هنری است. باید بگوییم اسطوره نخستین بخش از تاریخ شفاهی و غیر مدون و نخستین و سیله برای بازگویی جهان بینی انسان به شمار می رفته است. اسطوره با رمز و راز همراه است، و نقوش اسطوره همیشه به عنوان سر فصل کتاب نقش، بخشی از فلسفه نقش را به خود اختصاص داده است. شاید خطا نباشد اگر بگوییم اسطوره و هنر دو روی یک سکه اند و در خاستگاه و هدف، مشترک هستند. آنچه این دو را از هم جدا می کند یکی نحوه ارائه به اصطلاح ظرف بیان آنهاست و دیگر اینکه پدید آورنده اسطوره خلاقیت جمعی و عامل پیدایش اثر هنری ، آفرینش فردی است، حال آنکه در غایت و هدف، هر دو ف به جامعه و فرهنگ، تعلق دارند، هنر و افسانه، هر دو، در موقعیتی متولد می شوند که ذهن هنرمند و افسانه پرداز آزادانه بتوان حرکت کند و قید ها و محدودیت ها آن را از جریان طبیعی خویش منحرف نسازد. (رخشان، ۱۳۸۷و۱۳۸۸)
۶-۱ نماد
تاریخ نمادگرایی نشان می دهد که هرچیزی می تواند معنای نمادین پیداکند ، مانند اشیای طبیعی (سنگ ها، گیاهان ،حیوانات ، انسان ها ، کوه ها ، دره ها ،خورشید ، ماه ، باد ، آب و آتش ) و یا آنچه دست ساز انسان است مانند (خانه، کشت، یا حتی خودرو) و یا اشکال تجریدی مانند (اعداد سه گوش ، چهارگوشه و دایره)در حقیقت جهان و آنچه دراوست ، یک نماد بالقوه است .
انسان با گرایش طبیعی که به آفرینش نمادها دارد به گونه ای ناخودآگاه اشیاء یا اشکال را تغییر می دهد و بدین سان به آنها اهمیت روانی بسیار مهمی می دهد تا حالتی هنری یا مذهبی به خود بگیرند. تاریخ ما که از گذشته بسیار دور همواره تنگاتنگ مذهب و هنر قرار داشته، نشان می دهد برای نیاکان نمان پر معنا بوده و آن را به هیجان در می آورده اند .
نماد در علم روانشناسی به معنی وجه آشکار و نمایان صورت مثالی شناخته و فی نفسه بیان نشدنی است. هر صورت مثالی می تواند درجامه ی نمادهای مختلف ظاهر گردد. این نمادها به نوبه خود می توانند مجموعه ی صورت های گوناگون را تشکیل دهند و به شکل رشته های تصاویر به هم پیوسته ای در آیند. از نظر یونگ، نمادها ی گوناگون مجسم کننده صورت مثالی هستند.( باستید، ۱۳۷۰ : ۷۰)
انسان نخستین قرنها پیش از آموختن و نوشتن، مدارکی به صورت علایم از خود بجای گذارده است. درست به همان نحو که کودکی چوب و سنگ را روی هم انباشته می نماید تا تصورات و افکار ذهنی خود را برای بیان الفاظ مربوطه را که نیاموخته است متجلی سازد. بشر نیز ازآغاز حیاط خویش کوششهای نخستین خود را مصروف ایجاد بتهای سنگی و علامت گذاری درختان نمود تا بیانگرافکار او باشد.در جهانی که تمامی مخلوقات و حتی خود طبیعت دشمنان بشری بودند که تازه پا به دنیا نهاده بود انسان از استعدادهای خود برای بجا گذاردن مدارکی از مجاهدتهای خویش برای زنده ماندن سریعاً کمک گرفت. مدارک مذکور راهنمای خانواده ها درشکار و تأمین زندگی بهتر گردید و نیز گوشزدی درمقابله با خطرات و طرحی جهت پیشرفت بشمار آمد. دایره ای که (دیسک) نمایانگر قرص خورشید بود منبع گرمی و حیات تلقی گردید و قویتر بودن خورشید و قابلیت اعتماد بشر به آن نسبت به بشر، آنرا در تصورات وسیع انسان برخوردار ازصفات الهی جلوه گر ساخت .
