چکیده
مقدمه:میوم رحمی تومورهای خوش خیم عضله ی صاف رحم است که از میومتریوم رحم منشأ می گیرد.میوم رحمی از شایع ترین تومورهای لگنی در زنان است. میوم رحمی معمولاً در زنان ۴۰ـ ۳۰ سال دیده
می شود.فیبروئید ها تومورهای تک کلنی هستند که۴۰% تا ۵۰% آن ها کاریو تایپ غیر نرمال کروموزومی دارند.بیشترین تغییرات سیتو ژتیکی درکروموزوم های ،۶ ،۷،۱۲،۱۴ درمیوم ها ایجاد می شود.فاکتور های خطر فیبروئید شامل قاعدگی زودرس، یائسگی،چاقی،تغذیه ،ورزش،تفاوت های نژادی،تفاوت های جغرافیایی،قرص های ضد بارداری خوراکی و تئوری هورمون درمانی وغیره است.فاکتور های رشد پروتئین هایی هستند که کنترل رشد سلولی، تکثیر و تمایز سلولی را بر عهده دارند.فاکتور های رشد پروتئین هایی هستند که به طور سطحی به وسیله ی سلول های عضله ی صاف تولید می شوند و فیبرو بلاست ها کنترل تکثیر سلول ها را بر عهده دارند و در ابتدا به وسیله ی افزایش ماتریکس خارج سلولی باعث تحریک رشد میوم می شوند.
تعداد زیادی از فاکتور های رشد در میوم بیان بالا پیدا می کنند و باعث افزایش تکثیر عضله ی صاف(bfGF,TGF- β) یا باعث افزایش سنتز DNA (EGF,PDGF) و یا باعث افزایش سنتز ماتریکس خارج سلولی (TGF- β) و یا باعث تحریک تقسیم میتوز(پرولاکتین EGF , IGF , TGF- β)و یاتحریک رگ زایی
(bfGF, VEGF)می شوند.
هورمون های استروئیدی استروژن و پروژسترون به عنوان شروع کننده ی رشد میوم هستند.پروتئین RAF ترکیبی از مسیرهای سیگنالی حفظ شده است که پاسخ های سلولی را نسبت به سیگنال های خارج سلولی تنظیم می کند.ژنB RAF از ۱۸ اگزون تشکیل شده است و مکان آن ۷q34 است.پروتئینRAF ترکیبی از مسیر حفاظت شده ی آبشاری پروتئین کینازی RAS است که رشد،تکثیر وتمایز سلول را در پاسخ به فاکتورهای رشد،سایتوکائین ها و هورمون ها تنظیم می کند. این مسیر در بیش از ۳۰% بسیاری از سرطان ها بسیار فعال شده است. اطلاعات اخیر که حاکی از جهش در RAF در حدود ۷%سرطان ها است پس این ژن به عنوان یک انکوژن بسیار مهم در این مسیر شناخته شده است .شایع‌ترین جهش B RAF یک جایگزینی گلوتامات به جای والین در موقعیت ۶۰۰ (V600E BRAF) است که این جهش ۵۰۰ برابر B RAF غیر جهش یافته فعال است.در این مطالعه ما با بررسی شیوع پلی مورفیسم BRAF در افراد مبتلا به میوم رحمی به دنبال شناسائی فاکتورهای پیش آگهی ابتلاء در زنان در معرض خطر هستیم.
روش بررسی: این مطالعه بر روی ۵۵ زن مبتلا به میوم رحمی و ۵۵ زن سالم انجام شده که پس از استخراج DNAژنومی از خون، پلی مورفیسم BRAF با بهره گرفتن از روشTetra primer ARMS PCR و ARMS PCR مورد آنالیز قرارگرفتند.
نتایج:با توجه بهP-value به دست آمده ارتباط معناداری بین این پلی مورفیسم ژنی وابتلا به میوم وجود ندارد.
بحث:براساس نتایج به دست آمده در این مطالعه این پلی مورفیسم می تواندبرشیوع میوم رحمی موثر باشد هرچندکه این تاثیر می تواندبسیار ناچیز ومحدودبه ژنوتیپ خاصی باشد.
واژگان کلیدی: میوم، فیبروئید رحمی، لیومیوماتا، ARMS PCR, BRAF، Tetra primer ARMS PCR
مقدمه
فیبروم  یا میوم رحمی تومورخوش خیم عضله ی صاف رحم، شایع ترین تومور لگنی در زنان است که تقریباً در پنجاه درصد زنان و معمولاً در سنین باروری بین ۲۵ تا ۴۰ سالگی دیده می شود.فیبروم ها یک نگرانی مهم برای سلامتی جامعه هستند.چون آنها شایع ترین اندیکاسیون انجام هیسترکتومی هستندو تقریبا ۲۴۰۰۰۰مورد از این فراینددر ایالات متحده انجام می شود با معاینات دقیق رحمی شیوع میوم رحمی به ۷۰% نیز می رسد چون میوم در بسیاری از موارد بدون نشانه است. حداکثر بروز میوم هایی که نیاز به جراحی دارند حول و حوش ۴۵ سالگی است( حدود ۸ مورد به ازای ۱۰۰۰ زن در سال). تقریباً در ۱% از زنان حامله به میوم بر می خوریم.در صورت عدم درمان حتی ممکن است منجر به ناباروری و مشکلات و عوارض دیگری گردند که با توجه به رواج زیاد این گونه مشکلات زنان، افراد بیش از گذشته نگران دچار شدن به این بیماری هستند(۱۰و۱۱۷).با توجه به شیوع بالای این بیماری ما به دنبال یافتن مارکر اولیه برای تشخیص ابتلا به آن هستیم.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