بشر با استعداد فزاینده ای در بیان افکار خویش به سرعت برای هر تصور و رویداد بنیادی علامتی یافت و یا خلق نمود و چون در جهان عمده متخاصم و غیر قابل توجیه، بشر هنوز بیگانه بود از قدرتهای نمایانگر خویش هم مشعوف و هم بیمناک می شد. این احساسات توامان یعنی بیم و امید که برروزهای او حکمفرمایی شبهای وی را مضطرب می ساخت او را برآن داشت تا علایمی ابداع نماید که نه تنها نمایانگر واقعیت مادی، بلکه نمایانگر موجودات جاندار و چه نمایانگر موجودات بی جان باشد .
بعضی از اندیشمندان انسان را حیوان دلالت گر تعریف کرده اند. در واقع آدمیان از طریق ، ابداع و تفسیر نشانه ها و آیات و نمادها معنا می آفرینند. به گفته چارلز ساندرز پیرس تنها در پرتو نشانه هاست که می توان اندیشید.تفکر بدون نشانه امکان پذیر نیست. نشانه ها ممکن است منش کلامی، تصویری یا آوایی و یا بساوایی به خود بگیرند اما این امور به تنهایی دارای معنا نیستند بلکه معنا چیزی است که ما بر آن ها می افزاییم. پیرس می گوید در صورتی چیزی به نشانه تبدیل می شود که شخص چنان دلالتی را برآن هموار کند. معمولاً افزودن معنا به نشانه ها در سایۀ قراردادها صورت می پذیرد .
سوسور انگاره ی بصری را در مورد نشانه مطرح کرد. او گفت که نشانه مرکب است از یک دال (دلالت کننده) و یک مدلون (دلالت شونده) دال صورتی است که نشانه به خود می گیرد و مدلول معنا و مفهومی است که نشانه به آن دلالت دارد.
انسان برای انتقال افکار، عقاید و ذهنیات خود از گفتار یا نوشتار استفاده می کند. این زبان سرشاراز نمادها و نشانه هایی است که به خودی خود معنایی ندارد، اما به دلیل کاربرد فراگیرشان دارای معنا هستند و یا اینکه انسان به ظن خود به آنها مفهومی بخشیده است. ولی هیچکدام از این نمادها نیستند، بلکه فقط تداعی کننده نشانه اشیاء هستند. (یونگ ،۱۳۷۷ :۱۶)
آنچه ما نماد می نامیم یک اصطلاح است؛ یک نام یا نمایه ای است که افزون بر معنای قرار دادی و آشکار روزمره ی خود، دارای معنای متناقضی نیز هست. نماد شامل چیزی گنگ، ناشناخته یا پنهان از ماست. اما دست یابی به حقیقت نیاز به بحث دارد ، بنابراین یک کلمه یا نمایه هنگامی نمادین میشود که چیزی بیش از مفهوم آشکار خود داشته باشد. این کلمه یا نمایه جنبه ی ناخودآگاه گسترده تری دارد که هرگز نه می تواند به گونه ای دقیق مشخص گردد ونه به طور کامل توضیح داده شود. (یونگ ، همان :۱۷)
نماد می تواند چندین فضا را برداشته باشد بنابراین، اولین و سطحی ترین تفسیر، کامل ترین تفسیر نیست. نماد آشکارکننده مفاهیم فرهنگی و تاریخی است و از طریق آن می توان افکار و فرهنگ و نگرش گذشتگان را دریافت کرد .
درمقدمه کتاب فرهنگ مصور نمادهای سنتی آمده است؛ «مطالعه نماد، فقط یک تبحر نیست، نماد با خودشناسی انسان مربوط است. نماد یکی از ابزارهای معرفت و کهن ترین – بنیادی ترین روش بیان محسوب می شود . ابزاری که موجب آشکار شدن مفاهیمی زودگذر می گردد که به صورت دیگری قابل بیان نیستند». در واقع نمادها زبان بیانی تمدن ها به شمار می روند و با حضور آن هاست که تمدنی با رویا فقیر قابل تصور است. اما « نمادها نه فقط جهانی هستند بلکه در طول اعصار باقی مانده و تا به امروز رسیده اند، آنها در خطوط متعارف اندیشه قرون و رویاهای نژادی شمول یافته اند. نماد تخیلی ما را برمی انگیزد و ما را به اقالیم بی کلام اندیشه رهبری می کند. این اندیشه از آن خود فرد نیست، نماد نمی تواند به طور غیر طبیعی برای بیان خواسته ها و افکار شخصی به وجود آید. نماد از خود فراتر می رود و جهانی می شود و جزو ذات حیات معنوی است. نماد چه برونی باشد چه پست، بیانی حقیقی و تعالی است که به هیات نماد درآمده است ». پس نمادگرایی یکی از اساسی ترین دغدغه های بشر بوده که اگر چه آگاهانه آن را نساخته و در ذهن پرورانده، اما همیشه پس پشت ذهنش رخنه کرده است.[ در فصل قبل ما به برخی از نمادهایی که در فرهنگ ما بسیار ازآنها نام برده شده اشاره کردیم…نمادهایی که نه تنها برای تمدن ما دارای شناسنامه است، بلکه در فرهنگ و تمدن های دیگر ملل و هم دارای قواعد و شناسنامه است]
جهان اسطوره ای جهانی است که نمادهای سازنده آن در ضمیر ناخودآگاه آفرینندگانش مشترکند، اشتراکات این نمادهای به قدری است که در نمودهای بصری آن هم مشترک است. در این معنا نقاشی، طراحی، ادبیات، تئاتر، موسیقی و سینما از نشانه هایی سود می برند که در بیشتر ملت ها با کمی تفاوت در معنا آفریده شده است .
«در فرهنگ فلسفی، نوشته های سمبلیک و نمادین، آثاری مبنی بر صورت الهامی در مقابل تفکر منطقی مبنی بر معانی مجرد، تعریف شده است. میر چا الیاده رمز و نماد را دنباله وار ادامه تجلی قداست در اساطیر توصیف کرده است. از نظر ادبی نیز هر گاه در اثر ادبی، ابزار و عناصری به خدمت گرفته شود که القا کننده و مبین موضوع یا شیئی دیگر باشد یا عملی مطرح گردد که امر دیگر را القا کند که هم خود باشد و هم مظهر مفاهیم فراتر از وجود عینی خود، «نماد» خوانده می شود.» (قبادی،۱۳۷۴: ۳۴۱- ۳۳۹)
۶-۲ نماد و اسطوره
نماد در اساطیر – که در این فصل مورد پژوهش ما ست – جایگاه ویژه ای دارد و در واقع به منزله زبان اسطوره است. در واقع نماد واسطه ای جاودانی است میان آن چه خرد در می یابد و آن چه در نمی یابد. از این رو، بهترین زبان برای بیان اساطیر، زبان نماد است نه مفاهیم عقلی. هر انسانی در هر دوره به نمادها قالبی نو می بخشد، بدین گونه که آن حقیقت جاودانه که نماد نمایشگر آن است، هر بار به صورتی تازه به ما عرضه می شود.(ستاری،۱۳۶۶: ۴۶۹) نمادها آبستن معانی و رازها هستند. یک نماد ممکن است یک معنی خاص را به ذهن القا کند و گاه یک معانی و مفاهیم گوناگونی را در بطن خود جای داده است؛ به عبارت دیگر، معانی گوناگون و رازناک در قالب نماد پیچیده شده اند. نماد نشان دهنده ی تضادها و پیوندهای طبیعی و ماوراء طبیعی در دنیای اساطیر، افسانه ها، قصه ها و حماسه است. تضاد و تقابل خیر و شر، روشنی و تاریکی، زمین و آسمان، باران و خشکی، خورشید و ماه و … در داستان ها، اساطیر و افسانه ها و قصه ها و … به گونه ای نمادین، مانند جنگ خدایان و اهریمنان، جنگ زاغ و جغد، جنگ مار و پرنده، جنگ قهرمان با اژده ها و… مطرح می شود که اغلب برای نشان دادن قطب های متضاد جهان است. از طرف دیگر با بهره گرفتن از نماد، می توان پیوند و آشتی تضاد ها را به نمایش گذاشت، مانند پیوند و آشتی خورشید با ماه یا پیوند آب و آتش در برخی اساطیر. ( بهار ، ۱۳۵۱: ۴۸) پس نماد شناسی دانشی است که پیوند تضاد ها را شناسایی و تفسیر می کند.