فصل اول:
کلیات
۱ـ۱ میوم رحمی
فیبروئید های رحمی (لیومیوماتا یا میوماتا نیز گفته می شود)، شایعترین تومورهای خوش خیم رحمی با منشاء سلول های عضله صاف رحم بوده (۱۱،۲۰،۶۹،۷۸) و شایعترین نئوپلاسم های جامد لگنی است که در۲۵% از زنان در طی سال های باروری آن ها ایجاد می شوند(۶۹). لیومیوم ها از جهش های سوماتیک در سلول های میومتر حاصل می شوند که در نتیجه ی روند رشد به تدریج از تنظیم خارج می گردد. تومور به شکل کلون هایی از سلول رشد می کند که از نظر ژنتیکی غیر طبیعی هستند و از یک سلول پیش ساز (سلولی که جهش اصلی در آن رخ داده است) منشأ گرفته اند. میوم های مختلف در یک رحم، از نظر سلول منشأ به هم ارتباط ندارند. هر میوم به طور مستقل و جدا از دیگری ایجاد می شود. وجود میوم های چندگانه را (که میزان عود آن ها از میوم های منفرد بیشتر است) دلیل تمایل ژنتیکی به تشکیل میوم می دانند)۱۱۷ (.
علاوه بر عضله صاف رحم، فیبروم از ماتریکس خارج سلولی ( به عنوان مثال ، کلاژن ، پرتئوگلیکان ، فیبرونکتین ) تشکیل شده است)۶۲ و ۷۸و ۹۱).
این تومورها در ۲۵ ٪ دارای علامت می باشند.اگر چه معاینه دقیق پاتولوژیکی از رحم شیوع لیومیوم ها را بیش از ۷۰ ٪ برآورد می کند، زیرا لیومیوما ها می توانند در بسیاری از زنان بدون علائم بالینی باشند (۶۹و۷۸).این مطلب که چرا بسیاری از زنان داری فیبروئید بدون علامت هستند، چرا بعضی فیبروئیدها در برخی زنان رشد می کنند و باعث ایجاد علامت می شوند ولی دربرخی دیگر نه، ناشناخته است .این تومورها در سنین ۳۰ تا ۴۰ سالگی تشخیص داده می شوند و بعد از یائسگی تحلیل می روند (۷۸).لیومیوما ها از رشد بیش از اندازه عضله صاف و بافت متصل دهنده رحم بوجود می آیند(۶).به نظر می رسد پیدایش میومها مستلزم دو مرحله مهم است تبدیل سلولهای عضلانی طبیعی به سلولهای عضلانی غیر طبیعی، و به دنبال آن، رشد آنها به تومورهایی با علائم کلینیکی واضح(۷۸و۱۰۰).رشد بعدی در طی گسترش کلونال اتفاق می افتد بطوریکه هر میوم بطور مستقل رشد می کند، منشا ء کلونال مستقل میوم های متعدد بوسیله دو مارکر پلی مورفیک متفاوت به نام های ایزوآنزیم گلوکوز - ۶- فسفات دهیدروژناز و تکرار پلی مورفیسمCAG در گیرنده های آندروژن وابسته تنظیم می شود که نشان دهنده ی الگوی غیر فعال شدن اتفاق در بین چندین تومور موجود در یک رحم واحد است.این یافته ها نشان دهنده ی منشاء مستقل ایجاد ژن مسئول ایجاد هر تومور است(۶۶و۷۴). تعیین میکروسکوپی آشکار می کند که میوم ها بسته های درهم پیچیده ای از اشکال دوکی یا ستاره ای سلول های عضله صاف با پلی مورفیسم های سلولاری یا فعالیت میتوزی می باشند (۱۰/۵ >) (11و۷۸).جالب اینکه رشد میوم ها مرتبط با فعالیت میتوزی کم می باشد.اگرچه لیومیوماتا درون رحم رایجترند، آنها ممکن در جاهای دیگری از بدن نیز وجود داشته باشند، به عنوان مثال، دستگاه گوارش یا لیومیوماتاهای درون دیواره های عروقی (۱۱).
فیبروئیدها یکی از دلایل اصلی جراحی در زنان به شمار می روند و بیش از ۲۰۰۰۰۰ مورد میومکتومی یا هیسترکتومی را شامل می شوند. فیبروئید ها هزینه زیادی را بر سیستم بهداشتی – درمانی تحمیل می کنند بطوریکه هزینه سالانه هیسترکتومی در اثر فیبروئید ها و خونریزی غیر عادی رحمی در حدود ۲ میلیون دلار تخمین زده شده است(۱۱۹). از دست دادن قابلیت باروری در اثر منوراژی هزینه ای بالغ بر ۱۶۹۲ دلار در هر سال به ازای هر زن برآورد شده است(۲۳) متوسط هزینه مراقبت های بهداشتی در ایالات متحده آمریکا در زنان با فیبروئید رحمی، ۲/۳ برابر بیشتر از زنان فاقد فیبروئید می باشد(۴۷).
۱-۲ طبقه بندی لیومیوم براساس FIGO
لیومیوم به وسیله ی محل قرار گرفتن آن ها در رحم طبقه بندی می شود. سیستم طبقه بندی FIGO میوم ها را به انواع زیر مخاطی داخل جداری و زیر سروزی و ترانس مورال تقسیم می کند.
نوع۰ - در داخل حفره (برای مثال میوم زیر مخاطی پایدار که کاملاً درون حفره است)
نوع ۱- کمتر از ۵۰% قطر فیبروم در داخل میومتر است.
نوع ۲- ۵۰% یا بیشتر از قطر فیبروم در داخل میومتر است.
نوع ۳- مماس با اندومتر و هیچ بخشی داخل حفره نیست.
نوع ۴- داخل جداری و کاملاً در میان میومتر، بدون گسترش به سطح اندومتر یا به سروز.
نوع ۵- ساب سروز حداقل ۵۰% داخل جداری.
نوع ۶- ساب سروز کمتر از ۵۰% داخل جداری.
نوع ۷- ساب سروز که با پایه ای به سروز متصل است.
نوع ۸- بدون درگیری میومتر، شامل ضایعات سرویکس آن هایی که در لیگامان گرد یا پهن است بدون اتصال مستقیم به رحم و فیبروم پارازیتی.
فیبروم ترانس مورال توسط ارتباط آن با آندومتر و سطوح سروزی طبقه بندی می شوند، و ارتباط با اندومتر در ابتدا ذکر می شود. برای مثال نوع ۳-۲
شکل ۱-۱: سیستم طبقه بندی لیومیوم(۱۰)
جدول۱-۱ :سیستم طبقه بندی FIGO برای لیومیوم(۱۰)
لیومیوم های ساب سروزی درست در زیر سروز رحم قرار گرفته اند و ممکن است به وسیله ی یک پایه ی باریک یا پهن به جسم رحم متصل شده باشند. لیومیوم های درون دیواره ای (Intramural) عمدتاً درون میومتر ضخیم یافت می شوند ولی ممکن است شکل حفره را به هم بریزد یا سبب نامنظم شدن طرح خارج رحم شوند(۱۰).
۱-۳ آسیب شناسی
۱ـ۳ـ۱ ویژگی های ماکروسکوپیک
همانطور که گفته شد فیبروئید ها می توانند به صورت انفرادی یا گروهی رشد کنند.هر فیبروئید توموری کروی، دارای قوام سفت و برآمده است(۵۱و۸۴).اندازه فیبروئید هااز چند میلی متر تا چندین سانتیمتر می تواند متغییر باشد گاهی فیبروئید ها می توانندتا چندین برابر بزرگ شده وموجب جابجایی احشای لگنی، افزایش میزان خونرسانی بافت و ایجاد مشکل در زمینه جراحی شوند. فیبروئید های بسیار بزرگ که با وزن kg 4/11 و بیشتر تعریف می شوند شایع نیستند و می توانند علاوه بر بروز جابجایی در احشای لگنی و ایجاد علائم فشاری، موجب ترومبوز لگنی یا اندام تحتانی، مشکلات تنفسی، پلی سیستمی ثانویه یا نوروپاتی سیستماتیکی شوند(۸۴).
فیبروئید ها می توانند در سرتاسر رحم پراکنده باشند و بسته به موقعیت خود در سه گروه اصلی قرار
می گیرند.ساب موکوزال، ساب سروزال و اینترامورال که در شکل ۱-۱ نشان داده شده است (۱۱ و۶۹ و۷۸). فیبروئید های ساب سروزال در سروز رحمی قرار گرفته اند و ممکن است پایه دار ( به وسیله یک پایه باریک به جسم چسبیده است)یا بدون پایه باشند(۶۹ و ۷۸).این فیبروئیدها بخصوص اگر بزرگ باشند بیشتر باعث علائم فشاری می گردند.فیبروئیدهای ساب سروزال پدانکوله (بدون پایه) ممکن است به ساختمانهای مجاور مانند روده، اومنتوم یا مزانتر چسبیده و خونرسانی ثانویه پیدا کرده، خونرسانی اولیه خود از رحم را از دست بدهند و تبدیل به فیبروئیدهای انگل شوند و یا ممکن است به لیگامان پهن رسیده و تبدیل به فیبروئید داخل لیگامانی شوند که می تواند همراه با پلی سیستمی باشد(۶۹).فیبروئیدهای ساب موکوزال درموکوس رحمی قرار گرفته اند( اندومتریوم)و مانند فیبروئیدهای ساب سروزال، ممکن است پایه دار یا بدون پایه باشند(۷۸).فیبروئید های ساب موکوزال باعث ایجاد برآمدگی درون حفره رحم و جابجایی لایه آندومتر شده و بیش از آنکه باعث علائم فشاری و درد شوند باعث خونریزی غیر طبیعی رحمی و اختلالات باروری
می شوند(۶۹).فیبروئیدهای ساب موکوزال پدانکوله ممکن است بدون پایه (sessile) مانده یا به به ندرت
از طریق پایه خود از دهانه رحم بیرون بزنند. فیبروئیدهای اینترامورال کاملادرون عضله رحم رشد می کنند(۶۹و۷۸)، و باعث ایجاد احساس پر شدگی رحم می شوند(۶۹).تومورهای ساب سروزال واینترامورال شایعترین نوع فیبروئید می باشند (۹۵٪)و نوع ساب موکوزل از شیوع کمتری برخوردار است (۹۵٪).اغلب زنان دارای چند نوع فیبروئیدبا توجه به اندازه، موقعیت و تعداد فیبروئیدها هستند(۷۸).
شکل ۱-۲: نامگذاری فیبروئیدها براساس موقعیت آن ها درون رحم
۱-۳-۱-۱تظاهرات بالینی
هر چند۷۰% از زنان دارای فیبروئید بدون علامت هستند، فیبروئیدها یکی از مسائل اصلی بهداشت زنان به شمار می روند. شایع ترین نشانه های مرتبط با میوم های رحمی شامل خونریزی رحمی غیر طبیعی وآنمی، فشار لگن، اختلال در باروری، درد شکمی شدید، بی اختیاری ادرار، یبوسیت، ناباروری، سقط خودبخودی، زایمان زودرس، وارونگی رحم، پارگی زودرس غشاء، سخت زایی، زایمان بریچ، قطع ناگهانی جفت، آنومالی های جنینی و سپس پس از زایمان می شود(۲۰و۶۹و۹۱).
۱-۳-۱-۲ خونریزی غیر طبیعی رحمی

اول

۱۰

۱۴۰۰

۱۴۰۰۰۰۰۰

۴-۵/۳

۷۵۰۰۰۰

۲۶۲۵۰۰۰۰

دوم

۳۵

۸۵۰

۲۹۷۵۰۰۰۰

۵/۶-۶

۶۵۰۰۰۰

۱۳۶۵۰۰۰۰۰

با توجه به داده‌های موجود در جدول شماره ۱ و مقایسه میزان سود حاصله از فروش رزماری تولید شده در هکتار و فروش اسانس تولید شده به ازای هر هکتار تولید رزماری در صورتی که میزان هزینه تولید هر ۲ کیلو اسانس ۱۰۰۰۰۰ ریال در نظر گرفته شود سود حاصله از فروش اسانس ۷۵/۱ برابر فروش رزماری در هر هکتار در سال اول و ۲۳/۴ برابر در سال دوم می‌باشد. این در حالی است که بازاریابی و فروش محصول تولید شده به دلیل نبود برنامه‌‌‌ریزی و روال مشخص با مشکلات عدیده‌‌ای روبرو بوده و به دلیل ورود بخش خصوصی و دلالان در عرصه واردات و صادرات این نوع محصولات، محصولات تولید شده با قیمت خیلی نازل از تولیدکنندگان خریداری می‌گردد‌‌. (آمارنامه کشاورزی، ۱۳۹۰)

گیاه اسطوخودوس

تاریخچه

اسطوخودوس گیاهی با نام علمی Lavandula officinalis و از تیره نعنائیان می‌باشد. گونه‌های مختلف اسطوخودوس گیاهانی چندساله و خشبی هستند‌‌. تاکنون حدود ۴۸ گونه متعلق به اسطوخودوس یا «لاواند» شناسایی شده است (مظفریان، ۱۳۹۰). اسطوخودوس فرانسوی (با گونه‌های اسپیکا، افیسینالیس و ورا هم‌نام است)، گیاهی است مدیترانه‌‌ای، منشاء آن جنوب اروپا گزارش شده است و در جنوب و مرکز ایتالیا، یونان، جنوب فرانسه و اسپانیا در خاک‌های سبک شنی و در ارتفاعات ۱۷۰۰ متری از سطح دریا به طور خودرو می‌روید. این گیاه حقیقی (غیر دو رگ) است و بذر تولید می‌کند (آخوند زاده، ۱۳۷۹).