برخی نماد ها از روزگاران کهن شکل گرفته و در تفکرات، و اندشه ها و رویاهای اقوام گوناگون باقی مانده اند، بنابراین اندیشه ها و معانی رازناکی در نماد گنجانده شده است و می توان در فراسوی معنای ظاهری یک یا چند نماد، باور، اندیشه و چه بسا اسطوره ای کهن را یافت.
نمادهایی که زاییده معانی گوناگون و باور های کهن هستند؛ با روان یک قوم یا روان مردم یک سرزمین یا فراتر از یک سرزمین پیوند دارند؛ بنابراین نمی توان تولد و زایش این قبیل نمادها را در مکان و زمان خاص دانست بلکه چنین نمادهایی به خودی خود اندیشه ای هستند با پشتوانه ای محکم و کهن.
در بسیاری از آئین ها و ادیان، رفتار و اعمال نمادینی وجود داشته که از اعتقادات بنیادین آن ها به شمار می آمده است؛ بعد ها این رفتار و اعمال نمادین، در ظاهر جامعه ای نو و مطابق با الگوهای حاکم بر جامعه، در داستان ها، قصه،ها حکایت ها و حتی در فعالیت های روزمره ظاهر شده اند. امروزه نیز بعضی اعمال و رفتارهای مردم، ریشه در باورهای کهن آنها دارد و مردم ناخواسته و نا آگاهانه، به علت پیوند روانی با این قبیل اعمال نمادین، آن ها را انجام می دهند. «گرچه دیگر اصل و علت انجام آنها به دست فراموشی سپرده شده است… اما در ژرفای انسان ، در خیال ها و رویایش، در پوششی از کهن الگوها می زید.» (واحد دوست، ۱۳۸۱ :۹۳).
اسطوره و نماد پیوندی ناگسستنی دارند. «سمبل ها تجلی ایده آل حقایق و ارزش های مطلق انسانی یک دوره و یا یک قوم از جوامع بشری و اسطوره ها انگیزه ای برای پیدایش سمبل می باشند و این گونه است که دو مقوله سمبل و اسطوره در کنار هم معنی پیدا می کنند.» (دادور ،۱۳۸۵: ۹)
بنابراین می توان ضمن پیوستگی اسطوره و نماد، گذار اسطوره به نماد را نیز پذیرفت. «بعضی گفته اند واژه یmyth از ریشه mutus می آید که به معنی گنگ و خاموش است و این مفهوم خاموشی در مورد اموری مصداق و معنی پیدا می کند که به اقتضای ذات و سرشتشان جز از راه نماد بیان شدنی نیستند.» (ستاری،۱۳۶۶: ۹) علاوه بر اساطیر، رویا ها نیز زبانی نمادین دارند، میرجلال الدین کزازی دراین باره می نویسد:
«اسطوره ها و رویاها هر دو در قلمرو نماد هایند هم اسطوره، هم رویا به زبانی پیچیده و چند سویه و راز آلود که زبان نمادهاست با ما سخن می گویند و نهفته هایشان را بر ما آشکار می سازند. نمادهای رویا نمادهای اسطوره ای به یکبارگی نمادهایی هستند که از ناخود آگاه تباری و ناخودآگاه جمعی بر می آیند. برای گزارش اسطوره و رویا و گشودن رازهایشان، به ناچار می باید با زبان نمادها آشنا شوند.» (کزازی،۱۳۷۲: ۱۶۳)
بنابراین نمادشناسی دانشی است مربوط به کشف مفاهیم و رموز نهفته، برای شناخت بشر از خودش.