گیاه‌شناسی

اسطوخودوس فرانسوی گیاهی چند ساله و خشبی است‌‌. ریشه اصلی آن طویل و چوبی است و انشعاب‌های متراکم و فراوانی دارد و قادر به جذب رطوبت از اعماق ۳ تا ۴ متری زمین می‌باشد (آخوندزاده، ۱۳۷۹). ساقه ضخیم و قهوه‌‌ای رنگ است‌‌. قسمت تحتانی ساقه انشعاب‌های فراوانی دارد و گیاه بسیار متراکم و انبوه به نظر می‌رسد‌‌. شکل ظاهری آن در گیاهان چند ساله شبیه به نیم‌کره‌‌ای است که قطر آن به ۸۰ تا ۱۲۰ سانتی‌متر می‌رسد‌‌. ارتفاع ساقه متفاوت است و به سن گیاه و شرایط اقلیمی محل رویش آن بستگی دارد طوری که شرایط متفاوت زیستی به خصوص درجه حرارت و رطوبت و مشخصات جنس زمین تغییرات محسوس و قابل توجهی را در گیاه مذکور به وجود آورده است که منجر به پیدایش دو فرم متمایز که یکی دارای عطر بیشتری است گردیده است‌‌. به طور کلی جنس زمین (خصوصیات فیزیکی و شیمیایی، کود‌ها و علف‌های هرز) تاثیر بسزایی در کیفیت محصول ایفا می‌کند. ارتفاع گیاهان چند ساله به ۴۰ تا ۶۰ سانتی‌متر می‌رسد‌‌. برگ‌ها به رنگ سبز تیره، نیزه‌‌ای شکل و به طور متقابل روی ساقه قرار می‌گیرند‌‌. طول برگ‌ها ۳ تا ۵ و عرض آن ۰٫۲ تا ۰٫۵ سانتی‌متر است (امیدبیگی، ۱۳۸۰). برگ‌ها پوشیده از کرک و حفره‌های حاوی اسانس است‌‌. گل‌ها در انتهای ساقه‌های گل‌‌‌‌دهنده به صورت خوشه‌های مجتمع قرار می‌گیرند‌‌. ساقه‌های گل‌‌‌‌دهنده در اسطوخودوس فرانسوی غیر منشعب است و ارتفاع آن بین ۲۰ تا ۴۰ سانتی‌متر می‌باشد‌‌. گل‌ها به رنگ آبی یا متمایل به بنفش است. برخی از گیاهان ممکن است گل‌های سفید رنگ یا بور (قهوه‌‌ای روشن) تولید کنند ولی اسانس این گیاهان کمیت و کیفیت نا مطلوبی دارند و ریشه اصلی این گیاه طویل و چوبی است و از انشعاب‌های متراکم و فراوانی برخوردار است‌‌. این ریشه قادر به جذب رطوبت از اعماق ۴ متری زمین است (امیدبیگی، ۱۳۸۰). میوه فندقه و به شکل تخم مرغ است‌‌. طول میوه ۱٫۸ تا ۲٫۲ میلی متر و رنگ آن قهوه‌‌ای تیره و براق است. وزن هزار دانه ۰٫۸۵ تا ۱٫۱ گرم است‌‌.
پیکر رویشی این گیاه بوی مطبوعی دارد که ناشی از وجود اسانس است‌‌. اسانس در برگ‌ها و گل‌های اسطوخودوس و در حفره‌های مخصوص ساخته و ذخیره می‌شود‌‌. اسانس گل‌ها در مقایسه با برگ‌ها کیفیت مناسب‌تری دارند و مقدار آن به نوع گیاه و شرایط اقلیمی محل رویش گیاه بستگی داشته و بین ۰٫۵ تا ۱٫۵ درصد است، مهمترین ترکیبات تشکیل‌دهنده اسانس را “لینالیل استات” (۳۵ تا ۶۰ درصد)، “سینئول” (۱۰ درصد)، “گلینالول"، “کامفور"، “نرول"، “بورنئول” و"گرانیول” تشکیل می‌دهد. از ترکیبات دیگر این گیاه می‌توان از “کومارین"، “فلاونوئید” و"استرول"، “اسید بوتریک"، “اسید پروپیونیک"، “اسید والریک"، “لینالیل آزاد” و ژرامبول نام برد (زرگری، ۱۳۷۶٫ امیدبیگی، ۱۳۸۰).
بذرهای اسطوخودوس فرانسوی ۳ الی ۴ سال از قوه رویشی مناسبی برخوردارند. رشد اولیه این گیاه بسیار کند است. گیاهان معمولاً از سال اول به گل می‌روند‌‌. رویش گیاهان در سال‌های بعد در فصل بهار (اوایل فروردین) آغاز می‌شود و گل‌ها اواخر بهار (اواخر خرداد) ظاهر می‌شوند و گلدهی تا اواسط تابستان (مرداد) ادامه می‌یابد‌‌. هوای سرد و بارندگی (۱۰ تا ۱۵ روز قبل گلدهی) گلدهی را به تاخیر می‌اندازد‌‌. هوای گرم و خشک سبب تسریع در گلدهی اسطوخودوس فرانسوی می‌شود. میوه‌های این گیاه به تدریج می‌رسند‌‌. پس از رسیدن میوه، بذر‌ها از گیاه جدا و به اطراف پراکنده می‌شوند (امیدبیگی، ۱۳۸۰). روش مرسوم تکثیر این گیاه از طریق قلمه زدن است‌‌. ابتدا قلمه‌ها در محل مناسبی مانند گل‌خانه‌ها‌‌، برگ‌‌‌‌‌دار و ریشه‌‌‌‌‌دار می‌شوند‌‌، سپس به زمین اصلی منتقل می‌شوند‌‌. از طریق بذر و خوابانیدن نیز این گیاه قابل تکثیر است‌‌. در هر هکتار زمین ۱۲۵۰۰ پایه (قلمه) از این گیاه کاشته می‌شود‌‌. از هر پایه مرغوب گیاه ۵۰۰ گرم سر شاخه گلدار و از هر هکتار ۵۰۰ کیلو گرم گیاه به دست می‌آید‌‌. کود لازم ۷۰۰ کیلوگرم فسفات و ۲۰۰ تا ۳۰۰ کیلوگرم در هکتار نیترات سدیم قبل از کاشت استفاده می‌شود‌‌. با بررسی‌های به عمل آمده‌‌، آب و هوا‌‌، ارتفاع محل‌‌، جنس زمین و نوع واریته در ایجاد محصول مرغوب و فراوان تاثیر دارد‌‌. آفتی به نام (SdphoroniaHumerella) جزء آفات اصلی این گیاه است (امیدبیگی، ۱۳۸۰). دوره رویشی اسطوخودوس بسیار طولانی است و معمولاً ۲۰ تا ۳۰ سال عمر می‌کند و تا ۱۵ الی ۲۰ سال بازدهی اقتصادی دارد (زرگری، ۱۳۷۶).

نیازهای اکولوژیکی اسطوخودوس

اسطوخودوس فرانسوی بومی ایران نیست ولی به طور تقریباً گسترده‌‌ای برای استفاده دارویی و زینتی در کشورمان کشت می‌شود. اسطوخودوس از گیاهان مناطق خشک و نیمه خشک است. در طول رویش به تابش نور فراوان و هوای گرم و رطوبت کم نیاز دارد. در این شرایط عملکرد گل، اسانس و همچنین کیفیت اسانس افزایش می‌یابد. در این مورد تحقیقات نشان می‌دهد که مقدار و کیفیت اسانس با نور رابطه مستقیم دارد‌‌. کشت اسطوخودوس در مناطقی که نور کافی وجود نداشته باشد نه تنها از مقدار اسانس گل‌ها کاسته می‌شود، بلکه سبب کاهش ترکیبات استری (لینالیل استات) آن می‌شود‌‌. در این مورد گیاهانی که در سایه کشت شده‌اند اسانس و ترکیبات استری آن در مقایسه با گیاهان کشت شده در آفتاب به ترتیب ۵۵ و ۴۱ دصد کاهش نشان می‌دهد (صمصام شریعت، ۱۳۷۴).

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

اگرچه اسطوخودوس قادر است درجه حرارت‌های پایین (۱۵ الی ۲۰ درجه‌‌‌ی سانتی‌گراد) را تحمل کند‌‌، ولی در فصل بهار هنگام رویش گیاه و تولید شاخ و برگ به سرما بسیار حساس است و با بروز سرما‌‌، گیاهان دچار سرمازدگی شده و خشک می‌شوند‌‌. از این رو از کشت این گیاه در زمین‌های گود و مناطق سرد حتی‌الامکان باید اجتناب کرد (امیدبیگی، ۱۳۸۰). رطوبت زیاد برای اسطوخودوس مناسب نیست‌‌. آبیاری زیاد سبب کاهش چشمگیر اسانس (به مقدار ۳۰ تا ۵۰ درصد) و ترکیبات تشکیل‌‌‌‌دهنده آن می‌شود‌‌. این گیاه از مرحله تشکیل گل قادر است خشکی را برای مدت طولانی تحمل کند (امیدبیگی، ۱۳۸۰). اسطوخودوس فرانسوی در هر نوع خاکی قادر به رویش است‌‌. ولی خاک‌های سبک حاوی ترکیبات کلسیم و غنی از مواد و عناصر غذایی خاک‌های مناسبی برای تولید انبوه این گیاه است‌‌. خاک‌های سنگین که تهویه هوا در آن‌ها به سختی انجام می‌گیرد و همچنین خاک‌هایی که سبب آب ایستایی می‌شوند برای کشت این گیاه مناسب نیستند، pH خاک برای اسطوخودوس فرانسوی بین ۶٫۴ تا ۸٫۲ مناسب است (صمصام شریعت، ۱۳۷۴).

تناوب کاشت

اسطوخودوس ۱۵ تا ۲۰ سال در یک منطقه باقی می‌ماند. از این رو در زمین‌هایی که به کشت این گیاه اقدام می‌شود باید کاملاً آماده نمود. اسطوخودوس را باید با آن دسته از گیاهانی به تناوب کشت کرد که سبب گسترش علف‌های هرز نشوند. ذرت، گیاه مناسبی برای تناوب کشت با اسطوخودوس است. چون اسطوخودوس‌های جوان به علت کشت‌ها حساس هستند، چنانچه قبل از کاشت برای مبارزه با علف‌های هرز از مقادیر زیادی علف‌کش استفاده شده باشد، توصیه می‌شود به منظور خنثی شدن اثر علف‌کش‌ها، زمین تا ۳ سال به صورت آیش باقی بماند سپس اسطوخودوس در آن کشت شود (عمویی، ۱۳۸۸)‌‌. پس از برداشت اسطوخودوس زمین معمولاً از مواد و عناصر غذایی تهی است. بدین جهت پس از برداشت، گیاهانی را باید کشت کرد که نه تنها به مواد و عناصر غذایی فراوان نیاز نداشته باشند بلکه بر کیفیت خاک بیفزایند (عمویی، ۱۳۸۸).

مواد و عناصر غذایی مورد نیاز

اگرچه اسطوخودوس در زمین‌های فقیر می‌روید ولی در سطوح وسیع کشت باید از زمین‌های غنی و حاصلخیز استفاده شود. از آنجایی که این گیاه ۱۵ تا ۲۰ سال در یک مکان باقی می‌ماند، از این رو تمام نیازهای غذایی آن در این مدت باید توسط خاکی که در آن کشت می‌شود تأمین گردد. تحقیقات نشان می‌دهد برای تولید هر یک صد کیلوگرم گل، گیاهان ۸/۰ کیلوگرم ازت‌‌، ۲/۰ کیلوگرم اکسید فسفر و ۸/۰ کیلوگرم اکسید پتاس از خاک جذب می‌کنند. کودهای کاملاً پوسیده حیوانی نقش عمده‌‌ای در افزایش عملکرد دارد‌‌. از این رو توصیه می‌شود فصل پاییز هنگام آماده ساختن زمین‌‌، ۳۵ تا ۵۰ تن در هکتار کودهای حیوانی کاملاً پوسیده به زمین اضافه شود. همچنین در فصل پاییز باید ۷۰ تا ۸۰ کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر و ۱۰۰ تا ۱۲۰ کیلوگرم در هکتار اکسید پتاس به عنوان مقادیر پایه به خاک اضافه شود (صمصام شریعت، ۱۳۷۴).
در سال اول رویش و در اواخر بهار نیز ۷۰ تا ۸۰ کیلوگرم در هکتار ازت باید به صورت سرک در اختیار گیاهان قرار گیرد‌‌. با توجه به طولانی بودن دوره رویش اسطوخودوس توصیه می‌شود در طول رویش این گیاه‌‌، خاک مورد تجزیه قرار گیرد و با توجه به وضعیت خاک از نظر عناصر ضروری اقدام به کوددهی زمین نمود‌‌ (عمویی، ۱۳۸۸).

آماده‌سازی خاک

آماده‌سازی زمین قبل از کاشت دارای اهمیت فوق العاده‌‌ای است، زیرا اسطوخودوس یک گیاه چندساله می‌باشد و قرار است برای ۸ تا ۱۰ سال (گاهی اوقات تا ۲۰ سال) در یک مکان قرار بگیرد‌‌. آماده‌سازی اولیه زمین شامل شخم زمین تا عمق ۴۰ سانتی‌متری و همزمان با شخم زدن، افزودن ۳۵ تا ۵۰ تن در هکتار کود دامی پوسیده و کودهای شیمیایی می‌باشد‌‌. میزان اضافه کردن کود شیمیایی به آزمایشات خاک بستگی دارد ولی معمولاً ۷۰ تا ۸۰ کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر و ۱۰۰ تا ۱۲۰ کیلوگرم در هکتار اکسید پتاس به عنوان کود پایه به خاک افزوده می‌شود. اندکی قبل از کاشت عمل دیسک زدن و تسطیح زمین با ماله صورت می‌گیرد (عمویی، ۱۳۸۸)‌‌. البته حدود ۱٫۵ تا ۲ ماه قبل از کشت نیز باید اقدام به افزودن کود‌های شیمیایی مورد نیاز گیاه (مانند فسفر و پتاس) به خاک کرده و با شخم متوسطی آن‌ها را به عمق ۱۸ تا ۲۰ سانتی‌متر زمین منتقل نمود. اواخر زمستان پس از شکستن سله‌ها‌‌، جمع‌ آوری سنگ‌ها و قلوه سنگ‌ها و تسطیح، زمین برای کاشت کاملاً آماده می‌شود‌‌ (عمویی، ۱۳۸۸).

سازگاری

اسطوخودوس بسیار کم‌ توقع است و در خاک‌های فقیر و آهکی و کم آب به خوبی رشد می‌کند‌‌. این گیاه در خاک‌هایی با pH بیشتر از ۷ در خاک‌های آهکی و سنگین (رسی) خوب رشد می‌کند‌‌. همچنین به نماتد مقاوم می‌باشد. باید توجه داشت که اسطوخودوس به شوری آب نیز تا حدی مقاوم است و می‌توان آن را در نقاطی که دارای تشعشع شدید آفتاب است مانند حاشیه آسفالت‌ها کشت نمود (عمویی، ۱۳۸۸).

تاریخ و فواصل کاشت

کاشت اسطوخودوس توسط بذر و از طریق رویشی امکان‌پذیر است‌‌. کاشت توسط بذر به روش غیرمستقیم انجام می‌گیرد و فصل پاییز (آذر) یا اوایل بهار (نیمه دوم اسفند) زمان مناسبی برای کشت بذر در خزانه هوای آزاد است. در این صورت فاصله مناسب ردیف‌های کاشت از یکدیگر در سطح وسیع خزانه ۳۵ تا ۴۰ سانتی‌متر و در سطح کوچک خزانه نیز ۱۵ تا ۲۹ سانتی‌متر می‌باشد. اگر بذرها در فصل پاییز کشت شوند عمق مناسب کاشت بذر ۵/۰ تا ۱ سانتی‌متر و اگر در فصل بهار کشت شوند ۱ تا ۵/۱ سانتی‌متر می‌باشد. برای هر هکتار زمین به ۷ تا ۹ کیلوگرم بذر (با کیفیت مطلوب) نیاز است. اواخر شهریور تا اوایل مهرماه سال بعد زمان‌های مناسبی برای انتقال نشاء‌ها به زمین اصلی است و در مدت زمان مذکور ارتفاع گیاهان در خزانه به ۱۸ تا ۲۰ سانتیمتر می‌رسد. هنگام انتقال نشاءها به زمین اصلی ساقه آنها را باید از فاصله ۸ تا ۱۰ سانتیمتری سطح زمین هرس کرد. این عمل سبب تولید شاخه‌های متعدد می‌شود‌‌. توصیه می‌شود در هنگام انتقال نشاء به زمین اصلی، نشاء‌ها از فاصله پنج سانتی‌متری بالای یقه در خاک کشت شوند در ضمن برای هر هکتار زمین به ۲۰ هزار بوته نیاز است (امیدبیگی، ۱۳۸۰).
به طور کلی نشاء‌ها در ردیف‌هایی به فاصله ۱۰۰ سانتی‌متر و فاصله ۲ بوته در هر متر طولی ۸۰ تا ۱۰۰ سانتی‌متر در زمین اصلی باید کشت شوند. در سطوح کوچک کشت معمولاً از ماشین‌آلات کشاورزی استفاده نمی‌شود از این رو گیاهان را می‌توان متراکم‌تر کشت کرد (عمویی، ۱۳۸۸).

روش کاشت (تکثیر)

کاشت و تکثیر اسطوخودوس توسط بذر‌‌، یا از طریق رویشی صورت می‌گیرد‌‌. الف‌‌: کشت این گیاه توسط بذر به صورت غیرمستقیم (کشت در خزانه و سپس انتقال نشاءها به زمین اصلی) انجام می‌گیرد که در این روش بذور در فصل پاییز (آذرماه) یا در اوایل بهار (اواسط اسفندماه) در خزانه‌های آزاد در ردیف‌هایی با فاصله ۲۰ تا ۴۰ سانتی‌متر در عمق یک سانتی‌متر از یکدیگر کشت می‌شوند‌‌. در این روش در زمان مناسب بذر‌ها در خزانه‌‌‌ی هوای آزاد که بستر آن به همین منظور آماده شده است کشت می‌شود. چنانچه بذرها در فصل بهار کشت شوند به منظور افزایش قوه رویشی بذرها را باید برای مدتی در دمای ۱- تا ۲- درجه سانتی‌گراد قرار داد. پس از کشت انجام غلتک مناسبی سبب هماهنگی در رویش بذرها می‌شود. بذرهای کشت شده در فصل پاییز در اوایل بهار سبز می‌شوند (امیدبیگی، ۱۳۸۰).
با آبیاری منظم و وجین علف‌های هرز سطح خزانه‌‌، گیاهان را در مرحله‌‌‌ی ۴ تا ۵ برگی طوری تنک می‌کنند که فاصله ۲ بوته در طول ردیف ۵ سانتی‌متر گردد. این عمل سبب تقویت بوته‌ها و توسعه ریشه می‌شود‌‌ (عمویی، ۱۳۸۸). اگر بذرها در فصل پاییز کشت شوند عمق مناسب کاشت بذر ۰٫۵ تا یک سانتی‌متر و اگر در فصل بهار کشت شوند یک تا ۱٫۵ سانتی‌متر می‌باشد. برای هر هکتار زمین به ۷ تا ۹ کیلوگرم بذر با کیفیت مطلوب نیاز است‌‌. اواخر شهریور تا اوایل مهرماه سال بعد زمان‌های مناسبی برای انتقال نشاءها به زمین اصلی است و در مدت زمان مذکور ارتفاع گیاهان در خزانه به ۱۸ تا ۲۰ سانتی‌متر می‌رسد (امیدبیگی، ۱۳۸۰).
وقتی ارتفاع گیاهان در خزانه به ۱۸ تا ۲۰ سانتی‌متر رسید هنگام انتقال نشاءها به زمین اصلی ساقه را باید از فاصله ۸ تا ۱۰ سانتی‌متری سطح زمین هرس کرد‌‌. این عمل سبب تولید شاخه‌های متعدد می‌شود‌‌. سپس بوته‌ها را در زمان مناسب باید به زمین اصلی منتقل کرد‌‌. بهتر است نشاء‌ها در زمین دایمی ۵ سانتی‌متر بالای منطقه یقه کشت شود‌‌ (عمویی، ۱۳۸۸). چنانچه گیاهان در فصل بهار به زمین اصلی منتقل شوند آن‌ها را باید به دفعات متعدد آبیاری نمود‌‌. اگر نشاءها در فصل پاییز منتقل شوند نیاز آبی آن‌ها کمتر خواهد بود‌‌. برای هر هکتار زمین به ۲۰ هزار بوته نیاز می‌باشد (عمویی، ۱۳۸۸).
ب‌‌: تکثیر رویشی اسطوخودوس از طریق ریشه‌‌‌‌‌دار کردن ساقه‌های سبز و جوان یا ساقه‌های خشبی و انتقال آنها به زمین اصلی می‌باشد‌‌. روش مرسوم تکثیر این گیاه از طریق قلمه زدن است‌‌. اوایل شهریور از پایه‌های مادری یک ساله ساقه‌های سبز و از پایه‌های مادری چهار تا پنج ساله ساقه‌های خشبی به طول ۱۲ تا ۲۰ سانتی‌متر جدا کرده سپس اقدام به کاشت آنها در خزانه (اعم از خزانه هوای آزاد یا زیر پلاستیک) می‌نمایند. این قلمه‌ها در عمق ۴ تا ۵ سانتی‌متری و در ردیف‌هایی به فاصله ۶ تا ۱۰ سانتی‌متر و فاصله دو قلمه از یکدیگر ۲ تا ۳ سانتی‌متر کشت می‌شوند‌‌. در هر متر مربع از سطح خزانه ۶۰۰ تا ۸۰۰ قلمه کشت کرد. چنانچه از خزانه هوای آزاد برای ریشه‌‌‌‌‌دار کردن قلمه‌ها، استفاده شده باشد با ایجاد سایبان مناسبی می‌توان ریشه‌زایی در قلمه‌ها را تسریع کرد‌‌. آبیاری منظم و وجین علف‌های هرز سطح خزانه در ریشه‌زایی قلمه‌ها بسیار مناسب است (امیدبیگی، ۱۳۸۰).
روش تکثیر رویشی بدین طریق است که در فصل پاییز از سرشاخه‌های اسطوخودوس قلمه تهیه کرده و در طول پاییز و زمستان آن را در ماسه کاشته و در گلخانه نگهداری می‌کنند‌‌. بهار (اردیبهشت) یا پاییز سال بعد زمان مناسبی است برای انتقال قلمه‌های ریشه‌‌‌‌‌دار شده به زمین اصلی بوته‌ها در ردیف‌هایی به فاصله ۱۰۰ سانتی‌متر (فاصله دو بوته در طول ردیف ۵۰ تا ۸۰ سانتی‌متر) در زمین اصلی کشت می‌شوند. معمولاً ۳ تا ۴ ماه قلمه‌ها ریشه‌‌‌‌‌دار می‌شوند و در اوایل بهار قلمه‌ها را در زمین اصلی به فاصله مذکور می‌کارند. زمین مورد نظر برای کاشت اسطوخودوس را در پاییز شخم عمیق زده و حدود ۱۰ تن در هکتار کود حیوانی همراه کود‌های فسفر و پتاسیم به خاک اضافه می‌کنند (امیدبیگی، ۱۳۸۰).
چنانچه قلمه‌های اسطوخودوس در بهار از گیاه مادری تهیه شود و سپس در ماسه کاشته شود می‌توان قلمه‌های ریشه‌‌‌‌‌دار را در فصل پاییز اقدام به کشت در زمین اصلی نمود، برای ریشه‌‌‌‌‌دار کردن قلمه‌های اسطوخودوس و یا هر گیاه دیگری می‌توان از هورمون اکسین استفاده کرد. با توجه به این که اسطوخودوس گیاهی چندساله است در سال اول رشد این گیاه کند است. برای تولید گیاهی با فرم مناسب لازم است که عملیات هرس در پاییز سال اول و سال دوم انجام شود تا از رشد طولی گیاه جلوگیری شود‌‌. بعد از هرس باید قد گیاه ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر شود (سال اول) در سال دوم به فرم نیم کره باید هرس شود و ارتفاع ۲۰ تا ۲۵ سانتی‌متر و پهنا از هر طرف ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر شود (عمویی، ۱۳۸۸)