۶-۳ جایگاه حیوانات در اساطیر
به دلیل ارتباط و پیوستگی که اقوام کهن در دوران اساطیری با طبیعت داشتند، برخی از عناصر در نظر آن ها، زنده و جاندار و مقدس و معنا دار می نمود و بشر برای بیان مفاهیم، اندیشه ها و باورهای خود از عناصر، پدیده ها و موجودات طبیعت مدد می جست. بنابراین شخصیت های اساطیری و ارتباط آنها با حیوانات، پرندگان، گیاهان و دیگر عناصر طبیعت، همه و همه رساننده ی مفاهیم و باورهای خاصی است که با ارتباط عمیق انسان با محیط پیرامونش اشاره دارد؛ قابل توجه است که:
«اسطوره ها ساخته و پرداخته انسان های نخستین هستند و شاید وقتی آنها را می ساختند در اندیشه کارکرد آن نبودند و شاید خیال پردازیی بیش نبوده که واقعیت های دور و بر پیرامون خود را در آنها شفافیت داده اند، ولی باید پذیرفت که آنها در عین نمونه و الگو بودن، بار مینوی و معنویتی را به دوش می کشند که بتواند برای انسان نیازمند وجدان، که کارکردهای مینوی، نیاز فطری اوست، کار ساز بوده، بازتابی گسترده داشته باشد.» (واحد دوست،۱۳۸۱: ۵۷)
بیان که زبان اسطوره، زبانی نمادین است. «از گذر همین زبان است که اسطوره رویه ودرونه ای دارد. نمادین گشتن اسطوره با گذشت زمان رخ داده است؛ چه انسان هرگز در اندیشه ی این که پوشیده سخن بگوید، نبود، ولی وقتی هاله زمان دور آن را فرا گرفت، ساده اندیشی کودکانه رخ بربست. اسطوره ها این باورهای مردم آغازین، راز آلود و رمز واره گشت.» (همان: ۷۱)
بدیهی است که گذر زمان همراه با تحول و دگرگونی، در بافت اساطیر نیز نفوذ کرده و برخی عناصر و شخصیت های اساطیری، دگرگون و سازگار با اندیشه های نو گشته اند، شاید بتوان این اساطیر را اساطیری سازش پذیر نامید.
تحول و گذار اسطوره از تنگنای زمان و صافی اندیشه ها را در ایران نیز می توان، مشاهده کرد. بدین ترتیب که هر چه ساختار اساطیری داستان ها به سمت بافت حماسی پیش می رود، شخصیت ها و عناصر طبیعت که در اساطیر بودند نیز وارد دنیای حماسه می شوند و اندیشه ها و ارزش های ملی سرزمین را منعکس می کنند. بعدها که بر اساس شرایط جامعه، اندیشه های عرفانی حاکم می شود قهرمان، حیوانات، پرندگان و… که در داستان های حماسی نقش داشته و در جامه ای نو، وارد داستان ها و اشعار عرفانی شده اند.(رضی، ۱۳۸۱: ۳۹۸) ناگفته پیداست که این تغییر و تحولات یکباره انجام نشده و عناصر نقش آفرین در اساطیر و حماسه ها، به طور کامل پشتوانه ی کهن خود را از دست نداده اند و پذیرش نقش جدید شخصیت ها، به فضای نفی مطلق نقش پیشین آنها نیست. ( پور نامداریان، ۱۳۸۳ :۱۸۸)