فصل سوم:
روش پژوهش
۳-۱- نوع و ویژگی‌های تحقیق
این پژوهش از نوع مطالعات کاربردی است و به‌منظور استفاده از روش‌های انتخاب تامین کنندگان و تصمیم‌گیری چند معیاره برای انتخاب سبد کالا در شرکت‌های توزیع و پخش انجام‌شده است.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

مطالعات انجام‌گرفته در این پژوهش بر روی نمونه‌های واقعی بوده و کاربرد در متن پایان‌نامه به‌وضوح مشخص گردیده است.
۳-۲- جامعه – نمونه – روش نمونه‌گیری
جامعه این پژوهش تمامی خبرگان و فعالان در صنعت توزیع و پخش می‌باشند و به‌عنوان نمونه برخی از آنان که در بالاترین سطح‌های مدیریتی شرکت‌های پخش فعالیت چندین ساله داشته‌اند مورد مصاحبه قرار گرفته‌اند.
روش نمونه‌گیری بصورت انتخابی میباشد، در واقع در این پژوهش هدف ما نظرسنجی از خبرگان صنعت میباشد وسعی شده افراد انتخاب شده جز بهترین های صنعت توزیع و پخش باشند.
۳-۴- روایی و پایایی
از آنجا که مخاطبان این پژوهش همگی از خبرگان و متخصصان صنعت توزیع و پخش میباشند و روش های انجام پژوهش برگرفته از منبع معتبر میباشد،لذا با توجه به نظر خبرگان این پژوهش از پایایی و روایی برخوردار است.
۳-۴- روش تحلیل سلسله مراتبی فازی
۳-۴-۱- مقدمه
هرچند هدف از به‌کارگیری روش تحلیل سلسله مراتبی به دست آوردن نظر کارشناسان و متخصصین است، بااین‌وجود روش تحلیل سلسله مراتبی معمولی به‌درستی نحوه‌ی تفکر انسانی را منعکس نمی‌کند، زیرا در مقایسه‌های زوجی این روش از اعداد دقیق استفاده می‌شود. از دیگر مواردی که اغلب روش تحلیل سلسله مراتبی به خاطر آن‌ها مورد نکوهش قرار می‌گیرد عبارت‌اند از : وجود مقیاس نامتوازن در قضاوت‌ها، عدم قطعیت و نادقیق بودن مقایسه‌های زوجی.
تصمیم‌گیرندگان اغلب به علت طبیعت فازی مقایسه‌های زوجی قادر نیستند به‌صراحت نظرشان را در مورد برتری‌ها اعلام کنند . به همین دلیل در قضاوت‌هایشان ارائه یک بازه را به‌جای یک عدد ثابت ترجیح می‌دهند. برای غلبه بر این مشکلات روش تحلیل مراتبی فازی ارائه‌شده است.
درروش تحلیل سلسله مراتبی فازی، پس از تهیه نمودار سلسله مراتبی از تصمیم‌گیرنده (و یا تصمیم‌گیرندگان) خواسته می‌شود تا عناصر هر سطح را نسبت به هم مقایسه کنند و اهمیت نسبی عناصر را با بهره گرفتن از اعداد فازی بیان کنند. به‌طور مثال در جدول (۳-۱) نمونه‌ای از اعداد فازی مثلثی تعریف‌شده و توابع عضویت آن‌ها درج‌شده است. در شکل (۳-۱) نیز تابع عضویت فازی برای متغیرهای زبانی نشان داده‌شده است
جدول(۳-۱): نمونه‌ای از اعداد فازی تعریف‌شده درروش تحلیل سلسله مراتبی فازی

پژوهش برای یافتن پاسخ این پرسش ها شکل گرفت و با بررسی زمینه تاثیر و روابط بین متغیرها ادامه یافت. تعاریفی از حسابداری مدیریت استراتژیک ارائه گردید و برخی از تکنیک های آن نام برده شد. در روند تحقیق، این نتیجه بر اساس مطالعات کتابخانه ای حاصل گردید که این گونه تکنیک ها تاکنون کمک های بسیار زیادی به سازمان های مختلف نموده اند و توانسته اند بسیاری از عیوب روش های سنتی را آشکار سازند. این تکنیک ها با بهره گرفتن از بکارگیری منطقِ میل به بقا و موفقیت هر سازمان ، توانسته اند آن ها را با دنیای رقابت پیچیده ، همگام تر سازند. اگرچه باید این نکته را خاطر نشان کرد که نمی توان با توجه به محیط پیچیده و تغییرپذیر امروز ، تکنیکی را عاری از اشکال یافت.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

از طرفی برای رسیدن به پاسخ سوالات مطرح شده ؛ اهداف کوتاه مدت ، بلند مدت و استراتژیک تعریف و بررسی گردیدند و در ادامه جهت یافتن نقش و تاثیر تکنیک ها در انواع اهداف ، کوشش به عمل آمد که در زیر خلاصه ای از تحلیل های به دست آمده ارائه شده است.
۵-۳ خلاصه یافته ها
۵-۳-۱ تجزیه و تحلیل توصیفی
همان طور که پیشتر گفته شد پرسشنامه این پژوهش بر اساس مقیاس لیکرت تنظیم شده و گزینه ها از ۱ تا ۵ ارزش گذاری گردیده اند لذا جهت تایید و یا رد فرضیات ، میانگین ارزش گزینه ها محاسبه شده است. میانگین امتیاز پاسخ های داده شده به سوالات کلیه فرضیات پژوهش بالاتر از ۳ می باشد ( فرضیه اول ۳.۸۶ ، فرضیه دوم ۳.۹۰ ، فرضیه سوم ۳.۹۹ و فرضیه چهارم ۴.۲۳ ).
از طرفی دیگر برابر با نتایج حاصل از متغیرهای جمعیت شناختی ، ۸.۴۱ درصدِ نمونه مورد بررسی را زن ها و ۹۱.۵۹ درصد را مردان تشکیل می دهند. از حیث سن ، ۱۴.۰۲ درصد نمونه مورد بررسی بین ۳۰-۲۰ سال ، ۲۸.۹۷ درصد بین ۴۰-۳۱ سال ، ۵۵.۱۴ درصد بین ۵۰-۴۱ سال و ۱.۸۷ درصد بالای ۵۱ سال می باشند. همانگونه که پیداست بیشترین فراوانی متعلق به گروه سنی ۵۰-۴۱ سال است که در این باره می توان گفت این گروه سنی عظیمترین کارکنان در بخش های مالی هستند که می توانند ارائه دهنده نظرات بهتر و جامع تر در حوزه حسابداری مدیریت استراتژیک باشند. از نظر تحصیلات ، پاسخ دهندگان تنها در گروه تحصیلی لیسانس و فوق لیسانس قرار گرفته اند که ۵۸.۸۸ درصد را افراد دارای مدرک کارشناسی و ۴۱.۱۲ درصد را افراد دارای مدرک کارشناسی ارشد تشکیل می دهند که پیداست شاغلین در حوزه های یاد شده ، افرادی تحصیل کرده و دارای دانش کافی می باشند. از حیث سابقه خدمت ، بیشترین درصد ( ۳۲.۷۱ ) متعلق به سنوات ۱۰-۶ سال و کمترین درصد ( ۰.۹۳ ) متعلق به افراد دارای سابقه کمتر از ۵ سال است که نشان دهنده سابقه بالای پاسخ دهندگان در این حوزه است.
۵-۳-۲ تجزیه و تحلیل استنباطی
نتایج حاصل از آزمون های T تک نمونه مربوط به تاثیر تکنیک های یاد شده در اهداف کوتاه مدت، بلند مدت و استراتژیک ( سه فرضیه نخست ) با میانگین فرضی ۳ نشان می دهد که کلیه متغیرهای موصوف دارای میانگین بالاتر از حد متوسط ( ۳ ) بوده و در مورد فرضیه آخر نیز میانگین به دست آمده بالاتر از حد متوسط است و همان گونه که گفته شد مقدار آماره های t کلیه فرضیات از مقدار استاندارد ۱.۹۶ بیشتر بوده و سطح معنادار آن از ۰.۰۵ پایین تر است ( فرضیه اول: ۱۲۹.۲۲۳=t، فرضیه دوم: ۱۰۳.۴۷۷=t، فرضیه سوم: ۱۵۱.۸۰۳=t، فرضیه چهارم: ۳۴.۶۵۲=t ) لذا می توان گفت کلیه فرضیات پژوهش تایید گردید.

جدول ۱-۵ نتایج کلی حاصل از تایید یا رد فرضیات
۵-۴ نتیجه گیری
یافته های مرحله پیش نشان می دهد که استفاده از تکنیک های حسابداری مدیریت استراتژیک در رسیدن به اهداف کوتاه مدت ، بلند مدت و استراتژیک شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تاثیر مثبت دارد بدین صورت که در صورت استفاده از این گونه تکنیک ها، شرکت های مذکور می توانند به انواع اهداف تعیین شده خود دست یابند. این نتایج با ادبیات تحقیق و سایر پژوهش های صورت گرفته تطابق دارد و می تواند سندی باشد بر این ادعا که تکنیک های حسابداری مدیریت نوین می توانند نقش بسیار موثری در پیشبرد اهداف شرکت ها داشته و در نتیجه عملکرد شرکت ها را بهبود بخشند.
همچنین این شرکت ها در صورت استفاده از این تکنیک ها می توانند مزیت هایی را به دست آورند ، مزیت هایی از قبیل کنترل بهتر هزینه های تولید ، پیشبرد بهتر برنامه های طراحی شده برای آینده ، پردازش بهتر برآورد عملکرد شخصی و عملکرد شرکت و کمک به فرایند تصمیم گیری بهتر.
البته نباید مشکلاتِ شرکت های یاد شده را در راه استفاده از تکنیک های حسابداری مدیریت استراتژیک از یاد برد . مشکلاتی که پیشتر در فصل پیشین به آن ها اشاره شد که در رأس آن ها فقدان کارکنان مالی و اجرایی متخصص در پیاده سازی این تکنیک ها ، قرار دارد. پس از آن با فاصله اندکی ، هزینه های بالای استفاده از این تکنیک ها فکرها را به خود مشغول داشته است. از مشکلات بعدی این شرکت ها می توان به فقدان پایگاه های داده مناسب ، عدم تمایل مدیریت به تعویض سیستم سنتی و فقدان اطلاعات ریز و دقیق جهت استفاده از این تکنیک ها یاد کرد.
اما همانگونه که گفته شد استفاده از تکنیک های حسابداری مدیریت استراتژیک تاثیر مثبتی بر شرکت ها در رسیدن به اهدافشان دارند ، لذا نمی توان از این نتیجه به سادگی گذشت.
۵-۵ محدودیت های تحقیق
۱.عدم امکان مصاحبه با افراد بخش های مشمولِ تحقیق ، به دلیل پراکنده بودن شرکت های عضو بورس اوراق بهادار در اقصی نقاط کشور
۲.عدم امکان بررسی کامل میزان دقت پاسخ دهندگان
۳.عدم امکان دسترسی به مراجع و اسنادِ مرتبط با پژوهشِ شرکت های مذکور ، جهت تایید یا عدم تایید صحت پاسخ ها
۴.کم بودن تحقیقات داخلی در این زمینه جهت مقایسه با نتایج پژوهش
۵.محدود کردن تعداد تکنیک های مورد بررسی به دلیل تعدد و تقسیم بندی های مختلف و عدم وجود مرجع قابل استناد که نشان دهنده این باشد که شرکت های عضو بورس بیشتر از کدام تکنیک ها استفاده می کنند.
۶.محدودیت استفاده از پرسشنامه ( این روش گرچه داده های زیادی را در فرصت کم به دست می دهد اما پرسشنامه حجم مشخصی از سوالات را در بر می گیرد و کسب داده های دقیق و عمیق را چندان میسر نمی سازد ، شاید جهت انجام این تحقیق ، مناسب تر آن بود که از روشِ مصاحبه به همراه مطالعه اسناد استفاده گردد ).
۵-۶ پیشنهادهای برخاسته از تحقیق

1. 1. با عنایت به تایید فرضیه های اول تا سوم ، می توان گفت استفاده از تکنیک های حسابداری مدیریت استراتژیک در رسیدن به اهداف کوتاه مدت ، بلند مدت و استرتژیکِ شرکت های عضو بورس ، تاثیر دارند. از آن جا که این گونه تکنیک ها سازمان را به سمت رسیدن به اهدافشان هدایت می کنند لذا بر استفاده از آن ها تاکید می گردد. بنابراین به مدیران این شرکت ها پیشنهاد می شود که ضمن تعیین صریح اهدافشان ، در استفاده از روش های سنتی حسابداری مدیریت تجدید نظر کرده و تکنیک های متناسب با نوع توانایی افراد در پیاده سازی آن ها ، نوع فعالیت شرکت و نوع اهداف را انتخاب کنند.

مفاهیم «خودکفایی» و «استقلال اقتصادی»، دیگر معنای مطلق و کلاسیک خود را از دست داده اند. هیچ کشوری به تنهایی نمی تواند نیازهای اقتصادی خود را برطرف کند و به خودکفایی کامل و تمام عیار دست یابد. کشورهای توسعه یافته و توسعه نیافته به یکدیگر وابسته اند، زیرا در صورت قطع مواد اولیه از سوی کشورهای جهان سوم، جهان صنعتی نمی تواند به حیات اقتصادی خود ادامه دهد و در مقابل نیز، اگر کالاهای صنعتی متوقف شوند، روند توسعه و نوسازی در کشورهای جهان سوم دچار اختلال می شود. از این رو، گفتهمی شود: استقلال اقتصادی چیزی مربوط به روزگار پیشین است و دولت ملی در عمل به عنوان یک واحد اقتصادی مستقل وجود ندارد.
۲-۴-۶- تغییر معنای قدرت
قدرت به معنای زور در سیاست علیا ، معنا و مفهوم پیدا می کند. نقش قدرت در سیاست حاد و امنیتی، اجبار و الزام است، در حالی که نقش قدرت در سیاست سفلی، پاداش و تشویق است و عوامل قدرت نیز از تجهیزات نظامی و تعدد نفرات ارتش، به میزان توسعه، دانش و تکنولوژی تغییر یافته است.
تئوری وابستگی متقابل، با تکیه بر فرضیه های یاد شده، در پی ایجاد و تبیین جهانی است که در آن از ارزش و اهمیت حاکمیت ملی کاسته شده و همگونی و تفاهم بیشتری بین دولتها به وجود آید. دولتها به جای توسل به زور در حل اختلافات، روش های مسالمت آمیز را انتخاب می کنند. بطور کلی حل بسیاری از مشکلات به مسایل بین المللی وابسته است و در سطح ملی، امکان چاره سازی آنها وجود ندارد. بنابراین، با تغییر ساختار دولتها و نظام بین الملل از نظامی و امنیتی به اقتصادی، روابط و راه حلها نیز به نوبۀ خود تحول یافته، صلح و ثبات، جایگزین جنگ و خشونت خواهد شد.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۲-۵- وابستگی متقابل از دیدگاه نظریه پردازان

علیرغم وجود مبانی مشترک نظری در میان اندیشمندان و نظریه پردازان مختلف در تعریف وابستگی متقابل، هریک از مکاتب و جریان های سیاسی همچون سنت گرایان، رفتارگرایان، واقع گرایان، ایده آلیست ها و… به تعریف خاصی از مفهوم وابستگی متقابل پرداخته اند و حتی گاهی این تفاوت ها به اختلاف نظر بین اندیشمندان یک مکتب واحد نیز رسوخ پیدا کرده است. سنت گرایان واقع گرا معتقدند که بین قدرت های بزرگ و کوچک نوعی نیاز متقابل وجود دارد که این دو دسته از بازیگر را به یکدیگر وابسته می کند؛ اما تلاش دولتمردان بر این است که هرچه بیشتر از این وابستگی کاسته شود تا به مقتضای آن دامنه بازی قدرت گسترش یابد. در این قالب فکری میان وابستگی متقابل و وابستگی نامتقارن تفاوت چندانی فرض نمی شود ( سیف زاده،۱۳۸۴: ۴۱۰ ). ملی گرایان رفتارگرا، به اقتضای اهمیتی که برای حیات نظام قائلند ناچارند از وابستگی متقابل سخن به میان آورند چنانکه در بررسی نظریات این دسته از متفکران هر نظام از نظام های تابعه متعددی تشکیل یافته است که در درون هریک از این نظام های تابعه، و خود نظام به طور کلی، وابستگی متقابل بین اجزای نظام وجود دارد. تعامل ناشی از این وابستگی متقابل به صورت دو روند همگرایی و واگرایی تجلی می یابد. چنانچه این تعاملات کارکردی باشند، در عمل موجب همگرایی بین مولفه های نظام خواهند شد. در نتیجه نظام، از تعادلی باثبات و پر دوام برخوردار خواهد بود. چنانچه تعاملات ناکارکردی باشند، در عمل موجب واگرایی بین مولفه های نظام خواهند شد و در نتیجه نظام دارای تعادلی بی ثبات و بی دوام خواهد بود. در دیدگاه جهان گرایان وابستگی متقابل با وابستگی، تشابه معنایی و پویشی بسیار دارد. در این دیدگاه بر خلاف دیدگاه قالب ملی گرا، بازیگران قدرتمند مرکز به تعمیق این وابستگی یکسویه برای تحکیم سلطه هژمونیک خود دست می زنند. برعکس بازیگران مرکز، بازیگران ضعیف حاشیه تا زمانی که در چنین وضعیتی هستند ناگزیرند برای تامین بقای منفعلانه خود با این وابستگی نابرابر هماهنگ شوند. برعکس دو نظریه ملی گرا و جهان گرا، نگین انگشتری قالب فکری کثرت گرا در نظریه وابستگی متقابل خلاصه می شود. گرچه در معنای لغوی و پویش آسیب پذیری در مفهوم وابستگی متقابل، هر سه دیدگاه اشتراک نظر دارند، تفسیر آنان از این پویش به شدت متفاوت است( سیف زاده،۱۳۸۴: ۴۱۱ ). از دیدگاه روزکرانس، وقتی که موقعیت یک دولت تغییر می کند، موقعیت دیگر دولت ها نیز به مقتضای آن تغییر، تحت تاثیر قرار خواهد گرفت. محرک این عامل، از خواست دولت ها برای تغییر منزلت خود در صحنه بین الملل ناشی می شود. از لحاظ محتوایی روز کرانس به دو نوع وابستگی متقابل افقی و عمودی قائل است. در این مورد او ادعا می کند دیدگاه ها سه گانه در وابستگی متقابل تنها توجه خود را به جریان افقی مبادلات تجاری و اقتصادی معطوف کرده بودند. در جریان افقی از وابستگی متقابل، نظر روزکرانس بر این است که هرچه حجم تجارت، سرمایه گذاری و یا دیگر مبادلات بیشتر باشد، وابستگی متقابل بین کشورها نیز بیشتر خواهد بود ( سیف زاده،۱۳۸۴: ۴۱۳ ).
به نظر روزنا، تحولات تکنولوژی و فزایندگی مبادلات موجب شده تا شاهد دو جریان متضاد باشیم: فردگرایی تجمع های کلان انسانی همزمان با تجمع گرایی افراد انسان به سوی واحدهای بزرگتر. به نظر روزنا کمبود منابع، گرایش به سوی خرده گروه ها، کارایی حکومت ها، موضوعات فرامرزی و شایستگی توده مردم این الگوی فزاینده را در وابستگی متقابل ایجاد کرده است. روزنا مدعی است که با افزایش آگاهی سیاسی، گروههایی که در گذشته تلاشی برای اظهار وجود نمی کردند، برای تامین و کسب منافع خود از طریق همکاری یا منازعه فعال شده اند. در نتیجه تبیین های در هم آمیخته ای به وجود می آید که از گرایش های متضاد یکدیگر نیرو می گیرند و وابستگی متقابل فزاینده را ایجاد می کنند. این زنجیره تصاعدی وابستگی متقابل فزاینده تابع پویش تعاملی بین بازیگران نظام است بنابر این وابستگی متقابل لزوما به همکاری منجر نمی شود، بلکه احتمال دارد منازعاتی را نیز به وجود آورد (rosenau,1984: 255-262 ).
به نظر ریچارد کوپر به لحاظ انباشت سرمایه و گسترش تکنولوژی به دورترین نقاط دنیا، ویژگی های اصلی تولید در سراسر جهان به هم شبیه شده است. چون تولید جهانی شده است تصمیم گیری در این چارچوب، هماهنگ با حرکت سریع سرمایه و دانش فنی به ورای مرزهای ملی وابسته شده است. کاهش تعرفه های گمرکی و همچنین هزینه های حمل و نقل، فرصت های جدیدی را برای تجارت بین الملل به وجود آورده است. در تعریف کوپر وابستگی متقابل به مثابه حساسیت تعاملات اقتصادی میان دو یا چند دولت به تحولات اقتصادی درون آن دولت ها تعریف می شود. وی در ادامه تاکید می کند که لازمه وابستگی متقابل دو جانبه بودن حساسیت است (cooper,1968: 159-160). از جمع بندی نقطه نظرات کوپر درباره نظریه وابستگی متقابل می توان چنین نتیجه گرفت که رشد وابستگی متقابل در زمینه حرکت کالا، سرمایه، نیروی کار، اطلاعات و عقاید می تواند دنیای به هم پیوسته و باثبات تری را ایجاد کند.
کوهین و نای وابستگی متقابل را به مثابه وضعیتی تعریف می کنند که در آن نیروهای خارجی تعیین کننده آنند، یا تا حد زیادی تحت تاثیر خود قرار می دهند. در نظریه این دو نظریه پرداز وابستگی متقابل در ساده ترین مفهوم وابستگی دوجانبه است و به وضعیت هایی اشاره دارد که وجه شاخص آنها آثار متقابل میان کشورها یا میان بازیگران در کشورهای مختلف است. عصاره نظریه وابستگی متقابل کوهین و نای این است که در عصر جدیدی که در دهه های پس از ۱۹۵۰ ایجاد شده است، علاوه بر روابط بین الدول، مجاری ارتباطی جدیدی پیدا شده است به مقتضای این مجاری ارتباطی، نقش انحصاری دولت ها در مبادلات بین المللی و فراملی به شدت کاهش یافته است. بازیگران جدیدی در کنار ملت- دولتها به رتق و فتق امور فراملی مشغولند. شرکت های چند ملیتی، بانک ها و موسسات تخصصی سازمان ملل متحد صرفا چند نمونه مشهور از رقبای ملت- دولت را نشان می دهد. برعکس گذشته که روابط بین الملل حاکی از روابط بین الدول بود، دامنه روابط بسیار گسترش یافته است. تنوع بازیگران و حوزه های موضوعی مختلف موجب شده تا مسائل امنیتی و نظامی دیگر در راس مسائل بین المللی قرار نداشته باشند؛ بلکه مسائل اقتصادی و رفاهی یعنی مسائل مربوط به حوزه ملایم از سیاست، اهمیت پیدا کنند. علاوه بر اینکه دولت ها از نیروی نظامی علیه سایر دولت ها استفاده نمی کنند، مجاری فراوان دیگری برای اعمال قدرت و واداشتن دیگران به تمکین وجود دارد. نکته جذاب اینکه قدرت از حوزه روابط بین بازیگران حذف نمی شود، بلکه ماهیت آن متنوع می شود. زور و قدرت نظامی گرچه به عنوان قدرت غالب باقی می ماند، آنچه شایع و مورد استفاده است، قدرت اقتصادی و دانش فنی و اقتدار پیشوایی- پیشتازی بویژه در زمینه مدنی و فرهنگی است ( سیف زاده،۱۳۸۴: ۴۱۶-۴۱۷ ).