در بسیاری از آثار کهن، طرح و نقش حیوانات نیز دیده می شود که نشان از جایگاه ویژه ی حیوانات در زندگی و اندیشه ی بشر دارد. به عبارتی ، بعضی حیوانات که نزد برخی اقوام مقدس شمرده می شوند و مورد پرستش قرار می گرفتند، هنوز جنبه تقدس آن ها در میان اقوام باقی مانده است. گاه حیوان در مکان و زمان خاص مقدس بود و در زمان های بعد تقدسش را از دست داده و یا در مکانی دیگر همان حیوان جنبه ی منفی داشته است. گاه تقدس حیوان فراتر از یک سرزمین است مانند تقدس گاو در بسیاری از سرزمین ها ( شواالیه ، ۱۳۸۵: ۶۷۰ و۶۷۵) برخی حیوانات مانند مار نیز دارای دو جنبه متضاد هستند، گاه نافع و حیات بخش و گاه زیانبار و مرگ آور ظاهر می شوند. برخی خدایان هم به شکل حیوان تصویر می شدند، مانند خدایی که در مصر شکل گربه داشت و تندیس هایی از آن ساختند.( وارنر، ۱۳۸۷: ۵۰۷) خدایانی که شکل انسانی داشتند نیز ممکن بود به صورت یک حیوان تجلی کنند مانند تجلی بودا در قالب خرگوش (ایونس، ۱۳۷۳: ۲۴۵)
حیوانات نیز مانند انسان ها در اساطیر و افسانه ها و قصه های سرزمین های کهن، اهمیت دارند و نقش آفرینی می کنند. بسیاری از حیوانات دارای پشتوانه ی اسطوره ای هستند و کنش های آن ها بر اساس همان پشتوانه ی کهن آن هاست. به عبارت دیگر ممکن است باوری کهن در فراسوی نقش و رفتار یک حیوان وجود داشته اما پنهان باشد، که می توان با تأمل دقیق، این باور کهنه را احیا کرد و چه بسا بتوان کنش حیوانی خاص را در یک داستان، مطابق با پشتوانه ی کهن آن حیوان یافت.
بنابر آنچه بیان شد، می توان گفت: داستان ها و اساطیر سرزمین های کهن چون ایران، هند و یونان نشان می دهد که در این داستان ها «حیوانات دوش به دوش انسان ها پیش می روند و آن را در مسائل بغرنج زندگی یاری می کنند حتی در برخی از گات ها و اوستا، حیوانات رشته ی سخن را با انسان ها باز کرده و با آن ها بحث می کنند ». (شیکهر، ۱۳۴۱: ۲)
سرزمین ایران، صاحب گنجینه ای غنی از اسطوره هایی است که به زبان نماد، مفاهیم ژرفی بیان می کنند و به دلیل پیشینه ی تاریخی، فرهنگی و فکری این سرزمین جایگاه خود را در تمدن ما حفظ کرده و در میان مردم این سرزمین از اهمیت ویژه ای برخور دارند.
در ادامه به نمادشناسی حیوانات موجود در صخره نگاری ها درایران خواهیم پرداخت.
۶-۳-۱ بز و بز کوهی
بز طبیعت مذکر، وفور نیرو های حیاتی و انرژی آفریننده، بز می تواند با نمادهای غزال یا بز کوهی جابجا شود. زندگی در جاهای مرتفع نمایانگر تفوق است. بز ماده نشان دهنده نیروی تولید مثل مونث و باروری و وفور است.(کوپر،۱۳۷۹: ۵۷)
در اغلب نامه دهخدا ذیل واژه بز کوهی آمده است: نوع وحشی بز کوهی در کوهستانهای ایران، ترکیه و افغانستان ، چین و هندوستان فراوان است و شکار چیان صید کنند.
بز کوهی که آن را حیوان ملی ایران شناخته اند، در ادوار مختلف، در میان جوامع مختلف مظهر فراوانی فرشته و باران و گاهی مظهر خورشید بوده است. ( ایونس،۱۳۷۳: ۱۹۸)