۲-۶- روابط ایران و اتحادیه اروپا در زمینه انرژی از دیدگاه نظریه وابستگی متقابل

ایران در منطقه خلیج فارس بعد از کشور عربستان سعودی بیشترین ذخایر نفتی را در اختیار دارد و از لحاظ منابع گاز طبیعی نیز بعد از کشور روسیه رتبه دوم را در جهان دارا می باشد. این منابع سرشار، ایران را در زمره مهمترین کشورهای تامین کننده انرژی در سطح جهانی قرار داده است. علاوه براین ایران در محدوده بیضی انرژی جهان قرار گرفته است که حد فاصل دو منطقه خلیج فارس و دریای خزر را در بر می گیرد که بیشترین حجم منابع نفت و گاز جهان در این محدوده قرار گرفته است. همچنین موقعیت جغرافیایی ایران به گونه است که در مسیر ارتباطی سه قاره آسیا، اروپا و آفریقا قرار گرفته است و کوتاهترین مسیر ترانزیت انرژی کشورهای آسیای مرکزی و حوزه خلیج فارس به اتحادیه اروپا محسوب می شود.این منابع و موقعیت ممتاز اهمیت ایران را برای تامین انرژی مورد نیاز کشورهای عضو اتحادیه اروپا به خوبی نشان می دهد. اگرچه می توان روابط ایران و اتحادیه اروپا در زمینه مبادلات انرژی را در چارچوب نظریاتی چون کارکردگرایی و نوکارکردگرایی نیز به نوعی تببین کرد اما به نظر می رسد بهترین نظریه تبیین کننده این رابطه همان نظریه وابستگی متقابل باشد. در چارچوب کارکردگرایی می توان گفت که برقراری رابطه در زمینه نفت و گاز که در حوزه مسائل فنی و اقتصادی قرار می گیرد، می تواند به حوزه سیاسی نیز تسری پیدا کند و به بهبود همه جانبه روابط ایران و اتحادیه اروپا منجر شود. هرچند که نظریات دیوید میترانی به عنوان سردمدار نظریه کارکردگرایی با انتقادات زیادی مواجه شده است. از جمله منتقدان می گویند که نحوی تسری همکاری در بخش های غیرسیاسی به بخش های سیاسی به روشنی توجیه و تبیین نشده است. در کل در انتقاد به رهیافت های کارکردگرایانه گفته می شود که در آنها به نقش دولت ها و رهبران و همچنین مسائل مربوط به قدرت به اندازه کافی توجه نشده است و فرض های آن دال بر اینکه اینان اختیارات خود را به نهادها یا فن سالاران، دیوان سالاران و کنشگران غیردولتی واگذار می کنند اغراق شده است. نظریه وابستگی متقابل بر این اصل اساسی استوار است که در یک رابطه اقتصادی دو طرف معامله نیاز های متقابل یکدیگر را برآورده می سازند و هر دو طرف نیز از این رابطه سود می برند، به عبارت دیگر در چنین رابطه ای بازیگران صحنه به یکدیگر وابستگی متقابل و دو سویه دارند زیرا هریک نیاز دیگری را برطرف می کند. الگویی که در مورد ارتباط ایران و اتحادیه اروپا در زمینه مبادلات انرژی صدق می کند در حالت کلی الگویی است که بر رابطه کشورهای صنعتی از یک سو و کشورهای تک محصولی و تولیدکننده انرژی از سوی دیگر حاکم می باشد. همانطور که می دانیم بیشتر کشورهای تولیدکننده و صادرکننده نفت خام و گاز طبیعی کشورهای در حال توسعه خاورمیانه، شمال آفریقا و آمریکای لاتین هستند که درآمدهای حاصل از فروش حامل های انرژی بخش بزرگی از بودجه عمومی این کشورها را تامین می کند. از طرف دیگر کشورهای صنعتی و مصرف کنند انرژی در جهان عموما از لحاظ ذخایر انرژی همچون نفت، گاز و زغال سنگ در شرایط مناسبی قرار ندارند و بیشتر نیاز خود را از کشورهای درحال توسعه تامین می کنند. وجود چنین شرایطی باعث شده است که رابطه کشورهای صنعتی غربی و کشورهای صادرکننده نفت و گاز که عموما در مسیر توسعه و پیشرفت گام بر می دارند، به شکل دوسویه و متقابل باشد. از یک طرف کشورهای صنعتی برای تامین انرژی مورد نیاز خود در بخش های مختلف صنعتی، خانگی و حمل و نقل به منابع انرژی کشورهای درحال توسعه جهان سوم نیاز مبرم دارند و از طرف دیگر نیز کشورهای تولیدکننده و صادر کننده نفت خام و گاز طبیعی که از زیرساخت های صنعتی و اقتصادی مناسبی برخوردار نیستند به درآمدهای ارزی حاصل از فروش حامل های انرژی وابستگی بالایی دارند. این درآمدهای سرشار می تواند برای کشورهای در حال توسعه که در مسیر رشد و توسعه اقتصادی قرار گرفته اند بسیار حیاتی باشد. بنابراین می توان چنین نتیجه گیری کرد که کشورهای تولیدکننده و مصرف کننده نفت و گاز در یک رابطه محکم متقابل قرار دارند. ایران نیز به عنوان کشوری در حال توسعه که از منابع عظیم نفت و گاز برخوردار است از چنین قاعده ای مستثنی نیست. جمهوری اسلامی ایران نیز برای تامین منابع مالی مورد نیاز خود در جهت رشد و توسعه اقتصادی به بازار انرژی اتحادیه اروپا احتیاج دارد. در واقع ایران از بازارهای عمده انرژی جهانی، یعنی آمریکا ،اروپا و جنوب شرق آسیا از زمان پیروزی انقلاب اسلامی از بازار نفتی آمریکا محروم شده و مجبور شده که تنها در جنوب شرق آسیا و اتحادیه اروپا به رقابت با سایر تولیدکنندگان انرژی بپردازد. هرچند در حال حاضر هند و چین نیز در مسیر توسعه صنعتی قرار گرفته اند و در آینده به واردات بیشتر انرژی نیاز خواهند داشت اما وجود موانعی چون بعد مسافت، وجود رقبای زیاد منطقه ای و نیز وجود اختلاف و ناامنی در کشورهایی چون افغانستان و پاکستان و نیز کارشکنی های آمریکا دسترسی به بازارهای انرژی شرق آسیا را برای کشورمان دشوار ساخته است. از این رو بازار انرژی کشورهای عضو اتحادیه اروپا برای ایران از اهمیت ویژه ای برخوردار است. ایران به لحاظ منابع غنی نفت و گاز، نزدیکی جغرافیایی و نیز واقع شدن در مسیر ترانزیت انرژی کشورهای آسیای مرکزی و حوزه خلیج فارس به اروپا از موقعیت بالقوه مناسبی برخوردار است که باید زمینه را برای به فعلیت رساندن این مهم بیش از پیش مهیا سازد. همانطور که ملاحظه می شود روابط ایران و اتحادیه اروپا نیز در زمینه انرژی به صورت متقابل و دوسویه است، از یک طرف اتحادیه اروپا برای کاهش وابستگی خود به انرژی روسیه و تنوع بخشیدن به منابع تامین کننده انرژی خود به نفت و گاز ایران احتیاج دارد و از طرف دیگر نیز ایران برای تامین منابع مالی خود در جهت اجرای برنامه های توسعه اقتصادی به بازار انرژی اتحادیه اروپا نیاز مبرم دارد. وجود چنین ظرفیت های گسترده ای در بخش انرژی ایران و اتحادیه اروپا و همکاری در این بخش می تواند زمینه مناسبی را برای کاهش تشنج های سیاسی و نیز گسترش روابط در سایر بخش ها فراهم آورد.

فصل سوم

نقش و جایگاه ایران در بازارهای جهانی نفت و گاز

۳-۱- مقدمه

بیش از یک قرن از دستیابی بشر به منابع نفت و گاز می گذرد و امروزه این منابع عظیم ماموریت عمده به حرکت در آوردن چرخ اقتصاد جهانی را به عهده گرفته و در این زمینه به بازیگری بی بدیل تبدیل شده اند. بنا بر گزارش سازمان های بین المللی این نقش اساسی حداقل تا سال ۲۰۳۰ میلادی پایدار خواهد بود. از این رو دسترسی به این منابع می تواند نقش بسیار مهمی در رونق اقتصادی کشورها و تامین نیازهای مصرفی آنان داشته باشد که این مسئله هم شامل تولیدکنندگان و صادر کنندگان این منابع باارزش و هم شامل واردکنندگان و مصرف کنندگان می شود. در واقع صادرکنندگان عمده نفت و گاز که بیشتر کشورهای در حال توسعه خاورمیانه و شمال آفریفا را در برمی گیرد عمده بودجه و منابع مالی خود را در جهت اجرای برنامه های رشد و توسعه اقتصادی از این منابع تامین می کنند. واضح است که کشورهای صنعتی نیز برای تامین انرژی مورد نیاز خود در بخش های مختلف اقتصادی به این منابع وابستگی زیادی دارند. این وابستگی متقابل زمینه را برای تجارت گسترده این محصولات در سطح بین المللی فراهم آورده است. ایران نیز که دارای سومین ذخایر نفت خام جهان و نیز دومین ذخایر عمده گاز طبیعی می باشد در این زمینه از موقعیت ممتازی برخوردار است که البته این مهم مستلزم بهره برداری درست و صادرات منطقی این ذخایر گران بها می باشد. در این فصل ابتدا تاریخچه مختصری از صنایع نفت و گاز کشور ارائه شده و در ادامه میزان ذخایر، تولید و صادرات نفت و گاز ایران ارائه شده است. سپس سرمایه گذاری های خارجی صورت گرفته در این صنایع و کشورهای عمده سرمایه گذار در این بخش مورد بررسی قرار گرفته اند. موقعیت ژئوپلیتیک ایران در زمینه صادرات و ترانزیت انرژی محتوای بخش بعدی فصل حاضر را تشکیل می دهد. امید است خوانندگان با مطالعه این فصل تصویر نسبتا جامعی از وضعیت کلی ایران در زمینه صنایع نفت و گاز به دست آورند.

۳-۲- تاریخچه صنعت نفت و گاز ایران

اولین شرکت برای استخراج نفت ایران به نام « شرکت بهره برداری اولیه » با سرمایه ششصد هزار لیره در سال ۱۹۰۲ در لندن تاسیس شد و عملیات حفاری را در حوالی قصرشیرین آغاز کرد ولی چون به نتیجه مطلوب نرسید پس از چندی عملیاتش را تعطیل کرد. سپس عملیات اکتشاف نفت در خوزستان شروع شد و در ۲۶ مه ۱۹۰۸ مهندسین حفاری انگلیسی در مسجدسلیمان به منابع نفت برخورد کردند (هوشنگ مهدوی، ۱۳۸۵ :۳۱۳ ). از این تاریخ بود که نفت وارد زندگی سیاسی و اقتصادی ایران شد و تاثیر حضور پررنگ خود را تا به امروز نیز حفظ کرده است. تاسیس اولین شرکت نفتی در ایران به سال ۱۹۰۹ بر می گردد که شرکت نفت ایران- انگلیس با سرمایه ویلیام ناکس دارسی^[۳] انگلیسی راه اندازی شد. از این تاریخ بود که فراز و نشیب های زیادی در زمینه سیاست های نفتی و سهم و سود ایران از بازار این کالای باارزش روی داد که از لحاظ توالی تاریخی می توان به مواردی چون اعتراض ایران به سهم ناچیز خود در قرارداد دارسی و تجدیدنظر در مفاد آن در سال ۱۹۳۳ ، ملی شدن صنعت نفت ایران به رهبری دکتر محمد مصدق در سال ۱۹۵۱، ایجاد کنسرسیوم شرکت های نفتی در سال ۱۹۵۴ با وقوع کودتای ۲۸ مرداد و حضور گسترده آمریکا در عرصه های سیاسی و اقتصادی ایران و … اشاره کرد. در واقع کودتای ۲۸ مرداد زمینه را برای حضور شرکت های آمریکایی در بازار نفت ایران مهیا ساخته، بطوری که شاهد حضور گسترده آنها در تشکیل کنسرسیوم نفتی ۱۹۵۴ هستیم. این وضعیت تا اواخر حکومت محمدرضا شاه پهلوی و وقوع جنگ ۱۹۶۷ اعراب و اسرائیل و متعاقب آن تحریم نفتی کشورهای غربی از سوی صادرکنندگان عربی ادامه یافت. در این برهه همزمان با بالا رفتن قیمت های جهانی و نیز افزایش تولید ایران درآمد نفتی ایران افزایش چشمگیری یافت. با وقوع انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۹۷۹ و آغاز تحریم های غرب علیه ایران و نیز شروع جنگ هشت ساله ایران و عراق و تخریب زیرساخت های اقتصادی و نفتی کشور تولید نفت ایران به طرز محسوسی کاهش یافت و آسیب های مضاعفی را متوجه اقتصاد بحرانی کشور کرد. این فراز و نشیب های بسیار تا به امروز نیز ادامه یافته، بطوری که با تصویب قانون ایلسا^[۴] در کنگره آمریکا در سال ۱۹۹۶ در جهت تحریم صنایع نفت و گاز ایران و ارجاع پرونده فعالیت های هسته ای ایران به شواری امنیت سازمان ملل و صدور چندین قطعنامه بر علیه ایران و اعمال تحریم های جدید، زمینه برای کاهش سرمایه گذاری خارجی در صنایع نفت و گاز کشور و نیز کاهش صادرات فراهم شده است. با وجود همه این شرایط ایران با دارا بودن ذخایر عظیم نفت و گاز طبیعی یکی از غنی ترین کشورهای جهان از لحاظ دارا بودن این منابع استراتژیک می باشد.

۳-۳- وضعیت ذخایر نفت و گاز ایران

جمهوری اسلامی ایران یکی از غنی ترین کشورهای جهان از لحاظ دارا بودن ذخایر نفت خام و گاز طبیعی در جهان به شمار می رود و از لحاظ تولید و صادرات نفت خام همواره یکی از کشورهای مطرح در سطح جهان بوده، هرچند که از لحاظ صادرات گاز طبیعی هنوز نتوانسته است به جایگاه واقعی خود دست یابد. نقطه اوج تولید نفت در ایران (پیک نفتی) در سال ۱۹۷۴ بود که موفق به تولید ۶۰/۶ میلیون بشکه در روز معادل ۲/۳۰۳ میلیون تن شد که ۱۲۶میلیون تن معادل ۵۵۸/۲ هزار بشکه کمتر از تولید نفت عربستان در آن زمان بود. از سال ۱۹۷۹، متعاقب انقلاب اسلامی تولید نفت سقوط کرد به نحوی که در سال ۱۹۸۱ به پایین­ترین سطح تولید خود در ۴۰ سال گذشته یعنی ۳۲۱/۱ میلیون بشکه معادل ۲/۶۶ میلیون تن در روز رسید ( جعفری،۱۳۸۹ :۳۰). آمارهای متفاوتی در مورد میزان ذخایر، تولید و صادرات نفت و گاز ایران از طرف نهادهای بین المللی ارائه شده است که البته بخاطر نزدیکی اعداد و ارقام آنها به یکدیگر، اختلاف زیادی با یکدیگر ندارند. در ادامه به منظور ارائه تصویری نسبتا دقیق از وضعیت ذخایر، تولید و صادرات نفت خام و گاز طبیعی ایران به ارائه آمارهایی از این مراجع و نهادهای جهانی خواهیم پرداخت.

۳-۳-۱- نفت خام

بر اساس آماری که شرکت بریتیش پترولیوم در ژوئن ۲۰۱۲ ارائه داده است ذخایر نفت خام ایران در پایان سال ۲۰۱۱ میلادی پس از کشورهای ونزوئلا، عربستان سعودی و کانادا با رقم ۱۵۱٫۲ میلیارد بشکه، در رده چهارم جهان قرار دارد. این مقدار معادل ۹٫۱ درصد از کل ذخایر اثبات شده جهان می باشد(BP statistical review of world energy June 2012). این در حالی است که بر اساس گزارش پورتال انرژی اروپا^[۵] در پایان سال ۲۰۰۹ ذخایر نفت خام ایران بعد از کشورهای عربستان سعودی و ونزوئلا با حجم ۱۳۹٫۴ میلیارد بشکه در رتبه سوم جهان و اوپک قرار دارد (www.energy.eu). همچنین بر اساس گزارش سازمان اطلاعات انرژی آمریکا^[۶] در سال ۲۰۱۱ ، ایران با ۱۳۷ میلیارد بشکه ذخایر نفت خام بعد از کشورهای عربستان سعودی، ونزوئلا و کانادا در رتبه چهارم قرار داردinternational energy outlook 2011) ) .محسن خجسته مهر معاون برنامه ریزی و نظارت بر منابع هیدروکربوری وزیر نفت در گفتگو با خبرگزاری مهر با بیان اینکه در سال ۱۳۹۰ معادل ۲۰ میلیارد بشکه نفت خام در کشور ذخایر نفت و گاز طبیعی کشف شده است، گفت: در ۹ ماهه نخست سال ۱۳۹۱ هم معادل ۱۴ میلیارد بشکه نفت خام، ذخایر نفت و کشف شده است. از آغاز برنامه پنجم توسعه تاکنون هشت میدان جدید نفت و گاز شامل میدان گازی هالگان (استان فارس)، میدان نفتی سومار (کرمانشاه)، میدان گازی طوس (خراسان رضوی)، میدان گازی فروز (خلیج فارس)، میدان گازی سفید (هرمزگان) و میدان گازی خیام (شرق عسلویه)، میدان گازی سردار جنگل (دریای خزر) و لایه نفتی در میدان البرز (استان قم) کشف و جزئیات آن توسط وزارت نفت اعلام شده است. در حال حاضر ایران با در اختیار داشتن بیش از ۱۵۵ میلیارد بشکه ذخایر نفت قابل برداشت و بیش از ۳۳٫۱ تریلیون متر مکعب ذخایر گاز طبیعی، دارنده رتبه نخست مجموع ذخایر نفت و گاز جهان است ( خبرگزاری مهر، ۲/۱۱/۱۳۹۱ ).

جدول شماره ۱: ذخایر نفت خام بیست کشور اول جهان در سال ۲۰۱۱ ( میلیارد بشکه )